Xây dựng mô hình giảm tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống

Chất lượng dân số ngày càng được cải thiện, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn. Tuy nhiên, vẫn còn những khó khăn, thách thức đối với tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống.

Tảo hôn, kết hôn cận huyết thống và những cảnh báo

Cuộc sống của người dân vùng cao đã được cải thiện nhờ sự hôc trợ của Đảng, Chính phủ (Ảnh: Vĩnh Cát).

Việc mang thai và sinh đẻ trong lứa tuổi vị thành niên khi cơ thể người mẹ chưa phát triển hoàn thiện, chưa đủ sức khoẻ để nuôi dưỡng bào thai sẽ ảnh hưởng lớn tới sự phát triển bình thường của thai nhi. Mặt khác, mang thai và sinh đẻ ở lứa tuổi vị thành niên là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tử vong chu sinh và sơ sinh. Trong đó các trường hợp chết chu sinh xảy ra ở khu vực miền núi và đồng bào dân tộc thiểu số gấp nhiều lần so với vùng đồng bằng và người Kinh. Nguyên nhân chủ yếu phần lớn là những phụ nữ mang thai ở độ tuổi dưới 19 và trên 35 tuổi (chết chu sinh ở Việt Nam năm 1999) và tăng tỷ lệ trẻ sinh ra nhẹ cân (dưới 2.500 gam), hoặc dị dạng, dị tật.

Y học cũng đã chứng minh tác hại của những cặp hôn nhân cận huyết thống. Trong đó những cặp vợ chồng khoẻ mạnh lại có nguy cơ sinh con dị dạng hoặc mang các bệnh di truyền như: Mù màu, bạch tạng, da vảy cá... Hôn nhân cận huyết thống còn là cơ sở cho những gen lặn bệnh lý tương đồng ở những ông bố, bà mẹ kết hợp với nhau và kết quả là sinh ra những đứa con bệnh tật hoặc dị dạng di truyền.

Luật pháp nước ta đã quy định tuổi kết hôn đối với nam là từ 20 tuổi trở lên và nữ từ 18 tuổi trở lên. Đồng thời luật pháp cũng nghiêm cấm tảo hôn, kết hôn giữa những người cùng dòng máu trực hệ, giữa những người có họ trong phạm vi 3 đời. Song, trên thực tế, tảo hôn, kết hôn cận huyết thống vẫn còn tồn tại ở một bộ phận nhỏ dân cư, nhất là ở một số dân tộc thuộc miền núi phía Bắc và Tây Nguyên.

Nâng cao chất lượng dân số từ một mô hình

Mô hình sẽ góp phần nâng cao chất lượng dân số cho dân tộc ít người (Ảnh: Vĩnh Cát).

Tại khu vực vùng cao, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, mức sinh giảm không đáng kể. Tình trạng sinh con thứ 3 trở lên còn phổ biến ở mức trên 35%. Tỷ suất sinh thô cao trên 30%o, TFR trên 5 con (cao gấp 2 lần so với mức bình quân chung của toàn tỉnh). Nguyên nhân cơ bản của tình trạng này là trong cộng đồng dân tộc thiểu số còn tồn tại những phong tục tập quán lạc hậu như: “trọng nam khinh nữ”, sinh con tại nhà, tảo hôn, kết hôn cận huyết thống... Theo số liệu thống kê chuyên ngành DS-KHHGĐ, tỷ lệ tảo hôn của tỉnh Yên Bái khoảng 7%.

Trong thực tế, con số này còn cao hơn nhiều do số người kết hôn không đăng ký (10% trong đó là do không đủ tuổi). Tình trạng tảo hôn tập trung chủ yếu ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng cao (trên 20%).

Văn Chấn là huyện đông dân nhất của tỉnh, với 31 xã, thị trấn, trong đó có 18 xã vùng cao tập trung chủ yếu đồng bào dân tộc sinh sống. Số liệu theo dõi ban đầu cho thấy: tỷ lệ tảo hôn chung của huyện là 7,3%; tỷ lệ tảo hôn tại các xã vùng cao trên 20%. Huyện Mù Cang Chải có 14/14 xã vùng cao, chủ yếu là đồng bào dân tộc Mông, tỷ lệ tảo hôn là 33%...

Theo ông Lương Kim Đức - Phó Giám đốc Sở Y tế kiêm Chi cục trưởng Chi cục DS-KHHGĐ Yên Bái: Việc xây dựng và triển khai mô hình can thiệp nhằm loại bỏ hoặc thay đổi tập quán lạc hậu về tảo hôn, kết hôn cận huyết thống tại một số cộng đồng dân tộc thiểu số là hết sức cần thiết. Điều này góp phần quan trọng và trực tiếp cải thiện chất lượng giống nòi, nâng cao chất lượng dân số tại các địa bàn triển khai mô hình nói riêng và trong toàn tỉnh nói chung.

Ông Đức cũng cho biết: “Chúng tôi đã tiến hành triển khai một số mô hình ở xã Gia Hội (Văn Chấn) là nơi tập trung chủ yếu là đồng bào Thái (52,7%) và Giáy (33,6%), tỷ lệ tảo hôn năm 2008 là 31,2%; xã Nậm Búng (Văn Chấn), dân tộc Dao là 42,6%, dân tộc Thái là 22,8% và tỷ lệ tảo hôn là 22,7%; xã Púng Luông (Mù Cang Chải), dân tộc Mông chiếm 85,3%, tỷ lệ tảo hôn là 45,5% và năm 2008 có 2/18 cặp kết hôn cận huyết thống; xã Chế Cu Nha cùng huyện Mù Cang Chải, dân tộc Mông chiếm 98,6%, năm 2008 tỷ lệ tảo hôn là 35%, trong đó có 1 cặp kết hôn cận huyết thống”.

Ngoài mục đích góp phần giảm nhanh tỷ lệ tảo hôn và kết hôn cận huyết thống của người dân tại địa bàn các xã triển khai, việc triển khai mô hình còn giảm tỷ lệ trẻ em bị dị dạng, dị tật, bệnh tật... do hậu quả của việc mang thai và sinh đẻ trong lứa tuổi vị thành niên và hôn nhân cận huyết thống. Bên cạnh đó, mô hình sẽ làm giảm tỷ lệ phụ nữ nạo phá thai, nâng cao sức khoẻ cho phụ nữ; giảm chi phí và thời gian nghỉ lao động với lý do thai sản, từ đó góp phần thực hiện tốt hơn chính sách dân số của Đảng và Nhà nước.

Trần Ngọc