“Bảo tàng” nông cụ giữa Hà Thành

22 năm cần mẫn đi khắp mọi vùng quê của Đồng bằng Bắc Bộ, ông đã “săn” được hơn 300 hiện vật, là những vật dụng từng một thời gắn bó với đời sống thôn quê. “Lão gàn” ấy là Nguyễn Phú Sơn - nguyên Chủ tịch Hội đồng quản trị của Tổng Công ty sách Việt Nam.

 

Trên chiếc võng đay, ông Sơn để một cuốn Truyện Kiều và chiếc quạt mo để gợi nhắc cháu con nhớ về bà mẹ khi xưa vẫn thường ngâm Kiều ru con cháu.

Nhiều người không hiểu vì sao đường đường là chủ một doanh nghiệp lớn, cũng chẳng gốc gác gì ở nông thôn mà ông Sơn suốt ngày lọ mọ đến các vùng quê, bỏ bao công sức, tiền của mang về nhà toàn những thứ “bỏ đi”. Nhưng ông thì rất hiểu những việc mình làm. Chỉ có điều, ông không muốn giải thích mà để họ tự hiểu lấy “Không phải ai cũng có may mắn được bén duyên với thôn quê, với cái cuốc, cái cày như tôi, do đó tôi thấy mình phải nắm lấy. Chúng ta dù có sống ở đâu thì cũng nên nhớ một điều là phần lớn người Việt Nam đều có cái nôi từ đồng ruộng. Người ta chẳng thể quên được cái gốc của mình là con, là cháu của những bà mẹ nông dân. Bởi thế, tôi muốn lưu giữ những hiện vật này lại như một di sản cho các thế hệ mai sau nhớ đến cội nguồn...” – ông Sơn lý giải. 

 

 

Ông kể, vào đầu năm 1985 trong một lần về quê vợ ở Bắc Ninh ăn cỗ, ông thấy chủ nhà và một đám thanh niên hò nhau khiêng một cái cối xay gạo vứt ra ngoài bờ ao. Tiếc cho bao công sức của người thợ đã vất vả lắm mới làm ra được cái cối và tiếc cho những gì đã một thời gắn bó thân thiết với nhà nông đang bị vứt bỏ đi một cách phũ phàng, ông Sơn đánh liều xin lại chủ nhà mang về. Cũng từ đó, ý tưởng sưu tầm những vật dụng của người nông dân xưa dần hình thành rồi thấm vào ông như một mối duyên nợ. Hễ nghe ai mách ở đâu có món đồ lạ là ông lại khăn gói lên đường.

 

Đi nhiều nơi, gặp nhiều chỗ, cuối cùng ông đã tự rút ra cho mình một bài học là hễ cứ ở vùng quê nào có đám cưới là ông lại mò về, mon men trò chuyện với các cụ già trong mâm cỗ thì kiểu gì cũng tìm ra được một số nông cụ mà họ đã bỏ đi. Chính vì thế mà nhiều người nông dân ở Bắc Ninh, Hà Tây (cũ) cứ gọi yêu ông là “lão nhà quê thành phố”. Thân với người nông dân đến nỗi ở đâu trong làng có nông cụ bỏ đi là các ông bạn già ở quê lại gọi điện cho ông về “nhặt”.

 

Từ chân cầu thang bước lên đầu tiên là khu vực trưng bày các dụng cụ sản xuất như cày bừa, cuốc bàn, cào cỏ lúa, gầu sòng, gầu dây, liềm xén lúa.

Kể từ ngày có “bảo tàng”, ông Sơn ít đi về quê hơn vì hàng ngày ông còn phải kiêm một vai trò mới là “hướng dẫn viên bảo tàng”. Có nhìn thấy tận mắt cảnh ông say sưa nói về từng vật dụng trong “bảo tàng” của mình mới thấy hết lòng đam mê của ông.

 

“Bảo tàng” của ông tuy vẻn vẹn mấy chục mét vuông nhưng chứa đựng cả một thời kỳ, một nền văn hoá nông nghiệp của Việt Nam. Xung quanh “bảo tàng” được vây kín bởi các lớp phên cót đan bằng tre nứa. Mỗi khu vực đều được đặt tên và phân loại theo đặc tính của hiện vật.

