Lưu Quang Vũ: Thơ tình và những dự cảm

> Chuyện người phụ nữ Lưu Quang Vũ đắm say
> Chút hương “Lưu Quang Vũ - Xuân Quỳnh gửi lại" 
> Kỷ niệm với Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh

Trái ngược với sự ra đi đầy bất ngờ ấy, người ta đã gặp không ít lần Vũ dự cảm về cái chết của mình ngay khi còn rất trẻ.

Trong ký ức của những người bạn thân với Lưu Quang Vũ (LQV) thì anh là một người tài hoa và đa tài ở nhiều lĩnh vực như: kịch, thơ, văn xuôi, hội hoạ... Dù chỉ ở địa hạt kịch thì cái tên LQV mới vươn tới đỉnh cao nhưng không nhiều người biết thơ mới là niềm đam mê cháy bỏng của anh.

Chuyện tình Lưu Quang Vũ trong ký ức bạn bè

Trong số những người bạn thân thiết của LQV có lẽ không thể không nhắc đến NSND Đào Trọng Khánh. Hai người không chỉ là bạn thơ mà có lúc còn là những người bạn tâm giao với nhau. Biết mục đích cuộc đến thăm của tôi, chưa kịp nói gì ông đã lấy ra chai rượu còn nguyên tem và nói: “Đây là rượu Tây “xịn” đấy, của cô H, con gái của một nhà văn nổi tiếng và là người tình thơ một thủa của LQV đấy. Cô ấy vừa đi nước ngoài về và mang biếu tôi chai rượu này”.

Rồi vừa rót rượu, ông vừa kể: “Tôi biết cô H cũng là qua Vũ thôi. Hai người cũng đã xuống nhà tôi ở Hải Phòng chơi và ở lại đó. Sau khi chia tay mối tình thứ nhất với Tố Uyên, Vũ kết bạn với H, một hoạ sĩ. Vũ yêu H không mấy thuận lợi bởi bị ông cụ thân sinh của H ngăn cản ghê lắm. Không phải vì cụ chê Vũ đã từng có một đời vợ, sợ con gái phải nuôi con chồng mà có lẽ là bởi cụ lo sợ con gái dễ gặp trắc trở khi sống với một thi sĩ chăng? Hơn nữa, cụ cũng sợ với nhan sắc bình thường, H sẽ khó mà “giữ chân” được chàng lãng tử và hào hoa như LQV. Nhưng dù thế, không hiểu sao hai người vẫn rất yêu nhau.

Nhưng rồi chuyện gì đến đã phải đến. Tôi vẫn còn nhớ trong một ngày mưa gió, tôi vừa từ Hải Phòng lên Hà  Nội, H đứng ở gần nhà tôi, ướt át và khóc sướt mướt. Thấy tôi, H càng khóc to bảo: “Anh ơi em chết mất, anh Vũ bỏ em rồi. Anh ấy có người khác rồi”. Nghĩ cũng thương vì H yêu Vũ rất thật lòng và hết mình chăm sóc cho Vũ. Nhưng có lẽ, trái tim đa tình này chưa muốn tìm bến đỗ khi trong lòng vừa mang vết thương sâu về mối tình thứ nhất. Chỉ đến khi gặp Xuân Quỳnh, với tình yêu cháy bỏng và giàu đức hi sinh của Quỳnh đã khiến Vũ không thể không có Quỳnh trong cuộc đời được.

Nghĩ lại cái chết bất ngờ của hai người tôi cứ nghĩ, phải chăng đó là số phận, là định mệnh. Bởi lần nào đến Hải Phòng, vợ chồng Vũ cũng thế, đều ghé vào nhà tôi chơi, nhưng không hiểu sao hôm đó lại không vào mà về thẳng luôn. Nếu vào có khi lại “chệch” cái giờ đó đi thì sẽ khác chăng? Mọi người có kể lại, lúc ngồi trên xe ô tô lại đổi chỗ cho Doãn Châu... Quỳnh và cháu Quỳnh Thơ mất tại chỗ, còn Vũ thì tắt hơi thở cuối cùng khi vừa được đưa đến bệnh viện Hải Hưng (cũ)”.

