Nguồn gốc Tết Đoan Ngọ
Tết Đoan Ngọ còn được gọi bằng nhiều tên khác nhau là một trong những ngày Tết truyền thống tại Việt Nam, Triều Tiên, Trung Quốc.
Theo phong tục cổ truyền Việt Nam, Tết Đoan Ngọ mồng 5 tháng Năm là một trong những ngày lễ tưởng nhớ tới tổ tiên do đó trong số các vật phẩm dâng cúng không thể thiếu bánh tổ (tổ tiên). Đặc biệt, đây còn là ngày lễ thiêng liêng trong tâm thức người Việt Nam, đó là ngày giỗ Quốc mẫu Âu Cơ.
![]() |
Ăn rượu nếp và các loại quả có vị chua, chát để cho bệnh tật tiêu trừ, trùng độc, sâu bọ sẽ chết… |
Nếu như mồng 7 tháng Giêng là ngày tế mẫu với câu ca: “Mồng Bảy trong tiết tháng Giêng/Dân hiền tế lễ trống chiêng vang trời/ Anh em Bách Việt ta ơi/ Ngày xuân thong thả tới nơi xem tường/ Ấy ngày hội tế Mẫu Vương/ Người sinh nòi giống Nam phương đó mà” thì cứ đến gần ngày mồng 5 tháng Năm dân gian lại nhắc nhau bằng câu ca dao: “Tháng Năm nhớ Tết Đoan Dương/ Là ngày giỗ Mẹ Việt Thường Văn Lang”.
Tết Đoan Ngọ còn là ngày lễ thể hiện tính nhân văn giữa người với người, sự biết ơn của con cháu với ông bà, cha mẹ, người bệnh với thày thuốc, học trò với thày giáo nên có tục học trò đi tết thày, con rể đi tết bố mẹ vợ… Trong dân gian có câu ca dao rằng: “Mồng 5 ngày Tết không đáo đến cửa nhà thờ/ Còn hiếu trung chi nữa mà chờ rể, con”.
Dân gian còn cho rằng vào ngày này, các loài rắn đều lẩn trốn đi hết nên mới có câu thành ngữ “len lét như rắn mồng 5”.
Vì sao Tết Đoan Ngọ còn gọi là Tết giết sâu bọ?
Với người Việt, Tết Đoan Ngọ là thời điểm giữa năm, thời tiết chuyển mùa nên dễ sinh bệnh dịch, do đó có các nghi thức trừ tà, tránh bệnh như tắm nước lá mùi, treo cây ngải cứu trừ ma quỷ, đeo "bùa tui bùa túi", nhuộm móng tay, móng chân rồi uống các nước giải độc (nấu từ lá ích mẫu, vối, cối xay, gừng…), uống rượu xương bồ, ăn rượu nếp và các loại quả có vị chua, chát để cho bệnh tật tiêu trừ, trùng độc, sâu bọ sẽ chết… Cho nên tết này còn gọi là Tết giết sâu bọ, là một nghi thức nhằm cân bằng âm dương.
Một số nghi thức trong Tết Đoan Ngọ của người Việt cũng mang dấu ấn của văn hóa nông nghiệp, có thể thấy qua một số tục lệ như tục khảo cây lấy quả được tiến hành đúng giờ Ngọ (12 giờ trưa). Một người leo lên cây, một người đứng dưới gốc cầm dao tra hỏi tại sao cây ra ít quả (hoặc không ra quả), nếu cứ như vậy sẽ bị chặt hạ. Người trên cây giả giọng van xin, hứa trong mùa tới sẽ ra thật nhiều quả. Sau đó người ở dưới hỏi số lượng quả mà cây sẽ sinh trưởng, người phía trên đại diện cho cây trả lời nhiều hay ít tùy theo loại cây và ước vọng của người trồng…
Cho đến nay nhiều người vẫn nhầm lẫn Tết Đoan Ngọ có nguồn gốc từ Trung Quốc và xuất phát từ việc tưởng nhớ đến cái chết của Khuất Nguyên - một vị quan của nước Sở cách đây hơn 2.000 năm. Chính vì thế mà nhà thơ trào phúng Hồ Trọng Hiếu (Tú Mỡ) từng viết rằng: “Cái cụ Khuất bên Tàu/ Chết từ hồi tam tổ/ Có quan hệ gì ta/ Mà sao phải ăn giỗ/ Mồng 5 khỏe ăn càn/ Mồng 6 ốm nhăn nhó/ Có lỡ chết bỏ đời/ Thì lại cho tại số”.
