Di sản trên lưng đồi
Giadinh.net - Tôi nện chân trên ngõ đá quanh co dẫn vào những ngôi nhà cổ, dường như nghe được tiếng vọng thời gian của ngôi nhà vài trăm năm tuổi ở đây. Chen trong thảm rêu xanh, trong cái tĩnh lặng của vùng quê vắt lửng giữa triền đồi, nghe tiếng gió ngàn chạy dài qua những đồng lúa lăn tăn dìu dặt.
Ấy là không gian của những ngôi làng đặc biệt ở miền trung du Tiên Phước, Quảng Nam - nơi thấp thoáng những ngôi nhà cổ ẩn giấu biết bao ký ức thời gian. Những chuyên gia nghiên cứu nhà cổ người Nhật đến đây từng cảm thán mà rằng: "Làm nhà không chỉ là kỹ thuật, mà còn là tâm linh, là bản sắc. Gỗ cũng là bản sắc văn hoá...". Hàng chục nhà cổ - di sản độc đáo đó ở Tiên Phước giờ vẫn đang trong giấc ngủ êm đềm...
Nhà cổ...
Tất cả nhà cổ ở Tiên Phước đều "chìm" trong khu vườn đầy hoa trái quanh năm |
Hầu hết những gia đình ở đây cố công giữ lại nhà cổ đều có tâm niệm, giữ nhà đồng nghĩa với giữ nếp gia phong, giữ văn hoá làng quê thuộc dạng "độc nhất vô nhị" này. Đó là những giá trị nội tại từng khiến giới nghiên cứu trong và ngoài nước say mê, thán phục trước những "làng nhà cổ sinh thái" ở Tiên Phước.
Ngôi nhà lưu niệm cụ Huỳnh Thúc Kháng toạ lạc ngay ngã ba Tiên Cảnh, huyện Tiên Phước mà nhiều người vẫn nhầm tưởng rằng được công nhận di tích cấp quốc gia chỉ nhờ vào "ăn theo" danh tiếng cụ Huỳnh. Nhưng sự thật không hẳn chỉ có vậy.
Ngôi nhà cổ của cụ Nguyễn Huỳnh Anh, xã Tiên Cảnh, Tiên Phước |
Tuy nhiên, tiêu biểu nhất cho phong cách kiến trúc độc đáo này là ngôi nhà cụ Nguyễn Huỳnh Anh, ở làng Lộc Yên, xã Tiên Cảnh. Cả ngôi nhà gần như vẫn nguyên trạng thuở ban đầu, chỉ có phần mái lợp chuyển từ tranh sang ngói vào năm 1941.
Một "đoạn" trong kết cấu "tam đoạn" của nhà cổ vùng nam Quảng Nam |
Phường thợ Vân Hà vốn một thời nổi tiếng "ngang ngửa" với phường thợ mộc Kim Bồng (với phong cách kiến trúc nhà cổ ở đô thị cổ Hội An) và dấu ấn tài hoa của họ đã để lại, tạo nên cả một phong cách nhà cổ tiêu biểu.
Cụ Anh kể, nguyên mái nhà gồm hai lớp: Lớp mái dưới làm bằng sườn tre đan đắp đất sét, lên khoảng 2 tấc tay là lớp mái trên, lợp tranh, để chống nắng nóng, nhất là sét đánh, hoả hoạn, lỡ cháy lớp tranh thì thay. Ngôi nhà của cụ Huỳnh Anh đã bao phen cháy hụt, nhưng nhờ có mái đất bảo vệ nên nguyên vẹn.
Chạm trổ tinh vi trên từ vày kèo, đầu cột |
Cụ Huỳnh Anh kể lại: "Đoàn quan gia gồm ông Ngô Đình Diệm, quan tri huyện Tiên Phước - Phạm Xuân Chánh và hàng chục quân binh rầm rộ, đi đến đâu dân vái lạy đến đó. Sau khi tham quan toàn bộ khuôn viên nhà và tấm tắc khen, ông Diệm ngã giá 1.500 đồng tiền Đông Dương (lúc đó 1 ang lúa - 4,5kg - giá 2 hào. 1.500 đồng vị chi 337,5 tấn lúa) nhưng gia đình kiên quyết không bán với lý do đơn giản: Để ở theo tâm nguyện của ông bà.
Ngay hôm sau, tri huyện Tiên Phước có trát hạch sách vì sao không nể mặt quan huyện. Tiếp sau đó, anh em họ và chú tôi cũng bị trát huyện đòi xuống để tra vấn, quy cho họ tội xúi giục tôi không bán nhà. Nhưng riết một thời gian, thấy gia đình "cứng đầu" nên quan tri huyện cũng thua".
