Chuyện ít biết về những ca khúc xuyên thế kỷ

Bài hát “Tình ca” trở thành bản tình ca hay nhất thế kỷ XX; “Tiến quân ca” trở thành Quốc ca, là linh hồn của nước Việt. Nhưng không phải ai cũng biết, những bài ca bất hủ ấy đều ra đời trong những hoàn cảnh khá đặc biệt.

 

Bản Tình ca xuyên thế kỷ và bản giao hưởng đầu tiên

“Khi hát lên tiếng ca gửi về người yêu quê ta/Ta át tiếng gió mưa thét gào cuộn dâng phong ba...” - bản nhạc này ngay khi còn tươi rói màu mực đã được chuyển đến ca sĩ Quốc Hương, rồi lập tức được thu thanh và phát lần đầu tiên trên làn sóng của Đài tiếng nói Việt Nam vào năm 1957. “Tình ca” của nhạc sĩ Hoàng Việt đã vượt qua tuổi sống của tác giả, mà mỗi lần vang lên lại làm xúc động trái tim mỗi người như ngày đầu tiên nó được phát trên sóng truyền thanh. Những giai điệu tuyệt đẹp ấy đã vượt qua cả không gian và thời gian để đến với hàng triệu trái tim yêu. Có thể nói rằng, bài hát này là bản tình ca hay nhất thế kỷ XX và là bản tình ca xuyên thế kỷ với những câu ca bất hủ: “Giữ lấy đức tin bền vững em ơi/Giữ lấy trái tim đòi sống yêu đời/Là một bài tình ca của đôi lứa ta dâng bao người”.

 

Nhạc sĩ Hoàng Việt

Nhạc sĩ Hoàng Việt viết nên bản “Tình ca” vào mùa xuân năm 1957, khi ông 29 tuổi. Nhạc phẩm đầu tiên của Hoàng Việt ra đời khi ông mới 16 tuổi. Sau khi gia nhập Vệ quốc đoàn ông đã sáng tác những bài ca nổi tiếng như “Lá xanh”, “Lên ngàn”, “Nhạc rừng”... Năm 1954, ông tập kết ra Bắc, để lại nơi quê hương người vợ trẻ và 3 đứa con thơ. Trong những năm tháng chiến tranh, đất nước chia cắt, bỗng một ngày ông nhận được lá thư của người vợ từ Nam Bộ gửi ra. Lá thư ấy được chuyển từ Nam Bộ sang Pháp, rồi từ nước Pháp chuyển về Hà Nội. Cầm lá thư, mắt Hoàng Việt nhòa lệ. Ông nghĩ tới vợ con, ông nghĩ tới quê hương đau thương dưới ách kèm kẹp của quân thù, ông nghĩ tới những người đồng đội, hành trình vất vả để chuyển được lá thư nhà tới tay ông. Ông muốn viết ngay một lá thư gửi về cho người vợ yêu dấu. Nhưng biết bao giờ thư mới trở lại được quê hương.

 

Nhạc sĩ Hoàng Việt sinh ngày 28/2/1928, mất ngày 31/12/1967, tên tuổi ông gắn liền với tác phẩm nổi tiếng “Tình ca”. Hoàng Việt tên thật là Lê Chí Trực, sinh tại Chợ Lớn (nay thuộc TP Hồ Chí Minh). Hoàng Việt được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật năm 1996.

Trong nỗi nhớ da diết và rớm máu ấy, Hoàng Việt đã quyết định viết một lá thư bằng âm nhạc. Chỉ có âm nhạc mới có thể vang lên tình cảm của ông một cách nhanh nhất. Nó sẽ được phát trên sóng phát thanh và vợ con ông có thể nghe thấu được tiếng nói tha thiết của trái tim ông. Nhưng “lá thư bằng âm nhạc” không thể là một lá thư riêng lẻ, ông muốn nó là tiếng nói tự trái tim của những lứa đôi trong xa cách tin tưởng ngày gặp lại như chính niềm tin thống nhất đất nước của cả một dân tộc trong những ngày bị chia cắt phân ly. Và thế là bản tình ca tuyệt diệu đã ra đời trong một đêm mùa xuân tại số nhà 13, Cao Bá Quát, Hà Nội.

Bức tình thư bằng âm thanh ấy trào dâng khát vọng tình yêu cháy bỏng, chói chang ánh sáng xoá tan đêm đen bóng tối của “đau khổ và chia ly”. Nó chính là khát vọng của khoảnh khắc muôn đời. 10 năm sau khi bản “Tình ca” ra đời, Hoàng Việt tốt nghiệp nhạc viện Sofia (Bungari) với giao hưởng số 1 mang tên “Quê hương”. Đây cũng chính là bản giao hưởng đầu tiên của Việt Nam. Sau đó, Hoàng Việt trở lại chiến trường miền Nam. Thời gian đó, ông được gặp lại vợ con, rồi hy sinh anh dũng vào ngày 31/12/1967 khi chưa tròn 40 tuổi. Sau lần gặp gỡ ngắn ngủi ấy, vợ ông đã sinh thêm người con thứ tư. Đời người giới hạn nhưng bản “Tình ca”, bức thư tình bằng âm thanh của nhạc sĩ - liệt sĩ Hoàng Việt sẽ còn sống mãi với thời gian.

