Chuyện về nàng Apsara dưới bóng Mỹ Sơn

Tò mò, tôi đã hẹn gặp.  Đúng hẹn, cô đến, mặt không trang điểm, cầm trên tay cuốn nhật ký. Cô còn mang theo cái đầu đĩa và bộ loa chíp để phục vụ cho việc múa. Tên cô là Sa-Ni, người Chăm.

“Em là Apsara”

Sa Ni cho đĩa vào máy, một khúc nhạc hoang hoải phát ra từ đôi loa với thanh âm không mấy rõ. Không ánh đèn lấp lánh như trong các buổi vũ hội tại các khách sạn, không cổ kính điêu linh như không gian nơi các tháp Chàm, Sa Ni múa trong một căn phòng nhỏ, chật với ánh điện sơ sài. Điệu múa cô chọn có nội dung tương tự trường ca “Anja Chăm bì nì”, một trường ca nổi tiếng của dân tộc Chăm.

Sa Ni đã diễn tả hết câu chuyện đó qua điệu múa. Gương mặt cô, mồ hôi loang lổ như thể vừa bước ra từ lửa. Cô bảo rằng, đến bây giờ, khi những chàng trai cô gái Chăm đã quần bò, áo ngắn, xe máy đời mới, tóc ép, nhuộm kiểu Hàn Quốc nhưng nếu ở 2 nhánh khác nhau: Nhánh Bàlamôn và nhánh Bàni thì vẫn chưa thể bước ra khỏi cái khoảng cách muôn đời như nàng Apsara. Họ vẫn không được yêu, hay lấy nhau và nếu để điều đó xảy ra thì bị xem như đã làm điều sỉ nhục đạo giới.

18 tuổi, Sa Ni yêu một chàng trai ở Bà-ni. Anh lúc đó đã đi làm và hai người đã... lỡ. Chàng trai này rất trách nhiệm, về thưa với cha mẹ thì bị phản đối gay gắt. “Nhưng thưa cha mẹ, con là người Chăm. Cha mẹ biết là con trai Chăm đã làm mất trinh tiết của con gái thì nên cưới người ta. Nếu không sau này cô ấy lấy ai, người chồng biết cô không còn trinh tiết mà đạp cô xuống khỏi giường thì khổ thân cô lắm” - chàng trai nói.

Còn phía Sa Ni thì “cực hình” chẳng kém. Mẹ cô bảo: “Con đã làm một việc sỉ nhục cả gia đình, cả truyền thống của phái Bà-la-môn. Thôi con ơi, chẳng cưới xin gì nữa. Con chấp nhận làm đứa chửa hoang đi. Mẹ chấp nhận có đứa cháu không cha chứ không chấp nhận có đứa con rể là người Chăm khác phái”.

Nhưng rồi dụ dỗ, quát tháo, cấm đoán đều không có tác dụng, đôi trẻ vẫn cứ quấn quýt với nhau và thề sẽ lấy nhau bằng mọi giá. Sa Ni bắt đầu viết nhật ký, lưu lại những ngày tháng không thể quên trong cuộc đời cô. Hơn một năm sau, gia đình hai bên buộc phải chấp nhận bước qua lời nguyền để cho đôi trẻ nên duyên.

Chồng thường đi công tác, một mình ở nhà cũng buồn, Sa Ni tò mò đi... chơi hụi. Càng chơi càng mất, đến khi chồng phát hiện vợ nướng gần chục triệu vào trò đỏ đen này thì cũng là lúc tình cảm rạn nứt. Người chấp nhận ra đi là Sa Ni. Trong phiên toà xử ly hôn, nói đến đoạn phân chia tài sản, cô chỉ gọn ghẽ: “Dạ thưa, tôi không có tài sản gì ở đó để mà chia. Tất cả là của anh ấy”.

“Gái chăm có một hạnh phúc”

Sau cuộc chia tay, cô về nhà mẹ ăn cơm 3 ngày rồi vào Đoàn Nghệ thuật dân gian Chăm ở Bình Thuận cộng tác vì cô không muốn làm phiền cha mẹ.

Khi về Đoàn cũng là lúc Đoàn đang dựng lại vở múa về nàng A-sa trong trường ca “Anja Chăm bì nì” quen thuộc. Cô vào vai thiếu nữ Chăm múa nền bên tháp Chàm. Cô chỉ nghĩ, cô không thể ở lâu trong Đoàn nghệ thuật. Rồi cô chợt nhớ ra, có lần, một nhà nghiên cứu văn hoá Chăm khuyên cô nên ra Mỹ Sơn múa để giới thiệu nghệ thuật Chăm, thay vì bấy lâu nay công việc này vẫn được làm bởi những vũ nữ người Kinh, thế là cô khăn gói ra đó.

“Có thể em nói hơi... sến, nhưng đúng lúc đó, em chỉ ra để nói lên nỗi lòng của những cô gái Chăm qua điệu múa. Không ai hiểu điệu múa của người Chăm bằng chính họ. Còn ra để lăng nhăng kiếm tình thì không, vì chồng em, em còn dám bỏ nói gì đến chuyện đi theo người khác” - Sa Ni nói. Cô cảm thấy rất vui vì những ngày tháng ở đây, vì ngày nào cũng được múa. Cô bảo rằng, mỗi khi nhịp trống Pa-ra-nưng và tiếng kèn Sa-ra-nai được cất lên, tự nhiên thấy tay chân mình mềm mại hẳn. Những nhịp vỗ của kèn trống và những điệu múa Apsara như đưa con người gần hơn với con người.

Du khách thường hay hỏi cô về phong tục tập quán của người Chăm, cô giải thích một cách điềm đạm. Rất nhiều du khách Tây biết nói tiếng Việt thường xuyên dạy cô cách giao tiếp tiếng Anh, để cô có thể nói nhiều hơn về những điệu múa, về con gái Chăm. “Em chỉ nói, những Apsara họ kiêu hãnh lắm. Khi múa, hãy nhìn gương mặt họ, như chính họ đội đá mà lên, dựng đá thành một điệu múa. Và em, cũng từ sự kiêu hãnh đó. Em không muốn người ta nghĩ rằng có một cô gái Chăm từ Ninh Thuận ra thánh địa Mỹ Sơn múa chỉ để kiếm tiền”.

Cô ở Mỹ Sơn trong 2 năm (2004-2005). Trong 2 năm ấy, Sa Ni chỉ “ăn và múa”. Đôi lúc cô nghĩ mình như một hòn đá biết vận động, để cho du khách hình dung thêm một nét Chăm “sống” giữa bao la thánh địa. Cô chỉ nghĩ đơn giản, một hòn đá, dựng giữa bao nhiêu chập chùng núi của nghệ thuật Chăm mà cô có lỗi khi chưa hiểu hết, nói hết với những ai yêu nghệ thuật của dân tộc này.

Có lần, một ông khách Tây hỏi cô bằng tiếng Việt rằng sao khi múa mặt cô lạnh như vậy? Cô chỉ trả lời ngắn gọn: “Apsara được sinh ra từ đá và khi hoá kiếp lại trở về với đá”. Ông ta hỏi tiếp: “Thế cô có thường khóc không?”, cô đáp: “Không. Tôi nhớ không nhầm thì tôi khóc đúng một lần, là khi lọt lòng mẹ”. Ông ta có vẻ vẫn chưa hài lòng: “Cô hẳn rất hạnh phúc?”. Sa Ni lạnh lùng: “Gái Chăm có một hạnh phúc đấy, đó là luôn tự nhủ mình giữ nếp sống của người Chăm”.

Hoàng Nguyên Vũ