Rồi chiến tranh ập đến, ở vùng "xôi đậu" Tiên Phước lại càng ác liệt hơn. Nhà rường phát hoả khắp nơi. Mái đất không ngăn được đạn bom oanh tạc. Nhà ngang và nhà trù (nhà bếp) của gia đình cụ Huỳnh Anh cũng bị trúng bom, tan tành. Rất may, ngôi nhà lớn không hề hấn gì.
Nhưng tai ương thì vẫn chưa qua. Năm 1959, khi đất nước bị chia cắt hai miền. Ông Ngô Đình Diệm làm Tổng thống, nhưng mộng mua ngôi nhà cổ này vẫn còn ấp ủ. Lần này ông Diệm không đích thân đi mà lệnh cho tỉnh trưởng, tỉnh Quảng Tín (bấy giờ Quảng Nam chia làm 2 tỉnh, Quảng Nam và Quảng Tín) là thiếu tá Thân Ninh cùng vài tiểu đội, súng ống xênh xang hộ tống đến đòi mua ngôi nhà.
Ông Thân Ninh bảo, Tổng thống lệnh phải bán ngôi nhà để làm Khổng miếu cho quốc gia. Khiếp vía trước uy phong quân đội, nhưng cụ Huỳnh Anh một lần nữa kiên quyết không bán. Câu chuyện ấy khiến con cháu không bao giờ dám nghĩ đến chuyện đổi bán nhà cổ nữa. Hàng chục nhà cổ tương tự như vậy ở Tiên Phước hiện vẫn ẩn mình trong những khu vườn đầy hoa trái, trên các triền đồi mà kế tục từ đời này sang đời khác.
...và xứ sở của những ngõ đá
Tiên Phước được mệnh danh là xứ sở của những ngõ đá độc đáo. Những lối ngõ đặc biệt được xếp từ những viên đá chẻ nhỏ có rất nhiều ở vùng trung du này. Được bó vỉa 2 bên bằng những viên đá, ngõ nhà nào cũng xinh xắn, chạy giữa vườn cây xanh um, nhiều tầng bậc và khúc quanh, dài dằng dặc.
Cuối ngõ, trên vùng bình địa cao nhất, là nơi toạ lạc những ngôi nhà cổ. Không chỉ ở riêng những ngôi nhà cổ "mang tính đặc trưng" ở làng Lộc Yên, hay những ngôi nhà cổ nổi tiếng như nhà ông Nguyễn Bút, 85 tuổi, ở làng Hội An, xã Tiên Châu, nhà ông Nguyễn Hoành ở thị trấn Tiên Kỳ, bà Nguyễn Thị Tuần, ở xã Tiên Châu... mà hầu hết ngôi nhà ở Tiên Phước dù cổ hay tân đều có những con ngõ thanh bình.
Với hoa chăm cỏ xén, đá xếp kỳ công, nằm ẩn khuất giữa bóng râm vườn đồi, ngõ trở thành phần quan trọng tôn thêm giá trị của nhà cổ. Nhà ở Tiên Phước hầu hết đều nằm giữa những triền đồi. Các quả đồi thoai thoải nối tiếp nhau, phía trước nhà là ruộng lúa bậc thang. Nhìn từ xa, những xóm nhà cổ vùng quê này... như ẩn hiện thấp thoáng giữa lưng đồi, tựa tranh vẽ.
Những ngõ đá đầy kỳ thú, sẵn sàng cuốn hút ấy là một phần quan trọng trong không gian nhà cổ. Từ ruộng đồng xanh mướt đến ngõ đá quanh co, hun hút uốn lượn lên những sườn đồi, ngập trong rừng quế, cây ăn trái rồi mới đến nhà cổ.
Một yếu tố không kém phần quan trọng nữa, đó là tính kế thừa, phát huy giữa các thế hệ trong việc giữ gìn, bảo tồn gia sản - nhà vườn của tổ tiên để lại. Qua nhiều đời, nếp sống ấy trở thành nét văn hoá độc đáo của riêng miền trung du Tiên Phước.
Và điều đáng trân trọng là người dân Tiên Phước rất yêu thiên nhiên, cây trái, hoa lá như một thứ tôn giáo không lễ nghi. Nhà nào không may mắn thụ hưởng tài sản ông bà để lại, không phải là nhà cổ thì cũng nên thơ bởi những ngõ đá cầu kỳ, công phu, những vườn trái sum suê.
Ở đâu có người, ở đó có hoa trái. Một nét văn hoá đáng trân trọng. Tiếc là do cách trở giao thông, nằm khuất lấp ở vùng núi xa nên hiện khó thành điểm du lịch thu hút du khách đến chiêm ngưỡng vùng di sản này.
