Một ngày trên vùng quê quan họ

Sở dĩ có tên gọi Bựu Sim vì ngày trước phía sau làng là một rừng sim bạt ngàn hoa tím biếc. Ngày nay về lại Bựu Sim sẽ không thế nào tìm thấy được bóng dáng của một cây sim nhưng lại có thể dễ dàng tìm gặp được những liền anh, liền chị quan họ với những làn điệu lề lối cổ mượt mà say đắm.

 

Những liền anh, liền chị với làn điệu quan họ say đắm lòng người. (Ảnh:TL)

 

Í a…Í ờ…

Về Bựu Sim trong những ngày hè nắng gắt khi mà vụ mùa vừa thu hoạch xong, chúng tôi không quá khó khăn khi hỏi thăm về những liền anh, liền chị có tiếng trong làng, trong tổng. Ðón tiếp chúng tôi là bà Nguyễn Thị Lành, nguyên chủ nhiệm câu lạc bộ quan họ của làng. Bà Lành năm nay đã bước vào tuổi 65, nhưng vẫn giữ được nét duyên dáng lịch lãm của người quan họ, từ dáng đi nhanh nhẹn và giọng nói dịu dàng rất dễ lôi cuốn.

Sinh ra cũng trong một làng quan họ cổ, cả bố mẹ bà đều là những liền anh, liền chị trong những ngày hội làng, những canh hát... nên cái chất quan họ đã ngấm vào máu, vào cuộc sống của bà. Năm 18 tuổi, bà về làm dâu làng Bựu Sim và như “cá gặp nước”, bà đã nhanh chóng nhập “bọn” quan họ của làng và gắn bó tới hôm nay với cương vị chủ nhiệm câu lạc bộ. Khi được hỏi về số hội viên sinh hoạt trong câu lạc bộ, bà kể vanh vách tên tuổi từng hội viên, có bao nhiêu liền anh, liền chị.

Ở Bựu Sim, có lẽ có một điều mà không mấy ở đâu có,  đó là việc lúc nào người ta cũng có thể nghe được những làn điệu quan họ cổ bởi ngoài dịp hội làng thì cứ cưới xin, về nhà mới hay khao thọ, là người làng lại tổ chức những canh hát quan họ. Có lẽ quan họ đã trở thành một món ăn tinh thần không thể thiếu trong sinh hoạt văn hoá ở nơi đây.

 

Người ở đừng về

Theo chân của “chị hai quan họ”, chúng tôi lần lượt ghé thăm những nghệ nhân và hội viên cao tuổi của câu lạc bộ quan họ Bựu Sim. Trong ngôi nhà cổ, nghệ nhân Nguyễn Sỹ Tăng vui vẻ kể về thời trai trẻ của cụ gắn bó với các canh hát quan họ, gắn bó với các dịp hội làng và hội làng anh. Làng anh ở đây ý nói tới làng Viêm Xá hay tục gọi là làng Diềm, nơi thờ vị  thuỷ tổ của quan  họ. Khắp tổng Kinh Bắc xưa không ai không biết đến tình bạn, tình anh em keo sơn thắm thiết giữa làng Bựu Sim và làng Diềm. Tình anh em đó xuất phát từ tục “kết chạ” của các “bọn” quan họ khi xưa giữa 2 làng và trải qua bao thời gian, bao thăng trầm của lịch sử, tục “kết chạ” vẫn được các thế hệ quan họ của 2 làng tiếp nối. Ðã kết chạ là coi nhau như anh em trong một nhà, vui buồn có nhau. Ðể mỗi năm cứ vào dịp hội làng hay ngày giỗ thánh là hội tụ, cùng nhau ăn một khẩu trầu, cùng thưởng thức chén trà và cùng nhau hát những canh hát quan họ, có khi thâu đêm suốt sáng.

Mỗi canh hát của người quan họ đều diễn ra theo lề lối với những nét sinh hoạt văn hoá đặc sắc. Hình thức của những canh hát quan họ là thi hát đối đáp giữa 2 “bọn” quan họ. Bắt đầu mỗi canh hát, “bọn” quan họ chủ bao giờ cũng hát trước để cho “bọn” quan họ bạn đối lại. Mỗi canh hát phải tuân thủ theo lề lối. Trước tiên là hát điệu La rằng, Ðường bạn kim loan, Tưởng nhớ về người... tiếp đó hát giọng bỉ, rồi chuyển sang giọng vặt và cuối cùng là hát giã bạn.

