Địa đạo giữa Thủ đô

Ông Dộc nói rằng trước đây ngôi nhà của gia đình ông vốn rộng hơn. Trong một trận càn, giặc Pháp đã vào nhà ông, bắt được ông Trần Xuyên - người phụ trách du kích xã Nam Hồng và bắn chết ông ấy ngay tại chỗ. Chúng đã nhét xác ông Xuyên xuống cửa địa đạo rồi đốt nhà ông Dộc.

Để chứng minh cho câu chuyện về ông Trần Xuyên, ông Dộc dẫn chúng tôi ra tấm bia đá sau nhà. Chiếc bia ghi: "Nơi đây, đồng chí Trần Xuyên, Chính trị viên thôn - đội du kích đã hy sinh sau gần 1 ngày cùng đồng đội đánh trả 1 tiểu đoàn địch vây càn".

Theo những sử liệu tại địa phương, trước khi có địa đạo, để phục vụ chiến đấu chống giặc, nhân dân Nam Hồng đã rào làng, trồng tre tạo thành lũy bao bọc xung quanh, đắp ụ chiến đấu. Phía ngoài làng, bà con đào hào rộng để chống xe tăng và bộ binh của địch. Việc trồng tre, đắp lũy, đào hào đã gây trở ngại cho địch. Tuy nhiên khi giặc mở những trận càn lớn, lũy tre, giao thông hào cũng không thể đứng vững trước các cuộc tấn công. Từ thực tế này, chi bộ Đảng và bà con Nam Hồng đã nghĩ tới phương án đào địa đạo để khi địch đánh bên này thì quân, dân có thể rút sang bên kia thoát hiểm, thậm chí đánh "vu hồi" lại chúng. Các địa đạo ngày càng được đào dài thêm, ngoắt ngoéo hơn, tạo thành hệ thống phức tạp dưới lòng đất. Từ khi có hệ thống địa đạo này, nhiều trận càn của địch vào Nam Hồng đã thất bại.

Dấu tích anh hùng

Theo ông Dộc, hiện nay dân làng vẫn còn truyền tai nhau câu chuyện khá thú vị về địa đạo này. Đó là vào một đợt càn của địch đầu năm 1954, chúng tấn công suốt từ 6 giờ 30 sáng đến gần 17 giờ mới phá được cổng làng, xông vào trong. Tuy nhiên, lúc này du kích, bộ đội đã kịp xuống địa đạo. Địch phát hiện được một miệng địa đạo nhưng không dám xuống. Chúng lấy dây thừng buộc ngang thắt lưng cụ Long, một người dân trong làng, rồi bắt cụ xuống địa đạo kêu gọi du kích ra hàng. Cụ già này đi một mạch đến nơi du kích đang ẩn nấp, bảo anh em cắt dây thừng và ở luôn dưới địa đạo. Bọn địch ngồi trên miệng địa đạo chờ, nhưng càng chờ càng thấy mất hút. Trong trận này địch chết khá nhiều. Chính vì thế, chúng càng điên cuồng hơn. Những ngày sau đó, Nam Hồng phải hứng chịu mưa bom, bão đạn từ quân địch. Tuy nhiên nhờ có hệ thống hầm và địa đạo, sự tổn thất về người là rất ít.

Ông Dộc cho biết, hiện địa đạo có 2 cửa lên xuống, trong đó một cửa nằm trong nhà của ông, còn cửa còn lại là ở nhà bà Phạm Thị Lai, cũng ở thôn Vệ. Từ nhà ông Dộc, địa đạo chạy qua vườn nhà ông Phạm Văn Cán rồi mới sang đến nhà bà Lai.

Qua lời chỉ dẫn của ông Dộc, chúng tôi xuống địa đạo để sang nhà bà Lai (em gái ông Cán). Tại đây chúng tôi gặp ông Cán. Ông đã đưa chúng tôi đi thăm lại những dấu tích của chiến tranh còn sót lại. Ông chỉ cho chúng tôi một cây mít và bảo:"Chính tại cây mít này, giặc Pháp bắt được hai du kích là anh Nguyễn Văn Thúy và Phạm Văn Mặc, chúng treo hai anh lên cây rồi cắt cổ các anh. Cây mít là dấu tích lịch sử nên dù nó đang bị đổ nghiêng vào mái nhà nhưng gia đình vẫn không chặt".

Theo ông Dộc, hiện tại phần địa đạo đi lại được ở dưới còn rất ngắn, dù ban đầu nó dài cả chục km, nối liền các thôn Đoài, Vệ, Đìa, Tằng My, với nhiều cửa bí mật. Các cửa địa đạo đều nằm ẩn trong nhà, bếp, nhà kho... của mỗi gia đình, nên các thế hệ sau khó biết là có tất cả bao nhiêu cửa hầm. Đất ở Nam Hồng đa phần là đất sét lẫn sỏi nên hệ thống địa đạo khá an toàn. Địa đạo sâu dưới đất chừng 2m. Tuy nhiên hiện nay hệ thống địa đạo chỉ còn khoảng... 68m, chính là đoạn địa đạo thông từ nhà ông Dộc sang nhà bà Lai. Đoạn địa đạo này đã được bê tông hóa để bảo tồn, các đoạn khác đều đã bị bồi lấp hoặc sụt lún.

Hệ thống địa đạo Nam Hồng đã được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa năm 1996, nhưng dường như nhận được rất ít sự quan tâm của cơ quan chức năng. Đây quả là điều đáng tiếc.

Hoàng Phương