Nhà báo kỳ cựu tiết lộ 'miếng bánh ngon' từ mạng xã hội dành cho các nhà báo

Tránh nhiễm năng lượng tiêu cực ngay cả trên Facebook

+ Thưa nhà báo Bùi Ngọc Hải, anh là một trong số nhà báo dùng mạng xã hội rất hiệu quả, mỗi lần xuất hiện đều như một tiếng reo vui hoặc cho mọi người một chiêm nghiệm hữu ích trong cuộc sống nên nhận được lượng tương tác (like, comment) lớn. Theo đó, thương hiệu cá nhân cũng thêm dấu ấn thú vị, vậy với anh cái hay của nhà báo khi tích cực tham gia mạng xã hội là gì?

- Tôi thường chỉ đăng status khi thấy có điều gì đó cần chia sẻ với mọi người, đặc biệt là vấn đề dạy con, vấn đề Phật pháp, chuyện từ thiện và những điều vui vẻ trong cuộc sống. Từ vài năm nay tôi không đăng status tranh luận, phán xét bất kỳ ai. Nói chung, mạng xã hội là nơi chứa rất nhiều thông tin gây buồn phiền, nên tôi không muốn thả thêm chút buồn phiền nào vào đó nữa. 

Việc chỉ đăng những điều vui vẻ, tốt đẹp, không comment dạo ở các cuộc bàn tán, tranh luận, giúp tôi được lời lãi khá nhiều: Trên tường Facebook của tôi chủ yếu xuất hiện những chủ đề vui vẻ, tích cực, những người vui vẻ tích cực. Đó là cách tôi có được nhiều thông tin tươi sáng hơn cho công việc làm báo của mình. 

Có lúc mấy năm liền tôi không thấy những người tiêu cực xuất hiện trên bảng tin của tôi nữa, tôi tưởng là họ hủy kết bạn. Nhưng không phải, tài khoản đó vẫn là bạn bè, nhưng vì mình không tương tác nên Facebook cho biến mất luôn. Đó cũng là một sự trợ giúp vô tình, tránh cho tôi nhiễm các năng lượng tiêu cực.

Tôi rất cảnh giác, ngửi mùi rất nhanh những kiểu lừa đảo mới

+ Theo quan sát chủ quan của tôi, nhà báo cũng là người public mạng xã hội khá nhanh, hỏi khí không phải anh đã bao giờ bị dính bẫy trên không gian này chưa?

- Ơn giời, đến nay tôi chưa bị lừa. Một phần do tôi rất cảnh giác, ngửi mùi rất nhanh những kiểu lừa đảo mới. Một phần khác có lẽ là do còn chút phước đức (cười). Nhưng theo tôi, cái bẫy quan trọng nhất không đến từ những kẻ lừa đảo đâu. Ta cảnh giác cao độ thì chúng cũng bó tay. Cái bẫy đáng sợ nhất đến từ thái độ của mình. Nếu ta luôn coi mình là đúng, người khác là sai, luôn gây thù chuốc oán, gây chuyện thị phi với quá nhiều người trên mạng, thì đương nhiên có lúc chúng ta sẽ phải gánh chịu. 

Trên đời này cái kết quả nào cũng có nguyên nhân. Đó chính là thứ nhân quả được nói đến trong Phật pháp, không ai tránh được. Trước đây, tôi cũng là người thích ồn ào, thích public nhiều thứ cá nhân lên mạng xã hội, nhưng vài năm nay, tôi không còn thích làm điều đó nữa. Rất có thể, đây cũng là một trong những nguyên nhân giúp tôi yên bình hơn.

Hãy dùng mạng xã hội như một cái phễu để hứng được nhiều thông tin hữu ích, tốt đẹp

+ Mạng xã hội như trăm hoa đua nở đêm ngày, thông tin hữu ích nhiều nhưng thông tin nhảm, câu like, câu view cũng lắm, theo anh là một nhà báo làm thế nào để tham gia vào mạng xã hội một cách an toàn, hữu ích và có trách nhiệm?