 

Quan họ đã ngấm vào máu thịt các thế hệ làng Bựu Sim (Ảnh: TG)

Đưa quan họ sang Mỹ...

Nghệ nhân Nguyễn Sỹ Tăng cứ say sưa kể cho tôi nghe như vậy và cụ tỏ ra rất tiếc vì hôm nay cụ bị mệt nên không thể hát cho tôi nghe. Sau khi chia tay nghệ nhân Nguyễn Sỹ Tăng, chúng tôi được “chị hai Lành” dẫn tới nhà cụ Nguyễn Thị Bạn, năm nay đã 84 tuổi và cũng là hội viên sinh hoạt trong câu lạc bộ. Theo như lời của “chị hai” Lành, thì đây là một liền chị khá nổi tiếng không chỉ trong “bọn” quan họ của làng mà còn vượt qua biên giới sang tận bên Mỹ “cơ đấy”. Vì năm ngoái có đoàn chuyên gia văn hoá của Mỹ đã về tận nhà thăm cụ để nghe cụ hát và ghi hình cụ về giới thiệu bên đó.

Câu lạc bộ quan học làng Bửu Sim có 49 hội viên sinh hoạt thường xuyên, trong đó có 3 nghệ nhân. Hội viên cao tuổi nhất là nghệ nhân Nguyễn Văn Bích (năm nay 97 tuổi), thứ nhì là nghệ nhân Nguyễn Sỹ Tăng (năm nay 87 tuổi). Hàng tháng các hội viên thường sinh hoạt vào ngày mùng một và ngày rằm. Trong các buổi sinh hoạt đó sẽ tổ chức hát canh, đánh giá hiệu quả truyền dạy cho các hội viên khác. Ngoài ra hội còn tổ chức các lớp truyền dạy quan họ cho thanh, thiếu nhi trong làng tại nhà văn hoá vào 2 buổi tối trong tuần với số lượng hơn 30 cháu.

Cụ Nguyễn Thị Bạn là người gốc ở làng nên ngay từ khi lọt lòng, cụ đã được bà và mẹ hát ru bằng những làn điệu quan họ, lớn lên cùng quan họ. Cụ Bạn cho biết cụ đã tham gia “bọn” quan họ của làng từ năm 12 tuổi và từ đó tới nay lúc nào cũng tham gia các sinh hoạt quan họ của làng. Mặc dù đã ở tuổi xưa nay hiếm nhưng giọng hát của cụ vẫn khiến người nghe say đắm bởi chất giọng “dền vang nền nảy”, luyến láy đúng độ. Cụ có 5 người con thì cả 5 đều là những liền anh, liền chị  quan họ. Trước khi chia tay cụ nói: “Chỉ mong sao cho có cái sức khoẻ để còn được đi hát, còn được lên làng anh, lên thắp nén hương trước bàn thờ tổ quan họ. Người quan họ chúng tôi say nhau vì câu hát mà”.

Một ngày trên miền quê quan họ trôi qua thật nhanh. Trên đường trở về, chúng tôi không sao quên được câu nói chân thành của “chị hai” Lành: “Câu lạc bộ quan họ của chúng tôi tồn tại và hoạt động được đến ngày hôm nay hoàn toàn do lòng đam mê với vốn văn hoá cổ truyền của quê hương. Vì toàn bộ kinh phí để duy trì hoạt động của hội đều do các hội viên tự đóng góp...”. Có lẽ để bảo tồn các giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc rất cần có những con người như “chị hai” Lành, cụ Bạn và các hội viên trong câu lạc bộ quan họ của làng Bựu Sim – Hoài Thị này. Tuy vậy vẫn mong muốn ngành văn hoá tỉnh Bắc Ninh có những quan tâm hơn nữa để quan họ di sản của cả thế giới luôn trường tồn và để cho mỗi câu hát quan họ mãi bay cao bay hơn nữa.