"Góc cổ vật" giữa lòng Hà Nội

Nơi lưu giữ thời gian

Trong ngôi biệt thự cổ mang kiến trúc Pháp nằm lọt thỏm giữa những hàng cây lớn rợp bóng, là những bức tranh chưa từng được công bố, những bức ký họa chưa một lần được đặt tên của nhiều danh họa nổi tiếng. Nhiều bức ký họa được một trong "tứ bất tử" của nền hội họa hiện đại Việt Nam, cố họa sĩ Bùi Xuân Phái vẽ bằng nét bút chì đơn giản mà vẫn toát lên cái "hồn" của nhân vật. Nguyễn Trường là nhân vật chính trong không ít các bức vẽ ấy. Sở dĩ Nguyễn Trường có mối liên hệ chặt chẽ với Bùi Xuân Phái nhường ấy là bởi cha ông, họa sĩ Nguyễn Dung là bạn vẽ của danh họa họ Bùi. Thủa sinh thời, Bùi Xuân Phái thường xuyên đến ngôi biệt thự cổ này để vẽ cùng ông Nguyễn Dung. Nguyễn Trường nghiễm nhiên trở thành anh tiểu đồng chuyên phục vụ trà nước và đôi khi là chai rượu cuốc lủi cho các họa sĩ. Trong số những bút tích chưa từng được công bố của đại danh họa Bùi Xuân Phái, có bức họa sĩ chỉ dùng bút chì ngang dọc vài đường nét mà thành chân dung họa sĩ Nguyễn Dung với tất cả thần thế.

 

Một góc phố cổ Hà Nội

Ngôi biệt thư lưu giữ những bức họa quý chưa từng được công bố ấy cũng là nơi "trú ngụ" của vô số cổ vật có giá trị cả về mặt lịch sử, văn hóa và vật chất. Nhiều cổ vật được ông Nguyễn Trường bày biện cẩn thận trong ngôi quán nhỏ ngay mặt phố Quán Thánh. Quán café ấy được đặt tên là Art nhưng giới chơi cổ vật thì chẳng mấy ai nhớ đến cái biển hiệu loằng ngoằng ấy mà chỉ gọi nôm na là quán café cổ vật. Hỏi thì giới mê đồ cổ bảo rằng, đó là nơi hội tụ của những người mê cổ vật Hà thành. Khách đến quán thường là những tay chơi đồ cổ hoặc những người sưu tầm, yêu thích đồ cổ mà thôi. Đó không phải là không gian café đơn thuần, mà là nơi để ngắm nghía, bàn luận, nhận xét về một món đồ cổ nào đó. Không ít tay chơi cổ vật ở tận Hải Dương, Hưng Yên, Hải Phòng, thậm chí cả ở mãi Long An, Cà Mau... mỗi lần ra Hà Nội cũng tìm đến quán café của Nguyễn Trường.

Trong căn phòng của ngôi biệt thự cổ, còn có những chiếc bình gốm, đĩa, âu, ang từ triều đại nhà Trần; các bộ đồ sứ ký kiểu từng được các vua chúa Việt Nam đặt làm từ bên Trung Hoa mang về dùng trong cung, phủ và cả những chiếc lọ, đĩa quân, dầm, đĩa tống của chính các triều đại phong kiến Trung Hoa xưa. Hoặc chiếc đĩa men trắng hoa lam từ thế kỷ 15 mà trước đó từng có chiếc tương tự được chào bán trên mạng giá hơn 1.000 USD.

Gọi là quán cho "oách" vậy thôi chứ thực ra Nguyễn Trường cũng chẳng chú tâm kinh doanh. Cả quán café mà chỉ có 2 chiếc bàn con con cùng vài chiếc ghế gỗ nhỏ. Thứ chiếm dụng phần lớn diện tích của quán là những chiếc tủ bày la liệt đủ các món đồ cổ từ thời Lý, Trần, Lê...

 

Để có được một không gian cho thỏa chí say mê đồ cổ và để có chỗ cho giới mộ điệu tụ bàn, Nguyễn Trường cũng đã phải "nghiến răng" bỏ đi khu vườn cây xanh tốt của khu biệt thự. Người vợ tiếc đứt ruột cái không gian thiên nhiên cổ kính mà cả Hà Nội bây giờ chỉ còn sót lại vài ba cái, nhưng cuối cùng bà cũng chiều chồng mà gật đầu đồng ý.

 

Hồi ấy, một ông giáo về hưu như Nguyễn Trường cũng chẳng có mấy tiền, chưa kể có bao nhiêu tiền bạc dành dụm được cả đời, ông đều đổ vào những cuộc lang thang đi săn tìm cổ vật. Thế là túng tiền để làm quán. Cuối cùng, ông đành "nghiến răng" bán đi một món đồ cổ mua từ Thái Lan thì mới đủ tiền trang trải cho việc mở quán.

 

Ông Trường đang giới thiệu bộ sưu tập gốm cổ.

