Có một Đào Mộng Long nhạc sĩ

Đào Mộng Long có nhiều vai diễn để đời như: Chánh Tôn (vở “Chị Hòa” của Học Phi), Pi-Tơ-Hắc (vở “Hàng ngũ hòa bình” - kịch Nga), Tsi-a-rô (vở “Lu-Ba” - kịch Nga), Gô-vzơ-đi-lin (vở “Khúc thứ ba bi tráng” - kịch Nga), Người hát sẩm (vở “Âm mưu và hậu quả” - Tác giả Bửu Tiến và Nguyễn Hoàng Mai)...

Nhưng Đào Mộng Long từng là nhạc sĩ thì không nhiều người biết. Dễ hiểu, bởi ông chỉ viết nhạc thời kỳ Cách mạng Tháng 8 và trong kháng chiến chống Pháp. Vả lại, do ông quá xuất sắc, nổi bật trong lĩnh vực sân khấu mà người ta dễ không để ý đến các hoạt động khác, mặc dù thời gian diễn ra Cách mạng Tháng 8 ở Sài Gòn, ông đã có những bài hát được đông đảo công chúng biết tới và ưa thích.

Từ năm 1943, Đào Mộng Long là kép hát chính của gánh cải lương Nam Hồng, lưu diễn chủ yếu ở Sài Gòn và Nam Bộ. Dạo đó, tại Sài Gòn, ở thời kỳ tiền khởi nghĩa, phong trào cách mạng - dưới sự lãnh đạo của Đảng ta - lớn mạnh như Phù Đổng. Những đội ngũ chỉnh tề, hừng hực khí thế, dạt dào sức trẻ, hoạt động sôi nổi khắp nơi nơi, từ các ngõ hẻm đến những đường phố lớn. Ai cũng thấy rõ hoạt động của phong trào cách mạng đã làm thay đổi đáng kể bề mặt thành phố hoa lệ được coi là “hòn ngọc viễn đông” khi ấy.

Với sự nhậy cảm vốn có của người nghệ sĩ, Đào Mộng Long cảm nhận rõ như sắp có một sự kiện gì đó vô cùng trọng đại sẽ diễn ra, làm thay đổi toàn bộ cuộc sống, tác động sâu sắc đến vận mệnh mỗi người. Và một buổi chiều kia, giữa Sài Gòn mưa tầm tã, trên đường về Đa Kao, ông nhìn thấy một thanh niên tuổi chừng 17, 18, tay cầm gậy tầm vông, nghiêm trang đứng gác. Mặc cho mưa xối xả trên người, chàng trai trẻ liên hồi vuốt nước trên mặt, vẫn rất yên tâm, hào hứng làm nhiệm vụ. Về tới nhà, ông ngồi ngay vào bàn sáng tác bài hát Hồn Việt Nam. Chỉ sau hơn một giờ đồng hồ, ca khúc được hoàn chỉnh:

“Người Việt Nam! Biết hy sinh, quyết chiến đấu!

Muôn năm qua còn ghi dấu

Non sông ơi! Cờ theo gió bay càng cao...”

Ngày 25/8/1945, cả Sài Gòn đổ xuống đường. Các đoàn người rầm rộ tràn qua các phố lớn, nhanh chóng cướp được chính quyền. Cùng với những tiếng hô vang các khẩu hiệu là tiếng hát của quần chúng biểu tình. Đào Mộng Long thật không ngờ: Bên cạnh những bài như Cùng nhau đi hồng binh, du kích ca (Đỗ Nhuận), Tiếng gọi thanh niên (Lưu Hữu Phước)... ông nghe người ta hát bài Hồn Việt Nam. Thì ra Lê Kim Bảng đã tập cho đơn vị Thanh niên Tiền phong của mình, và do có sức thuyết phục tự nhiên, bài hát đã lan truyền đến một số đơn vị khác.

Hồn Việt Nam được viết ở giọng rê, điệu trưởng với tiết tấu hành khúc, có kết cấu ngắn gọn mang chất liệu âm nhạc dân tộc. Ca khúc giàu yếu tố thôi thúc, cổ vũ nên dễ dàng được quần chúng đón nhận.

Sau ngày nổ ra kháng chiến Nam Bộ, Đào Mộng Long hoạt động văn nghệ trong Sư đoàn 3 ở Cao Lãnh (Đồng Tháp). Tết năm đó, ông được lệnh cùng với cố NSND Quốc Hương, là ca sĩ của sư đoàn, đến hát cho anh em thương binh nghe.

Khi ấy, Quốc Hương chưa sáng tác, ông bèn quyết định viết một bài về thương binh để kịp thời phục vụ theo lệnh của sư đoàn. Ngày ấy, hai tiếng “thương binh” là một khái niệm rất đỗi mới mẻ, đã gây cho ông xúc cảm đặc biệt, nhất là khi được tiếp xúc, mục kích những chiến sĩ đang băng bó, chống nạng hoặc hỏng mắt sau những cuộc chiến đấu với quân thù. Một tứ nhạc bật ra và cũng rất nhanh, chỉ sau một giờ, ông viết được bài Hồn chiến sĩ. Bài hát được hình thành ở giọng rê thứ với tiết tấu 3/4, tốc độ chậm rãi, gợi tính chất tưởng niệm khiến người nghe rất cảm động:

“Hồn chiến sĩ ơi!

Nghi ngút hương khói trầm bay theo gió.

Gió đưa về đây mà nghe lời nước non thầm nhớ.

Người anh hùng sống cho ngày mai...”

Đào Mộng Long chẳng những là kép cải lương nổi tiếng mà còn hát tân nhạc rất hay. Trong nhiều buổi diễn cho gánh cải lương Nam Hồng, ngoài vai trò soạn kịch bản, dàn tập (ngày ấy chưa gọi là đạo diễn), đóng nhiều vai chính, ông còn hát nhiều bài hát mới trước mỗi vở diễn. Ông định sáng tác xong sẽ cùng Quốc Hương song ca, nhưng vừa viết xong bài Hồn chiến sĩ thì ông lên cơn sốt cao nên Quốc Hương phải hát đơn ca. Tết năm đó (1946) ông cứ nằm bẹp trên giường, li bì, không biết người đồng nghiệp biểu diễn thế nào. Rồi chiều mùng 1 Tết, Quốc Hương về, đến bên giường khoe là bài hát được đông đảo người nghe tán thưởng.

Chỉ một thời gian ngắn sau, hầu như tất cả chiến sĩ Sư đoàn 3 đều thuộc và hát. Rồi một số đơn vị khác cũng truyền nhau. Bài hát được coi là bài mặc niệm của Sư đoàn thời gian đó.

Sau hòa bình lập lại (1954), từ khi chuyển hẳn sang diễn kịch nói ở Đoàn kịch nói Trung ương, rồi sau này là Nhà hát kịch Việt Nam, Đào Mộng Long không sáng tác nhạc nữa, mà chỉ viết bài hát cho các nhân vật trong các vở kịch nói, cải lương do ông sáng tác hoặc đạo diễn.

Thế là đến bây giờ, mọi người chỉ biết Đào Mộng Long là ngôi sao sân khấu lớn mà không, hoặc ít biết ông đã từng là nhạc sĩ những năm tháng xa xưa...       

            Kiều Thẩm