Nhà thơ Bằng Việt, một người bạn thơ và cũng là bạn thân từ thủa thanh niên với LQV kể lại: “Tôi biết Vũ có nhiều cô gái thích và thỉnh thoảng Vũ cũng có tâm sự với tôi về những người con gái đó nhưng với mối tình Vũ - Quỳnh thì tôi được chứng kiến từ đầu đến cuối.

Lưu Quang Vũ cùng Tố Uyên và con trai Lưu Minh Vũ.

Tôi vẫn còn nhớ, hồi hai người biết nhau, Vũ còn gọi Quỳnh là cô, bởi Quỳnh lúc đó lại chơi với ông Lưu Quang Thuận, bố của Vũ, gọi ông cụ là anh nên lẽ đương nhiên, Vũ phải gọi Quỳnh là cô. Được một thời gian thì thấy hai người chuyển sang gọi là chị em và rất thân thiết với nhau. Thế rồi, cũng tự lúc nào, danh xưng “chị-em” cũng biến mất. Họ gọi nhau bằng tên rất thân mật. Lúc đó chúng tôi mới biết  là họ đã bị thần ái tình bắn trúng. Sau này, khi đã thành vợ chồng, hai người đó vẫn xưng tên với nhau chứ ít khi gọi là “anh-em” lắm.

Những ai biết về mối tình kỳ lạ đó không khỏi thương cảm cho họ bởi, họ đến với nhau có khá nhiều cản trở. Chuyện con chung con riêng, rồi việc Quỳnh nhiều tuổi hơn Vũ khiến nhiều người không thích. Vì thế, hôm hai người làm đám cưới ở nhà hàng Mỹ Kinh trên phố Hàng Buồm, rất ít người đến dự. Tôi cũng đã có mặt trong ngày vui của hai người hôm đó.

Sau 15 năm sống với nhau, dù rất yêu nhau nhưng cuộc sống của hai người cũng có đôi lần gặp sóng gió, đau khổ mà có lần, Quỳnh cũng đã mang sự chua chát đó vào trong thơ. Quỳnh dằn vặt rất nhiều và nhiều lần cũng có tâm sự chuyện gia đình với tôi. Có lần, trong một tâm trạng chán chường, Quỳnh nói với tôi: “Nếu sau này ông có lấy vợ thì đừng có lấy người cùng nghề, không hay đâu. Làm nghệ thuật thì không hẳn cứ phải là cùng nghề, có khi lại còn tạo ra sự trái dấu nhau ở nhau”. Và trong cuốn “Lưu Quang Vũ thơ và đời”, bà Vũ Thị Khánh, mẹ LQV cũng đã kể lại rằng: Tính cách của Vũ và Quỳnh khác hẳn nhau, gần như trái ngược. Thế nhưng cặp vợ chồng ấy vẫn sống với nhau rất đầm ấm, hạnh phúc”.

Gia đình Lưu Quang Vũ - Xuân Quỳnh.

Và những người đàn bà trong thơ

Trước khi trở thành nhà viết kịch nổi tiếng, LQV là một nhà thơ. Không chỉ kiệt xuất trong kịch, LQV còn vẽ tranh, viết văn xuôi, bút ký... Anh làm thơ từ hồi còn đi học và khi nhập ngũ, bản năng thi sĩ của anh càng có đất để sinh sôi. Chùm thơ đầu tiên của Vũ được in đầu tiên là trên Tạp chí Văn nghệ Quân đội với 3 bài thơ: Gửi tới các anh, Lá bưởi lá chanh, Đêm hành quân.