- Vấn đề an toàn thì tôi đã trả lời ở câu hỏi trước. Còn để trở thành một người hữu ích và có trách nhiệm trên mạng xã hội, thì đúng là có nhiều điều phải bàn. Thực ra, rất không ít người nghĩ rằng họ khi họ chỉ trích, phán xét, kết tội một ai đó thì họ đã và đang làm việc có ích, có trách nhiệm trên mạng xã hội. Nhưng chúng ta biết rằng, trên mạng và trong đời sống hiện nay, kẻ cố tình tung tin giả quá nhiều. Rất nhiều người nổi tiếng – KOLs và ngay cả một số nhà báo kỳ cựu, cũng bị hớ nặng, phải xin lỗi, đính chính vì tin vào tin giả.

Việc kết tội trên mạng đương nhiên là "khẩu nghiệp" rồi, nhưng ngay cả việc ca ngợi nhầm cũng đưa đến những chuyện dở khóc dở cười. Hẳn độc giả còn nhớ chiêu lừa "Bác sĩ Khoa rút máy thở của ba mẹ mình nhường cho sản phụ bị covid nặng". 

Hay chuyện một số nghệ sĩ bị các phiên tòa dư luận "xét xử" liên tục về cáo buộc ăn chặn tiền từ thiện, nhưng rồi cơ quan chức năng chứng minh họ hoàn toàn trong sạch. Tôi cũng nhớ một vụ khác, có 19 bài báo liên quan đến một quan chức đi nước ngoài, nhưng sau đó có đến 13 bài bị cáo buộc viết sai sự thật.

Kể ra một vài chuyện như vậy để thấy rằng thông tin trên mạng xã hội có quá nhiều cạm bẫy. Nếu ta tham gia mạng xã hội với phương châm "mặt trận nào cũng tham gia, chiến trường nào cũng nổ súng" thì ta rất dễ bị sa bẫy. Đơn giản là tôi, chị hay bất cứ người nào đó đều không đủ chuyên môn về mọi chuyện, đều khó có thể nắm được thông tin một cách toàn cảnh. Ngay cả một vụ khởi tố, bắt người cũng chưa nói lên chính xác đúng sai, vì còn cả hành trình dài điều tra, xét xử, kháng cáo. Có nhiều vụ xử tử hình vẫn oan sai đó thôi.

Ngược lại, nếu ta sử dụng mạng xã hội như một cái phễu để hứng được nhiều thông tin hữu ích, tốt đẹp từ mọi người cho nghề và cho cơ quan báo của ta, thì mạng xã hội trở thành miếng bánh rất ngon. Nếu cá nhân ta không chỉ biết nhận, mà còn biết cho đi, biết ra lan tỏa được những điều hữu ích, tốt đẹp, ấm áp, tử tế cho mọi người trên mạng xã hội, thì miếng bánh đó càng ngon nữa. Thực tế thì tôi thấy nhiều KOLs, nhiều người bình thường khác, đã và đang làm được điều này.

Báo chí oằn lưng với cuộc chạy đua thông tin nhưng độ tin cậy, tính kiểm chứng, chiều sâu luôn vượt trội mạng xã hội

+ Báo chí hiện nay đang phải chạy đua với thông tin trên mạng xã hội với thật giả lẫn lộn nhưng nhà báo bị hạn chế rất nhiều về tốc độ. Chẳng hạn, một sự việc xảy ra phóng viên, nhà báo phải thực hiện các thao tác hoàn tất các thủ tục chụp hình, viết tin, gửi về tòa soạn rồi mới có thể đăng tải hay phát sóng… trong khi người đăng trên mạng xã hội có thể livestream ngay tại chỗ. Theo anh, trong cuộc chạy đua này lợi thế thuộc về ai?

- Nếu lợi thế về độ nhanh, thì nhà báo và những phương tiện báo chí truyền thống không thể so với mạnh xã hội. Đơn giản là vì tờ báo thì chỉ có vài chục, vài trăm người đưa tin, còn mạng xã hội thì bao nhiêu người đưa tin.