 

Trong gian bếp có ba ông vua bếp (ba ông đầu rau), kiềng đun ba chân bằng sắt, chảo đồng, chạn bát bằng tre, mâm gỗ, chum tương, cối xay bột, lọ mắm cổ ngày xưa...

 

“Bảo tàng” của ông được chia làm ba khu vực. Từ chân cầu thang bước lên đầu tiên là khu vực trưng bày các dụng cụ sản xuất như cày, trong đó cổ nhất là các loại cày chìa vôi một lưỡi từ những năm 1951, cày chìa vôi lưỡi gang 1958. Cùng với đó là bừa, cuốc bàn, cào cỏ lúa, gầu sòng, gầu dây, liềm xén lúa... Tiếp đó là các thứ đồ phục vụ cho xay lúa, giã gạo: Cối, dần, sàng, nia và dụng cụ đánh bắt cá như: Giậm, nơm úp cá...

 

Ngoài ra, ông còn sưu tầm được 2 chiếc áo tơi (1 ở Hà Tĩnh, 1 ở làng Chuông, Hà Tây) để trọn bộ dụng cụ sản xuất của nhà nông. Chỉ vào hai chiếc áo tơi, ông nói: “Trong số các hiện vật ở đây thì có lẽ hai chiếc áo tơi này là kỳ công nhất. Một chiếc áo tơi, tôi phải lặn lội vào tận Hà Tĩnh, thuyết phục mãi mới được một cụ già 80 tuổi để lại cho. Dù cái áo tơi đã sờn lá nhưng vì nó có thấm bao giọt mồ hôi của bà cụ nên tôi rất quý nó”.

 

Bước vào phòng trong, một nửa bên ngoài phòng là khu vực trưng bày các dụng cụ gắn liền với đời sống sinh hoạt của người nông dân như: Bộ tràng kỷ bằng tre, giường tre, võng dây đay, các loại đèn đốt bằng dầu (đèn Hoa Kỳ, đèn chai, được làm bằng chai đựng thuốc, đèn dây). Trong gian bếp có ba ông vua bếp (ba ông đầu rau), kiềng đun ba chân bằng sắt, chảo đồng, chậu đồng, chạn bát bằng tre, mâm gỗ, chum tương, cối xay bột, lọ mắm cổ ngày xưa... Để có được ba ông vua bếp làm bằng đất sét này, ông Sơn đã phải mất một năm trời lặn lội khắp miền Bắc để tìm. Cuối cùng gặp một chị đồng nát quê ở Thái Bình, cảm kích trước đam mê của ông chị đã khệ nệ gánh 3 ông đầu rau đến tặng ông mà không lấy một xu tiền công nào.

 

Chính giữa phòng trưng bày là bàn thờ có gắn một chiếc mâm đồng thời Nguyễn chạm khắc tứ linh hết sức quý mà ông Sơn phải mua đến 6 triệu đồng.

 

Chính giữa căn phòng là một ban thờ, đồng thời là nơi trưng bày các hiện vật gắn liền với văn hóa tâm linh của người thôn quê gồm bộ đỉnh đồng, đôi hạc, chuông, mõ, mâm bồng thời Nguyễn chạm khắc tứ linh. Đặc biệt, trong chiếc tủ kính cổ được bày những vật dụng tiêu biểu nhất đại diện cho văn hóa Đồng bằng Bắc Bộ là chú Tễu và chiếc đàn bầu bằng tre. Ngoài ra, còn có cơi đựng trầu của cụ bà, điếu thuốc lào của các cụ ông, một ít trầu không, cau, vỏ, cối giã trầu, bình vôi, điếu bát, thuốc lào v.v...

 

Tất cả các hiện vật đều đã nhuốm màu thời gian nhưng hằng ngày ông Sơn vẫn đều đặn lau chùi, quét bụi để bảo quản. Mới đây, ông còn mua mấy cân thóc để ở trong cối xay, để các cháu nhi đồng đến đây chơi có thể tự xay những hạt gạo bằng chính chiếc cối cũ kỹ này, “để chúng không quên có một thời, ông bà ta đã sống như thế”, ông Sơn chia sẻ.

 

Mới đây ông Sơn còn mua mấy cân thóc đổ vào trong cối xay, để các cháu nhi đồng đến đây chơi có thể tự xay những hạt gạo bằng chính chiếc cối cũ kỹ này.

 

Hà Tùng Long