Nguồn gốc Tết Đoan Ngọ
Tết Đoan Ngọ còn được gọi bằng nhiều tên khác nhau là một trong những ngày Tết truyền thống tại Việt Nam, Triều Tiên, Trung Quốc.
Theo phong tục cổ truyền Việt Nam, Tết Đoan Ngọ mồng 5 tháng Năm là một trong những ngày lễ tưởng nhớ tới tổ tiên do đó trong số các vật phẩm dâng cúng không thể thiếu bánh tổ (tổ tiên). Đặc biệt, đây còn là ngày lễ thiêng liêng trong tâm thức người Việt Nam, đó là ngày giỗ Quốc mẫu Âu Cơ.
 |
|
Ăn rượu nếp và các loại quả có vị chua, chát để cho bệnh tật tiêu trừ, trùng độc, sâu bọ sẽ chết… |
Nếu như mồng 7 tháng Giêng là ngày tế mẫu với câu ca: “Mồng Bảy trong tiết tháng Giêng/Dân hiền tế lễ trống chiêng vang trời/ Anh em Bách Việt ta ơi/ Ngày xuân thong thả tới nơi xem tường/ Ấy ngày hội tế Mẫu Vương/ Người sinh nòi giống Nam phương đó mà” thì cứ đến gần ngày mồng 5 tháng Năm dân gian lại nhắc nhau bằng câu ca dao: “Tháng Năm nhớ Tết Đoan Dương/ Là ngày giỗ Mẹ Việt Thường Văn Lang”.
Tết Đoan Ngọ còn là ngày lễ thể hiện tính nhân văn giữa người với người, sự biết ơn của con cháu với ông bà, cha mẹ, người bệnh với thày thuốc, học trò với thày giáo nên có tục học trò đi tết thày, con rể đi tết bố mẹ vợ… Trong dân gian có câu ca dao rằng: “Mồng 5 ngày Tết không đáo đến cửa nhà thờ/ Còn hiếu trung chi nữa mà chờ rể, con”.
Dân gian còn cho rằng vào ngày này, các loài rắn đều lẩn trốn đi hết nên mới có câu thành ngữ “len lét như rắn mồng 5”.
Vì sao Tết Đoan Ngọ còn gọi là Tết giết sâu bọ?
Với người Việt, Tết Đoan Ngọ là thời điểm giữa năm, thời tiết chuyển mùa nên dễ sinh bệnh dịch, do đó có các nghi thức trừ tà, tránh bệnh như tắm nước lá mùi, treo cây ngải cứu trừ ma quỷ, đeo "bùa tui bùa túi", nhuộm móng tay, móng chân rồi uống các nước giải độc (nấu từ lá ích mẫu, vối, cối xay, gừng…), uống rượu xương bồ, ăn rượu nếp và các loại quả có vị chua, chát để cho bệnh tật tiêu trừ, trùng độc, sâu bọ sẽ chết… Cho nên tết này còn gọi là Tết giết sâu bọ, là một nghi thức nhằm cân bằng âm dương.
Một số nghi thức trong Tết Đoan Ngọ của người Việt cũng mang dấu ấn của văn hóa nông nghiệp, có thể thấy qua một số tục lệ như tục khảo cây lấy quả được tiến hành đúng giờ Ngọ (12 giờ trưa). Một người leo lên cây, một người đứng dưới gốc cầm dao tra hỏi tại sao cây ra ít quả (hoặc không ra quả), nếu cứ như vậy sẽ bị chặt hạ. Người trên cây giả giọng van xin, hứa trong mùa tới sẽ ra thật nhiều quả. Sau đó người ở dưới hỏi số lượng quả mà cây sẽ sinh trưởng, người phía trên đại diện cho cây trả lời nhiều hay ít tùy theo loại cây và ước vọng của người trồng…
Cho đến nay nhiều người vẫn nhầm lẫn Tết Đoan Ngọ có nguồn gốc từ Trung Quốc và xuất phát từ việc tưởng nhớ đến cái chết của Khuất Nguyên - một vị quan của nước Sở cách đây hơn 2.000 năm. Chính vì thế mà nhà thơ trào phúng Hồ Trọng Hiếu (Tú Mỡ) từng viết rằng: “Cái cụ Khuất bên Tàu/ Chết từ hồi tam tổ/ Có quan hệ gì ta/ Mà sao phải ăn giỗ/ Mồng 5 khỏe ăn càn/ Mồng 6 ốm nhăn nhó/ Có lỡ chết bỏ đời/ Thì lại cho tại số”.
