Dịch giả Đoàn Tử Huyến: Dịch văn không chỉ là chuyển ngữ

Tôi đọc những cuốn sách anh dịch từ tiếng Nga đã lâu; cuốn tôi rất thích là cuốn Nghệ nhân và Margarita của nhà văn Nga Bulgacov. Không hiểu sao, con người râu tóc lòa xòa, dáng dấp như chàng trai vùng Trung Á, quê gốc Hà Tĩnh có một sức hút kỳ lạ đối với tôi. Sự kiên trì đến lạ lùng - không dễ dàng chối bỏ là nét tính cách của Đoàn Tử Huyến.

Những năm tháng về công tác tại NXB Lao Động, lòng yêu mến đến mức đam mê kho tàng văn học trong nước và thế giới, ước vọng xây dựng và chuyển tải tinh hoa văn học đến mọi người luôn cháy bỏng trong anh.

Đoàn Tử Huyến và dịch giả Thúy Toàn là những người có công xây nền đắp móng Trung tâm Văn hóa Đông - Tây. Ý đồ tốt đẹp ban đầu có vẻ hơi viển vông giữa cơ chế thị trường ngổn ngang, trong đó có thị trường sách với thị hiếu bạn đọc nhiều khác biệt.

Với số vốn khiêm nhường ban đầu, thời gian thành lập Trung tâm cũng chưa phải là dài, số đầu sách phải nói là nghiêm chỉnh của Trung tâm càng dày dặn khiến nhiều người nể trọng. Lắm lúc, tưởng như Trung tâm này “vỡ” ở trên miệng vực của phá sản do vốn đọng, số sách tồn kho quá lớn vì không tiêu thụ được. Đoàn Tử Huyến và các đồng nghiệp lại xoay vào vun vén, ý đồ là ra thật nhiều sách có ích và hay cho bạn đọc, nhưng cũng phải “thể tất” cho những thị hiếu bạn đọc khác.

Khuôn mặt Đoàn Tử Huyến trở nên tư lự. Anh đang nhớ về miền quê của anh. Tâm trí anh như ngược dòng ký ức, như thuyền trôi thả sóng sông La - sông Lam. Cứ thả trôi như thế - anh nói - từ thượng nguồn quê anh (Đức Lạc, Đức Thọ, Hà Tĩnh) đến cửa biển.

 - Động cơ nào đưa anh đến với văn học dịch mà anh đeo đuổi bấy nhiêu năm?

- Cũng như nhiều người khác, không phải chỉ có một động cơ, mà hàng loạt điều kiện, hoàn cảnh dẫn đến việc tôi làm nghề này. Có thể tạm kể ra ba thứ: yêu thích, đào tạo và kiếm sống.

Từ nhỏ tôi đã thích đọc sách, không biết bao nhiêu nồi cơm bị quá lửa cháy, bao nhiêu nương lúa bị bò phá vì tôi mải đọc sách, thích văn chương. Rồi được đào tạo khá cơ bản - tôi học tiếng Nga và văn học Nga ở Liên Xô - nghề tôi bây giờ sử dụng đúng thứ tôi đã được đào tạo. Và cuối cùng là nhu cầu kiếm sống - những năm cuối thập kỷ 70, đầu thập kỷ 80 thế kỷ trước, nghề dịch sách cũng là một thứ “cần câu cơm” vừa hiệu quả, vừa sang trọng. Nhuận bút những cuốn sách tôi dịch thời đó đã giúp không ít cho hơn 4 năm liền vợ chồng tôi lăn lóc trong bệnh viện. Đến bây giờ thì đã thành nghề, thành nghiệp, nên vẫn dịch, dịch vì vui, thích chứ nếu để kiếm sống thì chắc làm việc khác hiệu quả hơn.

- Có người nói: “Dịch nghĩa là phản” - Anh nghĩ thế nào về quan niệm đó? Dịch giả trong khi tiếp cận, thâm nhập văn bản và chuyển ngữ có phải đồng sáng tạo với tác giả không?

-  Bàn về chuyện này thì “tràng giang đại hải” lắm. Tôi chỉ ngắn gọn thế này: Câu “Dịch là phản” chỉ là lời cảnh cáo đối với những kẻ ẩu tả hoặc kém cỏi thôi. Dịch là sáng tạo, đương nhiên, tất cả đều phụ thuộc vào tài năng và tấm lòng. Còn nói “đồng sáng tạo” cũng chưa hẳn như vậy. Nguyên tác là của tác giả, bản dịch là của người dịch, không ai ăn theo, “đồng” với ai cả, mỗi người tự chịu trách nhiệm với sản phẩm, tác phẩm của mình.

Dịch giả Đoàn Tử Huyến (thứ hai  từ bên phải sang)

- Trung tâm Văn hóa Ngôn ngữ Đông - Tây đang là địa chỉ quen thuộc của bạn đọc yêu văn hóa, văn học... Anh có thể cho biết hoạt động và hướng phát triển của Trung tâm để thực hiện các mục tiêu đã đặt ra?

- Trung tâm Đông - Tây chúng tôi không chỉ làm sách và cũng không chỉ có làm sách văn học. Chúng tôi tổ chức việc truyền bá những giá trị văn hóa Đông và Tây, Việt Nam và thế giới. Mục tiêu lớn nhưng sức vóc bé nên làm vừa vừa. Chúng tôi vừa phải lo có thu nhập để trang trải chi phí nhà cửa, nhân viên, quan hệ, vừa cố gắng tổ chức những sản phẩm tốt đáp ứng nhu cầu của người đọc trong thế kỷ mới.

Trong những năm qua, chúng tôi đã tổ chức liên kết xuất bản được trên 400 đầu sách, trong đó có nhiều công trình khảo cứu văn hóa, triết học, mỹ học, lịch sử có giá trị. Về văn học, đáng chú ý có tủ sách “Tuyển tập tác phẩm” khá đồ sộ của các nhà văn lớn trên thế giới, như A. Puskin, Ph.Doxtoevxki, R. Tagor, D. Buzzati, F. Kafka...

- Anh có thể nói về dự định của anh trong những năm tới? Trong nghiệp dịch thuật, anh tâm đắc nhất điều gì?

- Nói thật ra, bây giờ tôi dịch ít hơn, không như những năm 80 phải vật lộn mưu sinh nữa (hồi đó mỗi năm tôi ra 5-6 đầu sách). Bây giờ tôi lo cho Trung tâm văn hóa ngôn ngữ Đông - Tây là chính, lo làm sao có những ấn phẩm tốt, đẹp, hữu ích... Còn khi nào có điều kiện, gặp tác phẩm thích thú, gọn gàng thì tôi dịch. Mỗi năm làm một vài truyện vừa, dăm ba truyện ngắn thôi. Thời gian gần đây, tôi đã dịch được “Ngày hội Giang mai” của M.Bulgacov, “Hải âu Jonathan Livingston” của R.Bach... Có vài ba tác phẩm lớn muốn dịch, nhưng chưa biết bao giờ bắt tay vào được. Tôi muốn dồn sức còn lại cho việc tổ chức, đào tạo (ngay tại Trung tâm Đông - Tây của chúng tôi thôi), thế hệ người dịch mới hiện đang còn quá thiếu vắng ở nước ta.

Còn tâm đắc ư? Đơn giản thôi. Có bản dịch hay. Còn lớn lao hơn nữa - góp phần dù là vô cùng nhỏ bé, để làm sao Việt Nam có được một nền dịch thuật đàng hoàng.

- Cám ơn anh về cuộc trò chuyện hữu ích này.

Nguyễn Thanh Kim