Về làng quê bên sông Lam xem hội vật cù

Vùng đất Thanh Chương, Nghệ An được coi là nơi xuất xứ của trò chơi vật cù. Theo các bậc cao niên trong vùng, hội vật cù ở đây có từ khoảng đầu thế kỷ 15. Thủa ấy, vật cù là một cách thức để tuyển người khoẻ mạnh, nhanh nhẹn, vào đội quân của tướng quân Phan Đàn - một võ tướng của vua Lê Thái Tổ. Rồi sau này trở thành trò chơi để rèn luyện sức khỏe, dẻo dai và tinh thần đoàn kết của binh lính.

Từ tính chất, ý nghĩa đó, dần dần hội vật cù trở thành một sinh hoạt văn hoá, với những nét đặc trưng mang tính địa phương, đi vào đời sống tinh thần hằng ngày, vào các ngày lễ hội của các làng quê hai bên bờ sông Giăng, sông Lam ở Thanh Chương, Đô Lương, Nam Đàn.

Hội vật cù Thanh Chương được tổ chức tại mỗi làng, xã vào dịp Tết nguyên đán hàng năm, bắt đầu từ ngày mồng 3 đến mồng 7 Tết như một phần hội hết sức sôi nổi, hào hứng đầu xuân. Ngoài ra, đến dịp lễ hội đền Bạch Mã (xã Võ Liệt, Thanh Chương, Nghệ An), ngôi đền thờ vị tướng Phan Đà chiêu quân đánh giặc năm xưa, trò chơi chọi cù cũng được tổ chức.

Quả cù được làm từ củ chuối hột - loại chuối rất sẵn ở đây. Trước ngày vào hội, người ta đã lựa tìm những gốc chuối hột loại lớn. Chọn được cây chuối đẹp vừa ý, đào lên lấy phần gốc (củ chuối) đưa về. Dùng dao sắc gọt sạch rễ và đẽo thành hình tròn có đường kính cỡ trên dưới 30 cm, trọng lượng từ 7kg đến 10kg. Quả cù sau khi được đẽo gọt xong, được luộc qua nước sôi, vớt ra phơi nắng. Lúc này quả cù chuyển thành màu sẫm, sạch nhựa chuối, rất dẻo đảm bảo không bị nứt vỡ khi chơi.

Trò chơi vật cù ở xứ Nghệ có 3 hình thức: gồm Cù gôn, Cù đẩy và Cù nước. Với Cù gôn và Cù nước, ở hai đầu sân được bố trí hai chiếc sọt đan bằng tre, nứa có kích thước cao 1,5mét, đường kính độ 50 cm. Còn ở trò cù đẩy, bà con đào hai hố sâu, rộng khoảng 50cm làm gôn. Đội nào đưa được quả cù vào sọt (hay hố) của bên đối phương nhiều lần hơn thì giành phần thắng.

Trên bãi cát cạnh bờ sông, những trai làng ôm cù chạy, giữ cù, rồi chuyền cù cho nhau, vật ngã đối phương để đưa cù tới đích. Tuy vật cù mang tính hội lễ, nhưng trong truyền thống, đây là trò chơi để chọn lực sỹ và những người nhanh nhẹn khoẻ mạnh, nên các làng xã vẫn thường chọn và cử những thanh niên trai tráng, có “chiến thuật”, phối hợp với nhau đua tài, chiến thắng đội bạn. Vì thế, hội vật cù diễn ra rất sôi nổi, hào hứng cuốn hút sự tham gia cổ vũ mọi người.

Trò chơi mang tính thượng võ, không cay cú, hơn thua, đem lại niềm vui phấn khởi ngày đầu xuân, và cũng là để gợi nhắc lịch sử, về làng ven sông, về những chàng trai dũng cảm, quật khởi, tham gia tuyển quân đi đánh giặc… Chính vì thế, vật cù ở mảnh đất xứ Nghệ này, không chỉ là trò chơi, mà còn là nét văn hóa đặc trưng được lưu giữ từ đời qua đời khác…

Một số hình ảnh PV ghi lại trong lễ hội Cù vật:

Hồ Hà / Báo Gia đình & Xã Hội