Ngay người Trung Quốc đến nay vẫn chưa thống nhất trong việc giải thích nguồn gốc của ngày tết này, có người cho rằng một số lễ tết của Trung Quốc như mồng 2/2 âm lịch (Lễ Đầu Rồng), mồng 5/5 (Tết Đoan Ngọ)… liên quan đến sự sùng bái thiên văn thời nguyên thủy. Cụ thể là chòm sao Thương long, vào ngày hạ chí mọc ở chính nam (thuộc dương vị) nên có tục tế Thương long, đây là phát khởi của Tết Đoan Ngọ.
Thực ra Tết Đoan Ngọ có từ trước khi xảy ra câu chuyện của Khuất Nguyên, và xuất phát từ văn hóa của cộng đồng người Bách Việt cổ mà người Lạc Việt, tổ tiên của chúng ta là một bộ phận cấu thành của cộng đồng đó.
Trong một năm, dương khí cao nhất vào tháng Ngọ (tháng giữa năm, tức tháng 5). Như vậy, dương khí đạt cực điểm vào giờ Ngọ của ngày Ngọ đầu tiên trong tháng Ngọ, đây chính là thời điểm giữa năm vì thế trong dân gian nó còn được gọi là Tết giữa năm.
Điều thú vị là nếu xét theo âm lịch mà Việt Nam, Trung Quốc… vẫn đang sử dụng như hiện nay thì giữa năm phải là một ngày của tháng 6 âm lịch chứ không thể ngày là ngày mồng 5 tháng 5 được. Vì vậy nguồn gốc của ngày giữa năm mồng 5 tháng Năm chính là theo một loại lịch cổ của người Bách Việt được xây dựng trên cơ sở văn hóa nông nghiệp.
Điều này hiện vẫn để lại một số dấu tích như qua cách gọi tên tháng (Một, Chạp, Giêng, Hai…), hay những từ chỉ ngày đầu tháng là “mồng” (mồng một, mồng hai…), ngày giữa tháng là “rằm” (gần âm với ngôn ngữ một số dân tộc như “ranam” (tiếng Chăm), “sạc klam” (Khmer), “Klam” (Bana)… đều chỉ ngày có đêm trăng sáng nhất).
Lịch cổ của người Bách Việt còn thể hiện qua cách gọi bằng hệ đếm can chi. Trái với những suy nghĩ quen thuộc cho rằng hệ can chi có nguồn gốc từ Trung Quốc, nó lại có nguồn gốc từ phương nam nông nghiệp. Tên gọi các con vật (hệ chi) trong tiếng Hán chỉ là từ phiên âm của những từ trong nền văn hóa phương nam.
Tháng Tý được nhắc đến ở trên là ứng vào tháng 11 theo âm lịch mà chúng ta hiện nay đang sử dụng. Nhưng nếu theo cách tính loại lịch của người Bách Việt thì tháng này gọi là tháng Một, tháng 12 âm lịch gọi là tháng Chạp, tháng 1 âm lịch gọi là tháng Giêng… Cách gọi này của người Việt cổ vẫn còn được sử dụng trong dân gian và theo cách tính của loại lịch này thì ngày Tết Đoan Ngọ mồng 5/5 mới đúng là ngày giữa năm, ngày nóng nhất trong năm.
Nếu theo cách tính của âm lịch mà chúng ta và một số nước như Trung Quốc, Hàn Quốc… đang dùng hiện nay thì tháng đầu năm là tháng Dần (tháng 1 âm lịch). Như vậy đến giữa năm phải là tháng Mùi (tháng 6 âm lịch) chứ không phải là tháng Ngọ như lịch của người Bách Việt. Do đó nói Tết Đoan Ngọ có nguồn gốc từ văn minh Bách Việt mới chính xác.
Cách tính năm theo lịch cổ của người Bách Việt còn lưu lại dấu vết ít nhiều cho đến thời kỳ sau này. Ví dụ theo sách Đại Nam nhất thống chí thì đến đầu thế kỷ XIX người dân ở Bất Bạt (nay thuộc Ba Vì, Hà Nội), Mỹ Lương (nay thuộc huyện Chương Mỹ, Hà Nội) “hàng năm lấy tháng 11 làm tháng đầu năm, hằng tháng lấy ngày mồng 2 làm ngày đầu tháng, gọi là tháng lui, ngày tiến”.
Hà Nội cấm nhiều tuyến đường dịp 2/9: Di chuyển thế nào cho thuận lợi?
Xã hội - 4 giờ trướcGĐXH - Công an TP Hà Nội vừa có thông báo phân luồng giao thông và tổ chức hướng đi đối với các phương tiện nhằm phục vụ Lễ kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh 2/9.
