Phim Việt "tâng" và "đập"

Phim Áo lụa Hà Đông và những ồn ào quanh nó là minh chứng mới nhất cho thấy xu hướng hoặc bốc thơm lên mây xanh, hoặc dìm sâu xuống bùn cho thật hả hê, đã thành hình. Nổi bật nhất trong số những bài “đập” thấy thương là bài của một cây bút lâu nay được xem là “nhà phê bình văn học”, bỗng dưng một ngày đẹp trời nổi hứng viết phê bình điện ảnh.

Cũng chính vì chuyến rẽ ngang bất ngờ này mà tác giả lộ ra những điểm “hở sườn” kiến thức lịch sử văn hoá rất đáng ngại. Vừa bị những người “quá khích” xem là đang cố “nói ngược để lấy tiếng”, vừa bị cả những ai bình tĩnh nhất cười nhạt “nói thế ai tin được”.

Trong khi đó, một số bài viết ngợi khen lại theo kiểu “nói chung là” nên sự xác tín cũng không cao. Chưa kể những bài khen một tí và chê một ít, hài lòng cho các bên. Xem ra, những bài viết “đánh” Áo lụa Hà Đông kiểu võ biền, sát phạt không thương tiếc khó thuyết phục người đọc nói chung đã đành, mà ngay cả những bài viết khen ngợi cũng khó thuyết phục được người khác được vì lộ “ý đồ” quá.

Nhưng dù sao, Áo lụa Hà Đông vẫn còn may mắn chán nếu so sánh chuyện bị “đập” với một vài bộ phim khác. Tuy doanh thu rất khiêm tốn so với chi phí bỏ ra nhưng phim hiện vẫn còn đang chiếu ngoài rạp, điều hiếm thấy ở những bộ phim thuộc dạng phim tạm gọi là “phim nghệ thuật” thường chỉ “tồn tại vật vờ” ở rạp chừng vài ngày đến một tuần. Trước đó, vì một vài lý do, trong đó có sự “thờ ơ” của báo chí, bộ phim 1.735 Km khai sinh đồng thời khai tử luôn một hãng phim trẻ. Bi đát không kém phải kể đến Chuyện tình Sài Gòn, sau khi bị “đánh” tơi bời trên mặt báo, chủ phim “hết vía” đem luôn sản phẩm đầu tay về Mỹ, chưa biết lúc nào sẽ về công chiếu ở trong nước.

Chẳng ai nói rằng chuyện phim ra vào rạp, sự thành công về doanh thu của một bộ phim, thậm chí nguyên nhân dẫn đến việc một hãng phim... phá sản, lại phụ thuộc vào những bài viết cả. Nhưng rõ ràng trong thời điểm hiện nay, khi các nhà sản xuất chưa biết cách cho công chúng biết về sản phẩm của mình như thế nào (hoặc có nhưng vụn vặt), thì sự tác động dù ít dù nhiều của những bài viết là có thật.

Phó giám đốc Hãng phim Giải phóng - ông Nguyễn Thái Hoà kêu: “Tôi mong báo chí đừng “đánh” phim trước khi nó được công chiếu. Tôi sẵn sàng ngồi cả ngày để đọc hoặc nghe những lời phê bình của báo chí khi bộ phim đã chiếu xong”. Ông Hoà có cái lý của mình, cái lý của người đã từng bị “bầm dập” một thời với những đồng vốn tự bỏ ra làm phim. Chứ nếu với tư cách một quan chức hãng phim Nhà nước hiện nay, phim ế sưng ế sỉa mà vẫn chẳng thấy ai chết, thì vài lời phê phán có nhằm nhò gì!