Ngay người Trung Quốc đến nay vẫn chưa thống nhất trong việc giải thích nguồn gốc của ngày tết này, có người cho rằng một số lễ tết của Trung Quốc như mồng 2/2 âm lịch (Lễ Đầu Rồng), mồng 5/5 (Tết Đoan Ngọ)… liên quan đến sự sùng bái thiên văn thời nguyên thủy. Cụ thể là chòm sao Thương long, vào ngày hạ chí mọc ở chính nam (thuộc dương vị) nên có tục tế Thương long, đây là phát khởi của Tết Đoan Ngọ.
Thực ra Tết Đoan Ngọ có từ trước khi xảy ra câu chuyện của Khuất Nguyên, và xuất phát từ văn hóa của cộng đồng người Bách Việt cổ mà người Lạc Việt, tổ tiên của chúng ta là một bộ phận cấu thành của cộng đồng đó.
Trong một năm, dương khí cao nhất vào tháng Ngọ (tháng giữa năm, tức tháng 5). Như vậy, dương khí đạt cực điểm vào giờ Ngọ của ngày Ngọ đầu tiên trong tháng Ngọ, đây chính là thời điểm giữa năm vì thế trong dân gian nó còn được gọi là Tết giữa năm.
Điều thú vị là nếu xét theo âm lịch mà Việt Nam, Trung Quốc… vẫn đang sử dụng như hiện nay thì giữa năm phải là một ngày của tháng 6 âm lịch chứ không thể ngày là ngày mồng 5 tháng 5 được. Vì vậy nguồn gốc của ngày giữa năm mồng 5 tháng Năm chính là theo một loại lịch cổ của người Bách Việt được xây dựng trên cơ sở văn hóa nông nghiệp.
Điều này hiện vẫn để lại một số dấu tích như qua cách gọi tên tháng (Một, Chạp, Giêng, Hai…), hay những từ chỉ ngày đầu tháng là “mồng” (mồng một, mồng hai…), ngày giữa tháng là “rằm” (gần âm với ngôn ngữ một số dân tộc như “ranam” (tiếng Chăm), “sạc klam” (Khmer), “Klam” (Bana)… đều chỉ ngày có đêm trăng sáng nhất).
Lịch cổ của người Bách Việt còn thể hiện qua cách gọi bằng hệ đếm can chi. Trái với những suy nghĩ quen thuộc cho rằng hệ can chi có nguồn gốc từ Trung Quốc, nó lại có nguồn gốc từ phương nam nông nghiệp. Tên gọi các con vật (hệ chi) trong tiếng Hán chỉ là từ phiên âm của những từ trong nền văn hóa phương nam.
Tháng Tý được nhắc đến ở trên là ứng vào tháng 11 theo âm lịch mà chúng ta hiện nay đang sử dụng. Nhưng nếu theo cách tính loại lịch của người Bách Việt thì tháng này gọi là tháng Một, tháng 12 âm lịch gọi là tháng Chạp, tháng 1 âm lịch gọi là tháng Giêng… Cách gọi này của người Việt cổ vẫn còn được sử dụng trong dân gian và theo cách tính của loại lịch này thì ngày Tết Đoan Ngọ mồng 5/5 mới đúng là ngày giữa năm, ngày nóng nhất trong năm.
Nếu theo cách tính của âm lịch mà chúng ta và một số nước như Trung Quốc, Hàn Quốc… đang dùng hiện nay thì tháng đầu năm là tháng Dần (tháng 1 âm lịch). Như vậy đến giữa năm phải là tháng Mùi (tháng 6 âm lịch) chứ không phải là tháng Ngọ như lịch của người Bách Việt. Do đó nói Tết Đoan Ngọ có nguồn gốc từ văn minh Bách Việt mới chính xác.
Cách tính năm theo lịch cổ của người Bách Việt còn lưu lại dấu vết ít nhiều cho đến thời kỳ sau này. Ví dụ theo sách Đại Nam nhất thống chí thì đến đầu thế kỷ XIX người dân ở Bất Bạt (nay thuộc Ba Vì, Hà Nội), Mỹ Lương (nay thuộc huyện Chương Mỹ, Hà Nội) “hàng năm lấy tháng 11 làm tháng đầu năm, hằng tháng lấy ngày mồng 2 làm ngày đầu tháng, gọi là tháng lui, ngày tiến”.