Mất tiền vì mua bán trên TikTok, cô gái bịa chuyện bị cướp
Pháp luật - 6 giờ trướcGĐXH - Sau khi tham gia mua bán hàng trên TikTok bị mất tiền, cô gái trẻ ở Huế trình báo công an bị cướp với mong muốn được bù lại số tiền đã mất.
Bắt kẻ giết người che giấu thân phận suốt 33 năm
Pháp luật - 6 giờ trướcGĐXH - Sau khi gây ra vụ giết người tại một nông trường, Nguyễn Đình Sơn đã bỏ trốn suốt 33 năm, ngụy trang dưới vỏ bọc của người khác.
Những người trẻ khuyết tật truyền cảm hứng mạnh mẽ tại Tỏa sáng Nghị lực Việt 2025
Đời sống - 6 giờ trướcGĐXH – Bằng nghị lực phi thường và khát vọng sống mãnh liệt, những thanh niên khuyết tật đã viết nên câu chuyện đầy cảm hứng về ý chí và sự cống hiến. 25 gương mặt tiêu biểu vừa được vinh danh tại Chương trình “Tỏa sáng Nghị lực Việt” 2025 là minh chứng sống động rằng “giới hạn không nằm ở khiếm khuyết, mà ở niềm tin và ý chí con người”.
Hà Nội: Bãi xe không phép 'cát cứ' sân chung cư, thách thức pháp luật ở phường Yên Hòa
Đời sống - 7 giờ trướcGĐXH - Hàng nghìn mét vuông sân chung và bãi đỗ xe của chung cư N3A, N3B (phường Yên Hòa, Hà Nội) suốt thời gian qua đã bị một cá nhân ngang nhiên chiếm dụng, lập bãi trông giữ xe để thu tiền trái phép, khiến dư luận không khỏi bức xúc.
Phát hiện nhiều xương người rải rác trên núi Đại Huệ
Xã hội - 8 giờ trướcGDXH - Ngày 20/8, người dân lên núi Đại Huệ xã Hưng Nguyên, tinh Nghệ An phát hiện nhiều mảnh xương của người nằm rải rác trên bãi cỏ.
Giải cứu bé gái 14 tuổi bị dụ dỗ đi làm tiếp viên quán karaoke
Pháp luật - 8 giờ trướcGĐXH - Trong lúc sử dụng mạng xã hội, H. nhận được tin nhắn từ một tài khoản lạ, với lời hứa về công việc “nhẹ nhàng, thu nhập 20 triệu đồng/tháng” tại một quán karaoke. Tin vào lời mời hấp dẫn, em H. đã lén bố mẹ và đi đến điểm hẹn.
Khởi tố, bắt tạm giam người hành hung người phụ nữ ở sảnh chung cư Hà Nội
Pháp luật - 8 giờ trướcGĐXH - Đặng Chí Thành (người hành hung phụ nữ ở sảnh chung cư Hà Nội) bị công an khởi tố bị can, bắt tạm giam 2 tháng.
Nguy hiểm rình rập tại bãi tắm tự phát gần khu vực nhà thờ đổ ở Ninh Bình
Đời sống - 9 giờ trướcGĐXH - Mặc dù có biển cấm nhưng khu vực nhà thờ đổ thuộc xã Hải Tiến, tỉnh Ninh Bình nơi vừa xảy ra sự việc 5 du khách bị sóng lớn cuốn trôi dẫn đến đuối nước, hiện này vẫn còn nhiều người dân bất chấp nguy hiểm để tắm.
Những trận mưa dông lại sắp trút xuống miền Bắc?
Thời sự - 9 giờ trướcGĐXH - Theo dự báo thời tiết, từ chiều tối và đêm nay (20/8), miền Bắc lại đón mưa rào và dông rải rác, cục bộ có mưa vừa đến mưa to. Riêng vùng núi Bắc Bộ có mưa to đến rất to, lượng mưa hơn 100mm.
Tin sáng 20/8: Chi tiết lịch hạn chế phương tiện vào Hà Nội từ ngày mai; Học phí được miễn, phụ huynh đóng những khoản gì đầu năm học 2025-2026?
Thời sựGĐXH - Cục CSGT (Bộ Công an) vừa có kế hoạch phân luồng, hạn chế phương tiện đi về hướng TP Hà Nội để phục vụ Lễ kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9 (A80); ngoài học phí, phụ huynh vẫn cần chuẩn bị một số khoản đóng góp khác theo quy định.
