Ông Arthur Erken, Trưởng đại diện Quỹ dân số liên hợp quốc (UNFPA) tại Việt Nam: Hãy nắm bắt “cơ hội dân số già”

Niềm vui lớn nhất của NCT là được sống quây quần đầm ấm bên con cháu. Ảnh: Vĩnh Cát.

Thúc đẩy hơn nữa vai trò của người cao tuổi

Việt Nam đang bước vào giai đoạn già hóa dân số với tốc độ nhanh chóng. Ông có đánh giá gì về thực tế này của Việt Nam?

- Kết quả Điều tra biến động dân số năm 2012 cho thấy, dân số Việt Nam đang già hóa nhanh chóng và đã bước vào thời kỳ “già hóa dân số” với tỷ lệ người cao tuổi chiếm 10,2% trong tổng số dân số. Có được kết quả này là do tuổi thọ tăng lên trong khi tỷ lệ sinh và tỷ lệ chết giảm.

Tuy nhiên, điều đáng quan tâm là Việt Nam sẽ phải đáp ứng một cách nhanh chóng với những thách thức đang đặt ra từ thực tế này. Thời gian để Việt Nam chuyển đổi từ giai đoạn “già hóa” sang cơ cấu dân số “già”, theo dự báo sẽ ngắn hơn nhiều (chưa đến 20 năm) so với các quốc gia có trình độ phát triển cao hơn.

Theo số liệu của Điều tra người cao tuổi Việt Nam năm 2011, có 39% người cao tuổi hiện vẫn đang làm việc, tỷ lệ người cao tuổi ở vùng nông thôn và phụ nữ cao tuổi tham gia vào lực lượng lao động cao hơn đáng kể so với người cao tuổi sinh sống tại các khu vực đô thị và nam giới cao tuổi. Hầu hết người cao tuổi đang tự tạo công ăn việc làm trong khu vực nông nghiệp với thu nhập thấp và không ổn định và có khoảng 17% người cao tuổi thuộc diện nghèo. Phụ nữ cao tuổi, phụ nữ nông thôn và phụ nữ dân tộc ít người dễ rơi vào nghèo đói hơn so với nam giới cao tuổi, so với người cao tuổi sinh sống ở thành thị và những người cao tuổi là người Kinh và tuổi càng cao thì họ càng dễ rơi vào cảnh nghèo đói.

Già hóa dân số mang tới những cơ hội lớn lao nhưng đồng thời cũng là những thách thức to lớn đòi hỏi những tiếp cận mới tổng thể về chăm sóc y tế, chế độ nghỉ hưu, sắp xếp cuộc sống và mối quan hệ giữa các thế hệ. Nếu được hỗ trợ một cách phù hợp thì người cao tuổi có thể tiếp tục đóng góp to lớn cho gia đình, cộng đồng và quốc gia.

Để có thể đáp ứng được vấn đề già hóa dân số và chuẩn bị cho dân số già trong tương lai, Việt Nam sẽ cần phải chuẩn bị những gì thưa ông? 

- Theo tôi, việc đầu tiên là cần phải có các chính sách và chương trình kịp thời và hiệu quả để có thể đáp ứng được với vấn đề già hóa dân số và chuẩn bị cho dân số già trong tương lai. Nếu chúng ta có các giải pháp phù hợp về chăm sóc sức khỏe, bảo đảm thu nhập ổn định, mạng lưới an sinh xã hội và hỗ trợ về mặt pháp lý thì các thế hệ hiện nay và trong tương lai sẽ được hưởng từ "cơ hội dân số già”.

Tại hội thảo chia sẻ kinh nghiệm quốc tế về già hóa dân số vừa diễn ra tại Việt Nam trong tháng 9 vừa qua, chúng ta đã ghi nhận được nhiều ý kiến của các chuyên gia quốc tế đến từ tổ chức HelpAge International, Tổ chức lao động quốc tế (ILO), Trung Quốc, Nhật Bản, Thái Lan, Hàn Quốc, Đài Loan và Isarel, những quốc gia, vùng lãnh thổ đã và đang trải qua hình thái tương tự về già hóa dân số như Việt Nam.