Năm 20 tuổi, LQV đã ra đời tập thơ in chung với nhà thơ Bằng Việt trong tập “Hương cây-Bếp lửa” và đã gây được tiếng vang hồi đó. Nhà thơ Bằng Việt kể lại: Chúng tôi chơi thân với nhau, hợp nhau nên rủ nhau cùng cho ra đời tập thơ. Hơn nữa, hồi đó in chung cũng là xu hướng phổ biến vì thời chiến tranh, giấy rất khan hiếm nên các nhà thơ thường phải rủ 2-3 người in chung một tập và được tuyển chọn rất chặt chẽ vừa để tiết kiệm giấy, vừa tiết kiệm công in...Xuân Quỳnh, Phan Thị Thanh Nhàn, Thuý Bắc... cũng in chung với nhau. Về tên gọi của tập thơ là do ông cụ Lưu Quang Thuận lựa chọn vì tôi có bài “Bếp lửa” được nhiều người nhắc đến, còn LQV có bài “Hương cây” nên tập hợp lại thành “Hương cây - Bếp lửa”. Bìa của tập thơ cũng là do nhạc sĩ Văn Cao vẽ. Sau này được tái bản, bìa gốc đó vẫn được giữ nguyên.

Lưu Quang Vũ và Doãn Châu - người đi cùng xe ô tô từ Hải Phòng về Hà Nội và bị tai nạn hôm đó.

Vũ làm thơ nhiều nhưng ngày đó, những bài thơ được in của Vũ rất ít. Nhưng không vì thế mà Vũ không làm nữa. Anh làm thơ một cách rất âm thầm và lặng lẽ. Những bài in trong tập “Hương cây - Bếp lửa” tôi cho là những bài tâm đắc nhất của Vũ. Đó là thời kỳ đất nước còn chiến tranh, thơ Vũ có nhiều mảng tối sáng đan xen nhau, thể hiện sự băn khoăn để tìm một lối đi cho riêng mình. Có lẽ vì thế mà thơ của anh ít được in vì hồi đó, người ta chỉ “chuộng” thơ lạc quan, ca ngợi chứ không chấp nhận những gì vật vã quá, đau đớn quá.

LQV có rất nhiều thơ tình, nhưng như cách nói vui của NSND Đào Trọng Khánh thì “chưa bao giờ Vũ dùng thơ để “tán gái” cả”. Và trong số những nàng thơ có tên và không tên ấy, chỉ có 2 người phụ nữ được xuất hiện trong thơ như một biểu tượng của anh là Tố Uyên và Xuân Quỳnh, 2 người vợ chính thức của anh. Nhà thơ Bằng Việt cho biết, trong “Hương cây - Bếp lửa” có rất nhiều bài thơ viết về Tố Uyên, có bài đề tặng, có bài chỉ là hình ảnh thơ. Bài “Hơi ấm bàn tay” mà Vũ đề “tặng Uyên” viết: “Phút đưa nhau ta chỉ nắm tay/Điều chưa nói thì tay đã nói/Mình đi rồi hơi ấm còn ở lại/Còn bồi hồi trong những ngón tay ta”.

Sau sự đổ vỡ với Tố Uyên, thơ Vũ có phần sâu sắc và trải nghiệm hơn, cay đắng và triết lý hơn. Khi chia tay, anh viết bài thơ từ biệt với Tố Uyên: “Hai ta không đi một ngả đường dài/Không chung khổ đau không cùng nhịp thở/ Những gì em cần anh chẳng có/Em không màng những ngọn gió anh trao/Chiếc cốc tan không thể khác đâu em/Anh nào muốn nói những lời độc ác/Như dao cắt lòng anh, như giấy nát/Phố ngoài kia ngột ngạt những toa tàu”. Hay: “Hạnh phúc chỉ là điều bịa đặt/Nên tình yêu là điều viển vông thôi/Sương mùa đông lặng lẽ đã giăng đầy/Bao kỷ niệm, quên đi đừng nhớ nữa...”.

