'Báu vật' Champa giữa lòng Hà Nội

Trong bức tranh văn hóa nghệ thuật đặc sắc của cộng đồng các dân tộc Việt Nam ánh lên một mảng màu rực rỡ, đó là nghệ thuật Champa. Sau nhiều thăng trầm lịch sử, những "báu vật" mà nền nghệ thuật này còn để lại cho hậu thế là những kiệt tác bằng đá tinh xảo...

Nghệ thuật điêu khắc đá Champa gắn liền với kiến trúc chùa Tháp, mang nội dung phong phú, không chỉ phản ánh tính thần thoại tôn giáo, mà còn thể hiện sinh động cuộc sống và những biến cố lịch sử, là một trong những nền nghệ thuật lớn của văn minh nhân loại.

Tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia (Hà Nội), một khoảng không gian rộng lớn đã được dùng để trưng bày bộ sưu tập 50 tiêu bản điêu khắc đá Champa gồm tượng, phù điêu, bia ký tìm thấy ở các tỉnh miền Trung như Quảng Bình, Quảng Nam, Bình Định, Phú Yên... có niên đại từ thế kỷ 9 – 13. Vẻ đẹp tinh tế của những tác phẩm này khiến người xem không khỏi thán phục tài năng của các nghệ nhân Champa, qua đó hiểu thêm nền văn hóa nghệ thuật Champa nổi tiếng ngay giữa Thủ đô.

Tượng thần Siva, cuối thế kỷ 12, được tìm thấy tại Tháp Mẫm, An Nhơn, Bình Đinh.Đây là vật trang trí trên giữa cửa chính tháp Chăm. Tên thần Siva theo tiếng Phạn nghĩa là "điềm lành". Đây là một vị thần quan trọng của Ấn Độ giáo.

Hình tượng sư tử phổ biến trong điêu khắc đá Champa. Trên đây là tượng Sư tử có niên đại từ giữa thế kỷ 13, vật trang trí chân cột tháp Chăm ở Tháp Mẫm, An Nhơn, Bình Định.

Những bức tượng sư tử tập trung nhiều ở Trà Kiệu, do nơi đây là kinh đô đầu tiên của Champa, được xây dựng với tên gọi là Sinhapura - nghĩa là Thành phố sư tử.

Hầu hết tượng sư tử được thể hiện là sư tử đực và ở tư thế đứng hai chân.

Bia Po Naga được dựng năm 965 tại tháp Po Naga (Nha Trang, Khánh Hòa). Nội dung bia như sau: Vào khoảng năm 703 - 706 lịch Chăm (781 - 784 Công lịch), vua Satyavarman cho dựng một linga (linh vật) thờ thần Siva và lập cháu mình lên làm vua Vikrantavarman...

...Năm 887, vua Jaya Indravarman I cho dựng pho tượng thần Bhagavati (Uma) bằng đá thay cho pho tượng bằng vàng dựng năm 840 (thức năm 918) đã bị mất.

Tượng chim thần Garuda, có niên đại từ thế kỷ 13, được tìm thấy ở Bình Định có mình người, mỏ và cánh của chim nhưng đầu và chân lại giống sư tử. Chim đứng xòe cánh, tay phải cầm một con rắn hai đầu, miệng ngậm đuôi rắn, chân phải đạp lên một đầu rắn khác. Trong thần thoại Ấn giáo, Garuda có mối thù sâu sắc với loài rắn.

Tượng voi có từ thế kỷ 10, vật trang trí chân tháp Chăm tại Trà Kiệu, Duy Xuyên, Quảng Nam. Voi cũng là một hình tượng phổ biến trong các tác phẩm điêu khắc đá Champa.

Bệ thờ hình đài sen, niên đại cuối thế kỷ 10, tìm thấy tại tỉnh Quảng Nam.

Phần thân tượng chim thần Garuda (cuối thế kỷ 10 - đầu thế kỷ 11), vật trang trí ở góc mái tháp Chăm ở Trà Kiệu, Duy Xuyên, Quảng Nam.