Nhưng chúng ta cần tiếp cận ở góc độ khác: Tờ báo năng động nào bây giờ chẳng sử dụng mạng xã hội như một cánh tay nối dài của mình, phục vụ nhu cầu độc giả. Những trang mạng xã hội này cũng rất nhanh nhạy đưa tin. Tất nhiên, ngay cả làm được vậy, thì tốc độ cũng không thể nào nhanh bằng những tài khoản không phải báo chí trên mạng xã hội.

Nhưng điểm khác biệt lại chính ở chỗ đó: Nếu là sản phẩm của cơ quan báo chí hàng đầu thì độ tin cậy, tính kiểm chứng, chiều sâu của thông tin chắc chắn vượt trội mạng xã hội. Đây cũng chính là lý do mà tờ News York Times phiên bản online thu phí được và sống khỏe.

Đáng tiếc là vì nhiều lý do khác nhau, cả chủ quan, khách quan mà vài năm trở lại đây, nhiều tờ báo của ta không còn sắc sảo, không còn những tuyến bài, tuyến nội dung độc quyền, có tiếng vang như trước nữa. Vì thế, lợi thế chuyên môn của báo chí bị giảm đi rất mạnh khi so sánh với thông tin trên mạng xã hội. Khó khăn đó càng khiến nhà báo và cơ quan báo chí oằn lưng trong thời kỳ khó khăn này.

+ Vai trò của nhà báo trong cuộc đua thông tin với mạng xã hội là gì? Làm gì để truyền tải thông tin nhanh mà vẫn chuẩn xác, không bị mạng xã hội thao túng?

- ChatGPT ra đời cùng với cơn sốt trí tuệ nhân tạo, tạo ra những con sóng sóng mạnh mẽ đập thẳng vào đội ngũ làm báo. Thú thực mà nói, ChatGPT bây giờ có thể làm nhiều việc vượt trội những người làm báo tư duy cũ kỹ, làm báo không phải với động cơ nghề nghiệp. Chính cơn sốt này, khiến sức cạnh tranh của mạng xã hội với nhà báo và cơ quan báo chí, trở nên khốc liệt hơn. Rất nhiều nhà báo sẽ đối mặt nguy cơ mất việc trong một tương lai gần.

Có một thông tin tôi vừa đọc, khiến tôi giật mình, đó là ChatGPT làm bài kiểm tra chuyên môn y tế còn tốt hơn bài làm của một bác sĩ thật. Nhưng phải thấy rằng, về mặt kiến thức lý thuyết thì chatGPT có thể hơn bác sĩ thông thường, nhưng ChatGPT khó có thể đọ được với sự sâu sắc, trình độ chuyên môn của một chuyên gia y tế đầu ngành. Ngay cả một con robot y tế giỏi nhất, cũng khó có thể làm giỏi hơn một bác sĩ cự phách trong phẫu thuật, chẩn đoán một số lĩnh vực.

Nhà báo cũng vậy, nếu anh xây dựng được bản sắc riêng có, sự dấn thân riêng có, sự sáng tạo riêng có; nếu anh thành thạo các kỹ năng tích hợp về media để đẩy nhanh tốc độ tác nghiệp, thì anh sẽ không sợ bị thay thế bởi đội ngũ "báo chí công dân" trên mạng xã hội. Nhà báo có thể chậm hơn mạng xã hội ở thông tin ban đầu. Không sao cả. 

Những thông tin hay nhất, góc nhìn hay nhất thường xuất hiện sau khi cái tin ban đầu đã lên. Mặt khác, trong những vụ như thế, nhà báo thông minh sẽ coi mạng xã hội như người gợi ý đề tài cho mình làm sâu hơn, chứ không coi mạng xã hội là kẻ thù, là kẻ cướp đi miếng cơm của mình. Nhà báo nào vừa biết đối mặt, vừa biết nhờ cậy mạng xã hội như thế, thì đất diễn của anh ta sẽ luôn luôn rộng mở.

Trân trọng cảm ơn nhà báo!