 

Cơ duyên từ danh họa Nguyễn Đỗ Cung

Nói về cơ duyên khiến một nhà giáo nghiêm trang, đạo mạo đột nhiên chuyển sang mê đắm cổ vật, ông bảo: "Chẳng hiểu giời xui đất khiến thế nào chứ hồi còn nhỏ tôi vốn chỉ mê hội hoạ, mỗi lần các hoạ sĩ đến nhà chơi, hoặc vẽ tranh với bố tôi thì tôi đều nấp đằng sau tấm bình phong ở mé cửa nghe lỏm chuyện. Một hôm, đang ngồi thu lu sau tấm bình phong, tôi chợt giật nảy người khi nghe tiếng hoạ sĩ Nguyễn Đỗ Cung gọi: Thằng cu Trường đâu, vào đây, đừng thập thò ngoài đó nữa". Thế là từ hôm đó, anh "tiểu đồng" Nguyễn Trường bắt đầu được các hoạ sĩ bậc thầy bảo cho biết đặc điểm của hoạ tiết, hoa văn từng niên đại. Cũng từ khi biết phân biệt hoa văn nào là của thời Lý, hoa văn nào là của triều đại nhà Trần, nhà Lê... Nguyễn Trường bắt đầu say mê các thứ đồ cũ kỹ.

Một hôm, đến nhà người bác ruột ở phố Hàng Gai, thấy có cái đĩa trông có vẻ cũ kỹ vứt chỏng chơ dưới gầm giường, Nguyễn Trường liền lôi ra ngắm nghía một lúc thì phát hiện ra đó là một chiếc đĩa men Celadon cổ. Nguyễn Trường liền hỏi tại sao bác lại vứt cái đĩa quý như thế ở dưới gầm giường, người bác liền bảo: Cháu thích thì cứ lấy đi. Đó là món đồ cổ đầu tiên mà Nguyễn Trường có.

Món đồ cổ thứ hai mà ông có là vào năm 1969, trong lần đi qua một ngôi đình ở Hà Tây vừa bị bom ném sập, Nguyễn Trường thấy một người đàn bà gánh một miếng gỗ có hoa văn rất đẹp liền hỏi mua. Và người đàn bà ấy bán cho Nguyễn Trường miếng gỗ đó rẻ như giá củi đun. Hì hục vác về đến Hà Nội, một người đàn anh trong giới cổ vật nói Nguyễn Trường mới biết đó chính là đầu hổ phù bằng gỗ và là di tích duy nhất còn lại cho đến nay của ngôi đình cổ hàng thế kỷ đó. Cho đến nay, miếng hổ phù ấy vẫn được ông cất giữ cẩn thận.

 

Một người mê đồ cổ đến nhờ ông Trường nhận định tuổi của con dao đá.

Một lần nghe người quen mách trên Hà Giang có bán những xô đồng cổ giá chỉ khoảng hơn 20 triệu đồng một chiếc. Nguyễn Trường liền hăm hở mò lên thị xã Hà Giang rồi bắt xe khách lên tận miền rừng heo hút. Lên đến nơi mới phát hiện ra những chiếc xô đồng đó toàn là đồ giả cổ. Ông kể: "Mới đầu nhìn qua tôi cũng nhầm, cứ tưởng đồ cổ thật nhưng đến khi nhấc lên xem thấy hơi nặng mới phát hiện ra là giả vì đồ đồng cổ bao giờ cũng nhẹ do đã chôn lâu năm dưới đất. Hoa văn của chiếc xô đồng đó cũng khá rõ nét nên nhìn kỹ là phát hiện ra". Cũng trong chuyến đi săn hụt đó, ông còn phát hiện ra kỹ nghệ làm giả cổ tinh xảo đến mức có lò chuyên làm giả cổ nuôi cả con hà cho bám vào món đồ, đến khi mang bán có cả xác hà bám trên đó, khiến nhiều người tưởng là cổ vật thật mà mua về. 

Say mê cổ vật đến nỗi bất chấp sự xa cách về địa lý, ngôn ngữ, Nguyễn Trường nhiều lần từ thủ đô Bangkok (Thái Lan) lại bắt xe lộn trở lại gần 1.000 cây số tới khu chuyên bán đồ cũ, đồ cổ vùng biên giới giáp với Campuchia. Trong một lần lang thang nhiều ngày trời ở chợ biên giới, ông  mua được chiếc lư hương bằng gốm từ thời Mạc bày bán trong góc chợ. Trong bộ sưu tập chuyên về lư của ông đến nay có tới hàng chục chiếc bằng các chất liệu khác nhau, đủ cả gốm, đồng, gỗ, đất nung. Mỗi chiếc lư mang đậm dấu ấn văn hoá của một thời, từ nét hoa văn thô sơ đến tinh xảo trải dài suốt dọc các triều phong kiến Lý, Lê, Trần, Nguyễn... Bức tượng con nghê bằng gỗ và chiếc bát thời Lê, Trần bày cẩn thận trong tủ kính của quán café cổ vật cũng được mua về từ Thái Lan.

 

Lã Xưa