Dự kiến đưa làng cổ Đường Lâm trở thành di sản thế giới: Ý tưởng và thực tế xa nhau?

Một góc làng cổ Đường Lâm. Ảnh: TL

 

Thị ủy thị xã Sơn Tây (Hà Nội) vừa ra nghị quyết với mục tiêu đưa làng cổ Đường Lâm trở thành di tích đặc biệt cấp quốc gia, hướng tới trở thành di sản thế giới. Ý tưởng này từng bị Văn phòng UNESCO tại Hà Nội khuyến nghị cần cân nhắc vì “chưa có được những yếu tố thực sự thỏa đáng để trở thành di sản thế giới”.

 

Cách đây 2 năm, thị xã Sơn Tây đã đưa ra ý tưởng sẽ đưa làng cổ Đường Lâm hướng đến danh hiệu di sản thế giới. Ngay lập tức, ý tưởng này đã bị nhiều người đánh giá là quá sức vì di tích này còn rất nhiều bất cập tồn tại.

Nhiều người dân địa phương mong muốn trả lại danh hiệu di sản quốc gia để họ “dễ sống” hơn, trong khi chính quyền lại thôi thúc ý tưởng đưa Đường Lâm đến với những danh hiệu.

Ngay từ khi ý tưởng nói trên xuất hiện, các chuyên gia trong ngành văn hóa đã nhận định, trong số 10 tiêu chí UNESCO đưa ra để công nhận một di sản thế giới, làng cổ ở Đường Lâm chỉ có thể đáp ứng tiêu chí số 5 - tiêu chí "là một ví dụ nổi bật của một khu định cư của con người truyền thống".

Thời điểm đó, bà Dương Bích Hạnh, Trưởng phòng Văn hóa, Văn phòng UNESCO tại Hà Nội đã khuyến nghị Sơn Tây nên cân nhắc kỹ lưỡng việc làm hồ sơ di tích. "Nếu cứ dựa vào tiêu chí đây là làng cổ thuần Việt thì chưa thỏa đáng. UNESCO đánh giá giá trị di tích dựa trên giá trị nổi bật mức độ toàn cầu chứ không phải chỉ nổi bật của riêng Việt Nam. Bởi thế, quá trình nghiên cứu, khảo sát và đánh giá sẽ là một quá trình lâu dài. Chưa kể, với 1.500 hộ dân và hơn 6.000 người đang sống tại đây, bảo tồn di tích nguyên trạng là một điều khó khăn", bà Hạnh nói.

Trên thực tế, Đường Lâm đang tồn tại khá nhiều hạn chế và mâu thuẫn nội tại. Ngay trong nghị quyết vừa ra đời nói trên của Thị ủy Sơn Tây cũng đã nêu rõ các tồn tại này như công tác bảo tồn còn yếu kém, các vi phạm về xây dựng vẫn diễn ra, một số di tích xuống cấp nghiêm trọng, quy hoạch dãn dân còn chậm….

Nguyên nhân dẫn tới những yếu kém, tồn tại được cho là do thiếu kinh phí, thiếu kinh nghiệm trong việc quản lý làng cổ… Và mặc dầu đưa ra được khá nhiều mặt yếu kém nhưng Thị ủy Sơn Tây vẫn đặt mục tiêu đưa di tích làng cổ Đường lâm trở thành di tích đặc biệt cấp quốc gia và xa hơn nữa là di sản thế giới.

 

Trao đổi với chúng tôi, bà Dương Bích Hạnh cho rằng, việc lập hồ sơ cho một di sản văn hóa nào đó là công việc độc lập của chính phủ với tổ chức UNESCO thế giới, văn phòng địa phương là chỉ là nơi tư vấn. Đối với di tích làng cổ Đường Lâm, bà Hạnh nhận định: “Việc quan trọng nhất là cần xác định xem di tích đó có giá trị nổi bật toàn cầu hay không. Tôi không rõ các nhà khoa học đã xác định được điều này hay chưa. Tôi không biết họ đưa ra nghị quyết này là dựa trên một cơ sở khoa học vững chắc hay chỉ là quyết tâm về mặt chính sách. Nếu một di sản muốn trở thành di sản thế giới thì nó cần dựa vào khoa học chứ không thể chỉ là ý muốn của địa phương. Hơn nữa, các hồ sơ đệ trình lên UNESCO còn phải thông qua Hội đồng Di sản quốc gia. Hiện Đường Lâm vẫn chưa nằm trong danh sách đề cử dự kiến của Việt Nam”.

Cũng theo bà Hạnh, nhiều di sản thế giới đang đối mặt với bài toán khó giải giữa sự phát triển và bảo tồn. “Nếu Sơn Tây vẫn lập hồ sơ cho di sản này thì ngoài các minh chứng khoa học, cần phải đưa ra được các kế hoạch quản lý thuyết phục”, bà Hạnh nói.