Và sau này, khi đã có Xuân Quỳnh, tình yêu của người đàn bà ấy đã sưởi ấm trái tim anh, thơ anh cũng “chín” hơn, sâu sắc hơn. Những câu thơ tình thời điểm đó cũng nồng nàn và đầy yêu thương: “Dù sao cuộc đời đã giành lại em cho anh/Điều mong ước đầu tiên, điều ở lại cuối cùng/Chúng ta đã đi bên nhau trên mặt đất/Dù chỉ riêng điều đó là có thật/Đủ cho anh mãi mãi biết ơn đời”.

Có thể nói, tình yêu của Xuân Quỳnh đã cho LQV một nguồn năng lượng mới. “Và anh tồn tại” như một minh chứng cho tình yêu ấy.

Nghệ sĩ Tố Uyên cùng con trai Lưu Minh Vũ và hai cháu nội.

Dự cảm về cái chết

Không biết ngẫu nhiên hay chỉ là sự liên hệ người đời mà sau này, nhắc đến thơ LQV người ta hay nói đến sự chết ở trong thơ anh.  Điều đó có vẻ như có cơ sở khi trong nhật ký của anh viết ngày 8/11/1964, lúc đó anh mới 17 tuổi nhưng đã viết: “Rất có thể sẽ có một điều vô lý nào đó tới cắt đứt cuộc đời ta. Cái chết -ta không sợ nó nhưng nếu chết bây giờ thì uổng quá. Chưa làm được gì cả, ăn hại 17 năm, chết rồi ư? Thần chết ơi, ta chẳng cần nhiều đâu. Độ 20 năm nữa khi ta trả nợ xong, khi có thể coi là đã làm được một chút gì đó cho đời, ta sẽ chẳng ân hận gì khi nhắm mắt...”.

Trong bài “Và anh tồn tại” đầy yêu thương với Xuân Quỳnh là thế nhưng anh vẫn không khỏi nhắc đến cái chết: “Anh biết tình yêu không phải vô biên/Như tia nắng chúng mình không sống mãi...”. Hay: “Cuộc đời chia rẽ chúng ta/Chỉ cái chết là nối gần nhau lại/Sau này chết đi ở bên nhau mãi/Chấm dứt mọi đắng cay buồn tủi/Mọi nhọc nhằn ngang trái/E chúng mình không nhận được ra nhau”.

Lưu Quang Vũ (bên trái, trên cùng) cùng bạn bè văn nghệ sĩ.

Và một trong những linh cảm được thể hiện rõ nhất đó là bài “Bài hát ấy vẫn còn dang dở”: “Nắng đã tắt dần trên lá im/Chiều đã sẫm màu xanh trong mắt tối/Đường đã hết trước biển cao vời vợi/Tay đã buông khi vừa dứt cung đàn/Gió đã dừng nơi cuối chót không gian/Mưa đã tạnh ở trong lòng đất thẳm/người đã sống hết tận cùng năm tháng/Sau vô biên sẽ chỉ có vô biên... Ôi nếu phải tan thành bụi cát/Thành hư vô, không khí trời, không ánh sáng/Chỉ rỗng không câm lặng vô hình”.

Trước khi xảy ra tai nạn thảm khốc 3 tháng (tháng 5/1988) Xuân Quỳnh biết tin dữ mình mắc bệnh tim và chỉ có thể sống được vài năm nữa thôi. Phải chăng vì “biết yêu anh cả khi chết đi rồi” nên đến phút cuối cùng để tình yêu thành bất tử, họ vẫn được ở bên nhau, như một sự dự cảm mà LQV đã viết trước đó: “Phút cuối cùng tay vẫn ở trong tay/Ta đã có những ngày vui sướng nhất/Đã uống cả men nồng và rượu chát/Đã đi qua cùng tận của con đường/Sau vô biên dẫu chỉ có vô biên/Buồm đã tới và lúa đồng đã gặt”.

Thanh Hà