"Vàng treo" núi đá?

Mặc dù chúng tôi lên Lạng Sơn đã vào cuối mùa na, nhưng trước khi đi vẫn có nhiều người gọi điện đến nhờ: "Khi về nhớ mua na cho em nhé!" hay: "Mầy về mua dùm chị mấy cân na Chi Lăng làm quà"...

 

Chỉ na Chi Lăng mới ngon

Không phải ngẫu nhiên mà na Chi Lăng được người ta gọi là sản vật đặc biệt của Lạng Sơn. Đặc sản vì cây na có mặt ở đất này từ biết bao nhiêu đời rồi. Những người cao tuổi nhất làng, nhất xã cũng chẳng nhớ nổi là cây na có từ khi nào, chỉ biết họ sinh ra đã thấy các bà, các mẹ cho ăn những quả na thơm lừng, ngọt lịm. Nhưng na cũng chỉ được coi là một cây ăn quả bình thường, chẳng ai nghĩ đến ngày quả na nơi đây lại có mặt ở khắp nơi, thậm chí xuất ngoại.

 

Na Chi Lăng là sản vật đặc biệt của Lạng Sơn.

 

Na Chi Lăng được trồng quanh chân những dãy núi đá vôi trải dài ngút ngát, thậm chí, na còn được người dân trồng trên những đỉnh núi cao cheo leo, dựng đứng. Chị Hoàng Thị Vinh, thôn Quán Thanh, xã Chi Lăng nói rằng: "Na chỉ ngon khi trồng trên những dãy núi đá vôi, và chỉ ngon khi trồng ở Chi Lăng. Nếu nói núi đá vôi thì nhiều nơi có lắm, thậm chí ngay ở Lạng Sơn thôi, nhưng na trồng ở những núi đá thuộc huyện khác chất lượng đã khác hẳn rồi.

Khi ăn, rất dễ phân biệt na Chi Lăng với những nơi khác ở chỗ, na Chi Lăng ăn ngọt, thơm, người ăn có thể cảm nhận được vị ngọt thấm qua đầu lưỡi, kẽ răng. Ăn xong rồi, mùi thơm vẫn còn quanh quẩn suốt cả ngày khiến cái mũi lúc nào cũng phải động đậy, rồi miệng lại thèm thuồng. Quả na Chi Lăng to có khi đến 1,2kg/quả, thịt dày, hạt bé. Na ở những nơi khác quả nhỏ ăn chua chua, mùi lại không thơm".

 

Những sự khác biệt này quả thực là khó lý giải. Chính sự khó hiểu đó đã tạo nên một bản sắc riêng cho na Chi Lăng, và nó trở thành đặc sản.

Nguồn gốc từ… Hà Nội

Ông Trần Minh Tuấn, phó chủ tịch xã Chi Lăng kể: Na Chi Lăng hiện có hai loại là na dai và na bở. Na bở là na gốc Chi Lăng, ăn rất thơm, nhưng tỷ lệ đường thấp. Khi chín, na bở thường khó bảo quản nên không để được lâu. Còn na dai có nguồn gốc từ xã Minh Khai, huyện Hoài Đức, tỉnh Hà Tây (cũ) nay là Hà Nội.

 

Năm 1964, Nhà nước có chủ trương khuyến khích đồng bào dưới xuôi lên đây xây dựng vùng kinh tế mới. Nhiều hộ dân xã Minh Khai đã gồng gánh nhau lên đây khai hoang lập ấp. Họ mang theo nhiều thứ giống như nhãn, vải, na... Lúc đó người dân chỉ trồng na ở xung quanh vườn lấy quả ăn. Nhưng không ngờ loại na này phát triển rất tốt, quả to bằng cái bát tô, ăn lại thơm, ngọt, mùa vụ lại ít bị sâu bệnh. Thế nên trong vườn nhà nào cũng có chục cây na, trồng để cho con cháu ăn, gọi là mùa nào thức nấy".

Năm 1980, một số người khi về thăm quê cũ ở Minh Khai đã đem na về làm quà biếu, và để bán. Không ngờ na bán rất chạy, nên họ lại ngược Lạng Sơn thu mua na tuồn về Hà Nội bán. Nhiều hộ dân ở Chi Lăng lúc này thấy na bán được liền bỏ trồng sắn, đỗ tương đi để trồng na.

Cho đến năm 1990, người dân khắp xã Chi Lăng trồng na, đầu tiên là trồng quanh chân núi đá, về sau họ còn trồng tít lên trên đỉnh núi đá, kẽ đá, cứ chỗ nào có thể gieo được hạt là họ trồng. Thấy người dân xã Chi Lăng ăn nên làm ra từ cây na, những xã khác cũng học theo, tạo nên một phong trào trồng na mạnh mẽ, ồ ạt, chỉ một thời gian ngắn, khắp các đỉnh núi đá của Chi Lăng đều mướt mát màu xanh của cây na.

 

Vườn na của gia đình chị Liễu Thị Chanh đã hái hết quả và chị sẽ tỉa cành chờ vụ mới.

 

Theo ông Tuấn thì so với na bở, na dai có mùi thơm không bằng, nhưng tỷ lệ đường lại cao hơn, ăn ngọt hơn, bảo quản cũng được lâu hơn na bở. Hiện xã có định hướng cho người dân phát triển cả hai loại na này, nhằm bảo tồn giống na quí và đáp ứng nhu cầu của thị trường.

"Cây vàng"

Năm nào cũng vậy, cứ đến mùa na là chị Hoàng Thị Vinh, và chị Liễu Thị Chanh lại dựng một "shop" na ven đường để bán cho khách. Chị Chanh cho biết: Ngày nhiều thì bán được 1 tạ, ngày ít cũng phải được 50kg. Vào đầu vụ, na ở đây có giá 35.000đ/kg thấp hơn so với cùng kỳ năm ngoái 15.000đ/kg.

Hai chị bán na ven đường có khi cả ngày cả đêm, cứ bán hết thì có người ở nhà bứt na đem ra. Có hôm "đẹp trời" khách du lịch bỏ ra hàng trăm ngàn để mua một quả na to, từ 0,5 - 1kg. Gia đình chị trồng được 100 gốc na, mặc dù năm nay mất mùa, sâu bệnh lại nhiều, nhưng chị Chanh vẫn bán được 50 triệu đồng.

Ông Trần Minh Tuấn không giấu được vẻ mặt tự hào: Ở đây nhà nào cũng trồng na. Nhà nhiều thì vài ngàn cây, ít thì vài trăm cây. Na ở đây cho thu nhập tương đối cao. Theo thống kê, năm 2010 năng suất na của xã Chi Lăng cắm mốc 1.500 tấn thu về số tiền 18 tỷ đồng. Còn năm nay xã đã thu hoạch được 1.400 tấn với số tiền là 15 tỷ đồng. Na ở đây chủ yếu được bán đi thị trường Hà Nội, TPHCM, Nam Định và một phần xuất đi Trung Quốc...

Ông Tuấn hy vọng: Trong thời gian không xa, thương hiệu na Chi Lăng sẽ có mặt ở không chỉ Việt Nam mà còn xuất khẩu ra nhiều nước trên thế giới, nhằm quảng bá thương hiệu của Việt Nam nói chung và Chi Lăng nói riêng.

 

Theo Quách Dương