Tuy nhiên, tư duy kiểu ông Hoà đã cũ, bởi những hãng phim thời nay, đặc biệt là tư nhân, chẳng ông bà chủ nào muốn phim mình trước lúc công chiếu lại lặng như tờ. Không quá đáng như nghệ sĩ vô danh tự tạo scandal bằng kiểu đưa hình mát mẻ của mình lên mạng chẳng hạn, nhưng đổi lấy thêm một số đáng kể lượng khán giả bằng một vài lời chê bai chưa hẳn đã... đúng, thì cũng chẳng ai từ chối.

"Trai nhảy" của Lê Hoàng bị báo mạng phê phán rất dữ

Bị chê chưa hẳn phim dở, sẽ “chết”, được khen chưa hẳn phim hay, ăn khách. Phim giải trí bị lên án câu khách rẻ tiền, vẫn có doanh thu hàng tỉ đồng. Phim nghệ thuật được đánh giá cao, vẫn bị đo ván ngoài rạp. Thế nên, khi được thông báophim Trai nhảy của mình bị phê phán trên báo mạng rất dữ, đạo diễn Lê Hoàng thản nhiên, “thế thì càng tốt”. Không phải Lê Hoàng nói đùa (dù hay đùa như thật) mà đó là thái độ của đạo diễn này trước những khen chê của thiên hạ. Bởi với những lời chê cho sướng miệng, chê để lấy tiếng, thì bận tâm chi!

Thật đáng buồn nếu một tác phẩm ra đời mà chẳng ai đoái hoài, chẳng thèm khen chê, kiểu như chất lượng phim “giờ vàng” trên truyền hình giờ đây chẳng còn ai muốn nói đến nữa. Còn một khi đã có sự quan tâm, dù kiểu nào đi nữa thì cũng chứng tỏ tác phẩm đó đang sống. Chỉ sợ những người, vì một vài lời khen mà đã bay bổng, tác phẩm của mình là nhất, ngược lại, mới chê mấy câu đã sửng cồ lên.

Nhìn nhận vĩ mô thì đời sống văn hoá nghệ thuật của chúng ta đang thiếu một nền phê bình lý luận. Nhưng nhìn gần lại thì cũng vẫn thấy khuyết những cây bút phê bình điện ảnh thực sự có tầm có tâm. Phần nào những phản ứng ngược của các cá nhân, đơn vị bị phê phán, xuất phát từ lý do họ thường nhận những lời đay nghiến, mạt sát, bới móc tiểu tiết chứ không phải phê bình lý lẽ gãy gọn làm tâm phục khẩu phục. Ngược lại, bốc thơm quá đà cũng chẳng làm người ta nhận sung sướng gì, bởi tác phẩm sờ sờ ra đó, qua mắt được bao nhiêu người.

Chính từ thực tế này mà đã có người bảo rằng “thôi đừng... đánh đập phim nội nữa, hãy nương tay, khuyến khích để phim nội còn đi lên”. Ưu ái phim Việt là điều ai cũng muốn làm. Nhưng nếu được phê bình xác đáng, chỉ ra được cái yếu và gợi mở đường đi đúng, những vị đang làm nghề sản xuất phim có lẽ sẽ chắp tay cảm ơn nhiều lần hơn so với những lời khen suông vô thưởng vô phạt.

Cũng như môn bóng chuyền, bóng lúc được tâng lên, lúc bị đập xuống, tâng bổng lên cao quá thì đập xuống sẽ đau. Làm phim, chẳng ai muốn bị nâng lên quá cao để rồi bị té đau, sạt nghiệp.

Chúng ta phải sòng phẳng với nhau. Phim hay dù chỉ ở vài phân đoạn, cũng chẳng ai tiếc một lời khen. Ngược lại, phim dở, nghĩa là do người khác ăn đồ ăn kém chất lượng dù họ không hề ăn miễn phí, thì phải chấp nhận chuyện... bị mắng. Yêu cho roi cho vọt, cứ dấm dúi, xuê xoa bỏ qua cho nhau, hoặc tệ hơn, con hát mẹ khen, thì bao giờ phim ảnh nước nhà mới khá?

Theo Nguyễn Tiến

Thanh Niên