“Tiến quân ca” trở thành Quốc ca

Theo nhạc sĩ Văn Cao kể lại lúc sinh thời thì bài hát “Tiến quân ca” đã được ông hoàn thành vào ngày 30/10/1944 tại Hà Nội. Dạo đó, Văn Cao đã có nhiều bài hát nổi tiếng như “Buồn tàn thu”, “Thiên thai”, “Thăng Long hành khúc ca”... Hai bức tranh của ông cũng được bày trong triển lãm Duy Nhất tại nhà Khai Trí Tiến Đức, Hà Nội. Ông cũng có thơ và truyện ngắn đăng báo nhưng vẫn không đủ tiền sinh sống. Ông phải nhờ mấy người bạn hoạ sĩ nuôi cơm và giúp cho phương tiện làm việc. Đấy là một mùa đông đói rét và ảm đạm, người chết đói nằm dọc các ngả đường. Đêm, Văn Cao phải đắp bằng áo khoác, thậm chí phải đốt cả bản thảo để sưởi ấm. Bỗng một hôm Văn Cao gặp đồng chí Vũ Quý ở trước ga Hàng Cỏ. Vũ Quý là một cán bộ Việt Minh từng theo dõi và khuyến khích Văn Cao sáng tác những bài hát yêu nước. Lần này Vũ Quý rủ Văn Cao vào một hiệu ăn và đề nghị: “Văn có thể thoát ly hoạt động được chưa?”. Văn Cao liền đáp: “Được”. “Ngày mai Văn bắt đầu nhận công tác và nhận phụ cấp hàng tháng”, Vũ Quý nói. Ngày hôm sau, Vũ Quý đưa Văn Cao đến nhà một thợ giày ở đầu ngõ Khâm Thiên để ăn cơm tháng và giao nhiệm vụ đầu tiên. “Hiện nay trên chiến khu thiếu bài hát, phải dùng những điệu nhạc hướng đạo. Khoá quân chính kháng Nhật sắp mở, anh hãy soạn một bài hát cho quân đội cách mạng của ta”, đồng chí Vũ Quý giao nhiệm vụ cho nhạc sĩ Văn Cao.

 

Nhạc sĩ Văn Cao

Văn Cao nhận nhiệm vụ và đi lang thang dọc phố phường Hà Nội. Ông thú nhận rằng, lúc này “tôi đang chờ nhận khẩu súng và được tham gia vào đội vũ trang chứ không chuẩn bị quay lại làm một bài hát”. Nhưng những xác chết đói dọc đường cứ như nhìn xoáy vào ông làm ông trào nước mắt. Đêm hôm ấy, trên căn gác hẹp của người bạn cho mượn ở đầu phố Nguyễn Thượng Hiền, Văn Cao đã viết được nét nhạc đầu tiên của bài “Tiến quân ca”. Nét nhạc giản dị, dễ hát để các chiến sĩ có thể hát được: “Đoàn quân Việt Nam đi, chung lòng cứu quốc/Bước chân dồn vang trên đường gập gềnh xa”.

 

Nhạc sĩ Văn Cao sinh ngày 15/11/1923, mất ngày 10/7/1995. Ông đã sáng tác các ca khúc lãng mạn như “Bến xuân”, “Suối mơ”, “Thiên thai”, “Trương Chi”... ghi dấu ấn trong lịch sử tân nhạc Việt Nam. Sau này, Văn Cao viết “Tiến quân ca”, “Trường ca sông Lô”, “Tiến về Hà Nội”... trở thành nhạc sĩ tiêu biểu của dòng nhạc kháng chiến. Năm 1996, một năm sau khi mất, Văn Cao được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh trong đợt trao giải đầu tiên.

Bản thân Văn Cao cũng không nhớ ông viết bài này trong mấy ngày. Nhưng đến ngày 30/10 năm ấy ông đã hoàn thành bài hát với câu kết hùng tráng: “Tiến lên!Cùng thét lên!Chí trai là đây nơi ước nguyền”. Đồng chí Vũ Quý rất hài lòng về bài hát này và ngay sau đó, nó được phổ biến rộng rãi, lan rộng trong chiến khu Việt Bắc và trên cả nước.

Tháng 11/1944, tự tay Văn Cao đã viết bài “Tiến quân ca” lên đá in và in vào trang văn nghệ đầu tiên của Báo Độc Lập do ông và Nguyễn Đình Thi phụ trách. Ngày 17/8/1945, Văn Cao bị ốm nặng nhưng vẫn cố gắng đến Nhà hát lớn Hà Nội để dự cuộc mít tinh của công chức Hà Nội. Và chính ở đó, bài “Tiến quân ca” đã nổ như một trái bom qua giọng hát của hàng ngàn người. Đầu năm 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chọn “Tiến quân ca” làm Quốc ca của nước Việt Nam mới. Hơn 60 năm trôi qua, “Tiến quân ca” đã là linh hồn của nước Việt và còn sống mãi với dân tộc Việt Nam trên những chặng đường mới.

 

(Ghi theo lời kể của Nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo)