Tản mạn: Kỳ quan đất Việt

 Nhưng kỳ thực, chả có con đê nào là... đê làng cả. Cộng đồng làng ăn vào tiềm thức của người Việt nên khi nói đến cái chung, người ta hay nói đến làng. Đê là của nước. Mỗi làng chỉ gắn bó với một "mẩu" đê mà thôi.

Có lẽ lịch sử đắp đê của người Việt bắt đầu từ thời các Vua Hùng, với truyền thuyết về Sơn Tinh - Thủy Tinh. Nhưng chính sử bắt đầu ghi chép việc đắp đê có từ thời Lý. Tháng 3 năm Mậu Tý (1108), con đê đầu tiên được đắp ở phường Cơ Xá có nhiệm vụ bảo vệ kinh thành Thăng Long. Những triều đại sau đó tiếp tục phương pháp này trong trị thuỷ, bảo vệ dân cư và mùa màng. Các triều đại phong kiến lập ra một chức quan riêng phụ trách đắp đê.

Trải qua hàng mấy trăm năm, từ những con sông lớn như sông Hồng, sông Thái Bình, cho đến những con sông nhỏ, thậm chí cả những con sông hiếm khi xuất hiện trên các tấm bản đồ đều được đắp đê 2 bên bờ tạo thành một hệ thống đê khổng lồ. Mùa nước dữ, cứu đê, hộ đê chính là tự cứu lấy mình. Những lúc con đê không chống nổi trước sức mạnh tàn phá của những trận lũ lụt, là lúc con người phải chịu cảnh tang thương. Nhưng hơn hết, con đê trở thành ân nhân của người Việt, bảo vệ mùa màng, bảo vệ nhà cửa, gia sản và đời sống của người dân trong suốt ngàn năm lịch sử. Những mặt đê rộng được người Việt tận dụng làm những lối đi về. Ở đó, diễn ra biết bao những đám rước hội, diễn ra bao cuộc tình tự trai gái và cả bao lần tiễn đưa những người làng về với thế giới bên kia. Con đê thân thuộc với mỗi người sinh ra trên đất này.

Người ta tốn khá nhiều giấy mực ngợi ca sự vĩ đại của những công trình xây dựng. Nhưng dường như không mấy ai để ý đến những con đê đất Việt. Chưa nói đến đê sông Hồng, những con đê sông Đuống, sông Thái Bình, sông Đáy... đã lớn đến nỗi mặt đê được dùng làm đường mà hai xe tải cỡ lớn có thể tránh nhau được. Khó lòng tính được số lượng đất, đá, số lượng ngày công, số lượng nhân công đã được huy động để tạo dựng lên một công trình xuyên nhiều thế kỷ như thế. Phải chăng, sự gần gũi, thân quen của con đê khiến người ta không nhận ra sự kỳ vĩ của nó?

Mùa lũ lại về. Dòng sông như một kẻ tính khí thất thường, vừa lúc hiền hòa bất chợt lại có thể nổi cơn cuồng nộ. Còn con đê, vẫn nằm đó như một người lính bảo vệ bền bỉ qua năm tháng. Có mấy người Việt đôi lúc không thấy lòng chênh chao khi nghĩ về những con đê? Có thể lắm, trong máu xương của bao thế hệ đổ xuống để dựng xây, để cứu đê, có xương máu của người thân mỗi người... 

Dã Liên