Chính thức bỏ thi nâng ngạch công chức từ ngày 10/12/2025?
Đời sống - 1 giờ trướcGĐXH - Ngạch công chức là tên gọi thể hiện thứ bậc về năng lực và trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của công chức. Từ ngày 10/12/2025, chính thức bỏ thi nâng ngạch công chức?

Những nơi sẽ hứng mưa to như trút nước trong ngày hôm nay do ảnh hưởng của bão số 12
Thời sự - 1 giờ trướcGĐXH - Theo dự báo thời tiết, từ hôm nay đến 24/10, từ Hà Tĩnh đến Quảng Ngãi sẽ có mưa lớn diện rộng do ảnh hưởng của bão số 12. Tổng lượng mưa có nơi từ 400-600mm, có nơi mưa rất to lên đến hơn 800mm.

Tin sáng 23/10: Bão số 12 suy yếu, miền Trung có mưa đến hết tháng 10; Vụ 40 học sinh ở Quảng Trị nhập viện: Tiếp tục đình chỉ công tác hiệu phó
Đời sống - 1 giờ trướcGĐXH - Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, bão số 12 đã suy yếu dần thành áp thấp nhiệt đới khi tiến vào đất liền khu vực Đà Nẵng.

'Siêu trộm' chuyên phá két sắt trộm tiền, vàng sa lưới
Pháp luật - 1 giờ trướcHơn nửa năm qua "siêu trộm" Trần Tuấn Anh - đã gây ra 5 vụ trộm két sắt của người dân trên địa bàn tỉnh Nghệ An, chiếm đoạt hơn 800 triệu đồng.

ĐBQH đề xuất cho học sinh mượn sách giáo khoa, không lo việc hàng năm phải mua
Giáo dục - 2 giờ trướcĐBQH nêu ý kiến có thể in sách giáo khoa phát cho các nhà trường và nhà trường cho học sinh mượn học, như vậy, vừa đảm bảo miễn phí, tiết kiệm.

28 đối tượng tổ chức tiệc ma túy mừng sinh nhật trong homestay
Pháp luật - 10 giờ trướcNgày 22/10, Công an xã Măng Đen (Quảng Ngãi) cho biết vừa đấu tranh, triệt phá một “tiệc sinh nhật” có 28 đối tượng sử dụng ma túy trong homestay.

40 học sinh nhập viện sau bữa ăn bán trú: Tiếp tục đình chỉ công tác nữ hiệu phó
Giáo dục - 11 giờ trướcBà Đ.T.H.H – Phó Hiệu trưởng Trường PT Dân tộc Bán trú Tiểu học Kim Thủy – bị đình chỉ công tác thêm 15 ngày sau vụ 40 học sinh nhập viện nghi do ngộ độc thực phẩm.

Bắt hai vợ chồng chuyên mổ lợn dịch bệnh bán cho người dân ở Hà Nội
Pháp luật - 12 giờ trướcGĐXH - Tối 22/10, Công an TP Hà Nội thông tin, Phòng Cảnh sát kinh tế vừa triệt phá ổ nhóm đối tượng có hành vi mua, bán, giết mổ lợn chết do dịch bệnh làm thực phẩm.

Một camera A.I cao tốc Nội Bài - Lào Cai phát hiện 2.775 lái xe không thắt dây an toàn
Thời sự - 12 giờ trướcGĐXH - Từ 1/9/2025 đến 21/10/2025, có 2.775 lái xe vi phạm không thắt dây an toàn trên cao tốc Nội Bài – Lào Cai, thông báo đã được gửi tới các chủ xe.

Hà Nội: Che biển số xe, nam sinh viên quê Ninh Bình bị phạt và trừ 6 điểm GPLX
Thời sự - 12 giờ trướcGĐXH - Ngày 22/10, Cục CSGT, Bộ Công an thông tin, Phòng CSGT Hà Nội đã xác minh xử lý vụ việc lái xe ôm công nghệ che biển số.

Lý do Huế đổi địa điểm tổ chức cầu truyền hình Chung kết 'Đường lên đỉnh Olympia'
Giáo dụcGĐXH - Trước diễn biến phức tạp của bão số 12 và hoàn lưu sau bão đang ảnh hưởng đến khu vực miền Trung, Ban Tổ chức điểm cầu TP Huế quyết định điều chỉnh địa điểm tổ chức cầu truyền hình Chung kết "Đường lên đỉnh Olympia" năm 2025.