Ông Arthur Erken, Trưởng đại diện UNFPA tại Việt Nam.

Nắm bắt cơ hội để giải quyết thách thức

- Để giải quyết được những thách thức này, Việt Nam cần có được định hướng phù hợp trong việc xác định các vấn đề tồn tại và đưa ra các khuyến nghị trong tương lai giúp đảm bảo một xã hội cho tất cả mọi người, cả người trẻ tuổi và người lớn tuổi hơn đều có được cơ hội đóng góp vào sự phát triển và chia sẻ những lợi ích từ quá trình phát triển này.

Trong bối cảnh này, tôi xin được đưa ra các khuyến nghị cơ bản như sau: Thứ nhất, Việt Nam rất cần có các chính sách và chiến lược thực tế và phù hợp. Các chính sách và chiến lược này nên được thiết kế, thực hiện dựa trên bằng chứng về mối tương quan giữa già hóa dân số, tăng trưởng kinh tế, văn hóa cũng như các dịch vụ xã hội và các nhu cầu về an sinh xã hội dành cho người cao tuổi, bao gồm chăm sóc y tế.

Thứ hai, chúng ta cần phải đảm bảo đưa vấn đề già hóa và nhu cầu của người cao tuổi vào tất cả các chính sách, chương trình phát triển quốc gia, bao gồm các chính sách về giới, các chương trình giảm thiểu tác hại và kế hoạch thích ứng với biến đổi khí hậu.

Thứ ba, chúng ta cần nhớ rằng người cao tuổi hiện nay là những người trẻ tuổi trước đây và người trẻ tuổi hiện nay sẽ là thế hệ người cao tuổi trong tương lai. Chính vì vậy, đầu tư cho y tế, giáo dục, sự tham gia và công việc ổn định cho thanh niên đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết các nhu cầu của thế hệ người cao tuổi trong tương lai.

Cuối cùng nhưng cũng không kém phần quan trọng, người cao tuổi cho thấy họ vẫn muốn được là những thành viên năng động và được tôn trọng của xã hội. Họ có nhiều kinh nghiệm, kiến thức và tiếng nói của họ cần phải được lắng nghe. Họ cần được tiếp cận tới các dịch vụ xã hội và chăm sóc sức khỏe ở mức có thể chi trả được. Quyền của họ phải được bảo vệ để họ có thể hưởng cuộc sống được tôn trọng, không bị phân biệt đối xử và cách ly khỏi xã hội.

Với vai trò là cơ quan đại diện của Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc tại Việt Nam, xin ông cho biết UNFPA sẽ có những hỗ trợ gì để giúp Việt Nam phát huy được lợi thế và vượt qua được thách thức?

- UNFPA tại Việt Nam đánh giá rất cao vai trò lãnh đạo của Chính phủ và sự hỗ trợ của các cơ quan tài trợ đối với vấn đề quan tâm, chăm sóc người cao tuổi. Chúng tôi cam kết tiếp tục công việc của mình, thông qua sự hợp tác chặt chẽ với Chính phủ, các đối tác phát triển và các tổ chức xã hội nhằm thúc đẩy hơn nữa vai trò của người cao tuổi trong xã hội, đưa ra những gợi ý giúp Việt Nam chuẩn bị cho thời kỳ già hóa dân số.

Hy vọng sự hỗ trợ này sẽ giúp chúng ta biến các thách thức thành cơ hội, đưa ra được những quyết định sáng suốt giúp đảm bảo chất lượng cuộc sống cho người cao tuổi với các giải pháp tích cực có tính khả thi cho Việt Nam.

Trân trọng cảm ơn ông!

Hà Thư (thực hiện)