Hàn Phong
Bộ phim Việt chết yểu, nhà sản xuất vỡ nợ, điêu đứng
Câu chuyện văn hóa - 48 phút trướcCách đây 17 năm, “Dòng máu anh hùng” được đầu tư lớn với mức chi phí 1,5 triệu USD nhưng thua lỗ nặng nề trên sân nhà. Tác phẩm thành công về mặt nghệ thuật nhưng khiến nhiều người điêu đứng, cố NSƯT Nguyễn Chánh Tín bị phá sản, đạo diễn Charlie Nguyễn tới năm 2023 mới trả hết nợ ngân hàng…
Hôn nhân 'đủ nếp đủ tẻ' dù chưa đám cưới với vợ kém 16 tuổi của nam chính 'Lật mặt 7'
Giải trí - 1 giờ trướcGĐXH - "Tôi là người rất thực tế. Tiền kiếm được tôi cứ để vào tủ cho vợ. Vợ thích gì sẽ tự mua. Tôi không hề lãng mạn, bao năm quen nhau chưa từng tặng vợ một bó hoa nào", Quách Ngọc Tuyên chia sẻ về bà xã kém 16 tuổi.
Hoàng Hà "Chúng ta của 8 năm sau": Vẫn ở nhà thuê dù cát-xê tăng gấp 10 lần
Câu chuyện văn hóa - 3 giờ trướcDiễn viên Hoàng Hà chia sẻ với phóng viên Dân trí về những dự định trong sự nghiệp, cách cô dành thời gian nghỉ ngơi, hồi phục sau năm 2023 làm việc chăm chỉ.
"Vua hài" Châu Tinh Trì lập di chúc, 2 nữ nghệ sĩ có tên?
Giải trí - 6 giờ trướcTheo truyền thông Trung Quốc, ngôi sao điện ảnh Trung Quốc Châu Tinh Trì đã lập di chúc. Theo đó, có hai diễn viên nữ có tên trong di chúc của ngôi sao đình đám.
Nữ NSƯT nổi tiếng dòng nhạc đỏ: Mỹ nhân một thời, U80 có cuộc sống thế nào khi ở bên con gái?
Giải trí - 8 giờ trướcGĐXH - NSƯT Vũ Dậu từng được mệnh danh là mỹ nhân nổi tiếng dòng nhạc đỏ thập niên 70-80. Sau những năm tháng cống hiền cho nghệ thuật, ở tuổi xế chiếu, nữ nghệ sĩ sống bình yên bên con gái Khánh Linh.
Diễn viên Hương Giang lần đầu công khai diện mạo bạn trai
Thế giới showbiz - 8 giờ trướcTrong đoạn video đăng tải gần đây, nữ diễn viên đã tiết lộ một nửa diện mạo của bạn trai.
Cuộc đời khổ vì chữ tình của "Lý Mạc Sầu đẹp nhất màn ảnh"
Giải trí - 10 giờ trướcNữ diễn viên Trung Quốc Tuyết Lê từng vào vai Lý Mạc Sầu trong bộ phim truyền hình "Thần điêu đại hiệp" (năm 1995). Ngoại hình và cuộc sống hiện tại của bà khiến nhiều khán giả tò mò.
Hé lộ điều ít biết về thiếu gia út nhà tỷ phú nổi tiếng nhất nhì Việt Nam, 23 tuổi đã làm Phó Tổng giám đốc
Giải trí - 21 giờ trướcGĐXH - Các thành viên trong gia đình tỷ phú Johnathan Hạnh Nguyễn luôn được cư dân mạng quan tâm. Trong đó thiếu gia út Hiếu Nguyễn cũng không là trường hợp ngoại lệ.
Johnny Trí Nguyễn 17 năm sau 'Dòng máu anh hùng': Vẻ ngoài tuổi 50 xuống sắc, chưa làm đám cưới với bạn gái
Giải trí - 22 giờ trướcGĐXH - Johnny Trí Nguyễn được xem là mỹ nam của phim hành động Việt, tuy nhiên ở tuổi 50, sắc vóc anh có nhiều thay đổi khiến fan tiếc nuối.
Nam diễn viên 30 giây kiếm 1,5 tỷ đồng và cuộc đời thăng trầm, mất trắng tài sản, hôn nhân đổ vỡ
Giải trí - 23 giờ trướcTừng được mệnh danh là "vua quảng cáo Việt Nam", kiếm tiền tỷ chỉ trong vài chục giây, sau biến cố nơi đất khách quê người, diễn viên Trương Minh Cường giờ đã thay đổi rất nhiều.
Nữ NSND nổi tiếng dòng nhạc đỏ: Tuổi xế chiều sống bình yên bên chồng hơn 12 tuổi
Giải tríGĐXH - NSND Thu Hiền nổi tiếng là giọng ca nhạc đỏ hàng đầu ở Việt Nam. Sau thời gian cống hiến cho sự nghiệp, nữ nghệ sĩ gạo cội có cuộc sống bình yên.