Ngôi đền đá giữa lòng Tràng An – một trong “Hoa Lư Tứ Trấn” của Hoa Lư, Ninh Bình

Theo truyền thuyết dân gian cố đô Hoa Lư, Đức Thánh Quý Minh Đại Vương là một vị thủy thần, là người có công trấn giữ vùng chiêm trũng ải Sơn Nam, bảo vệ đất nước thời vua Hùng Duệ Vương (tức vua Hùng thứ 18). Người là một "thượng đẳng thần", được các nhà vua qua nhiều triều đại ban sắc phong, được nhân dân khắp xứ này thờ phụng.

Đền chính được Vua Đinh Tiên Hoàng cho xây dựng tại thành Nam (Tràng An) ở cố đô Hoa Lư, sau vua Trần Thái Tông cho xây dựng lại với quy mô như ngày nay.

 Du khách có thể quan sát thấy những nét chạm khắc tinh vi trên đá của các nghệ nhân xưa đặc biệt trên 4 cột phía ngoài được chạm theo tích tứ linh có Long, Ly Quy và Phương; Long đại diện cho quyền lực, Ly đại diện cho sự may mắn cát tường, Rùa thể hiên cho sự trương tồn vĩnh cửu còn Phượng thể hiện cho sự thanh cao thoát tục.

Đền Trần rất linh thiêng, là nơi mà người dân địa phương và khách thập phương thường đến cầu an, cầu phúc, cầu tự. Ngôi đền tuy nhỏ nhưng ẩn chứa rất nhiều giá trị nghệ thuật chạm khắc đặc sắc trên đá được thể hiện trên các xà ngang, bậc cửa, cột và mái hiên của đền.

 Lễ hội đền Trần hàng năm vào ngày 18/3 âm lịch. Vào ngày này khi đến với đền du khách có thể được thưởng thức rất nhiều hoạt động văn hóa đặc sắc thể hiện nét đẹp rất riêng cho con người Ninh Bình như dâng hương, rước kiệu, rước chân nhang...

Các nghi lễ thể hiện ước muốn của người dân cầu mong trời đất, tổ tiên phù hộ độ trì cho cuộc sống bình an, mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, người người hạnh phúc. Do truyền thuyết thần Quý Minh là một vị thần nước nên lễ hội thường khởi đầu bằng màn rước vượt qua 5km đường thủy, xuyên qua 11 hang động trên dòng sông Sào Khê.