Thế kỷ già hoá: Tìm giải pháp thích ứng

Rèn luyện thể thao - một trong những biện pháp nâng cao sức khỏe cho người già. Ảnh: P.V

Cứ 1 giây có 2 người bước vào tuổi 60

Trên thế giới hiện nay, cứ 1 giây có 2 người vừa bước vào tuổi 60, tức là trung bình mỗi năm có gần 58 triệu người tròn 60 tuổi. Trung bình cứ 9 người trên trái đất có 1 người là từ 60 tuổi trở lên và tỷ số này sẽ là 5:1 vào năm 2050. Năm 1950, toàn thế giới có 205 triệu người từ 60 tuổi. Năm 2012 là  810 triệu người, chiếm 11% dân số thế giới và thế giới đang ở giai đoạn già hoá dân số. Dự báo sẽ là 1 tỷ người trong vòng 10 năm nữa và 2 tỷ người vào năm 2050, chiếm 22% tổng dân số thế giới, thế giới bước vào giai đoạn dân số già.

Châu Á vẫn là khu vực có số lượng người cao tuổi lớn nhất thế giới (446.974 người, chiếm 55,2% dân số cao tuổi) bởi các siêu quy mô dân số trên thế giới đều tập trung tại châu Á như: Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Indonesia…Cho đến năm 2050, thứ hạng này vẫn thuộc về châu Á và khi đó, người cao tuổi châu Á chiếm tới 61,7% dân số cao tuổi trên thế giới. Tiếp theo châu Á là đến châu Âu, Bắc Mỹ, châu Mỹ La tinh và vùng Caribbean, châu Phi và cuối cùng là châu Úc.

Hiện tại, chỉ duy nhất châu Phi là chưa bước vào giai đoạn già hóa dân số bởi mức sinh của khu vực này còn rất cao (TFR 2013: 4.8) và đến năm 2050, khu vực này sẽ bước vào giai đoạn già hóa dân số trong khi đó cả thế giới đã bước vào giai đoạn dân số già, đặc biệt là tại các nước phát triển, châu Âu, Đông Á đã bước vào giai đoạn dân số siêu già.

Tranh minh họa

“Người cao tuổi - nguồn lực mới cho sự phát triển”

Trong số các quốc gia đã và đang bắt đầu quá trình già hoá dân số hay đã chuyển sang giai đoạn dân số già đều triển khai nhiều chính sách, chương trình nhằm thích ứng với sự biến đổi nhân khẩu học lớn lao này. Năm 2009, tại Thái Lan, đã chuyển hệ thống trợ giúp NCT thành hệ thống lương hưu xã hội. Trước đó, từ năm 1992, chương trình chăm sóc miễn phí cho người nghèo đã mở rộng đối tượng sang người cao tuổi (NCT) nói chung.

Nhật Bản là quốc gia “siêu già” trên thế giới và cũng rất thành công trong việc thiết lập hệ thống cung ứng việc làm cho NCT bao gồm toàn thời gian hoặc bán thời gian. Điều tra cho thấy có tới 70% người từ 60 tuổi ở Nhật Bản mong muốn đi làm cho đến khi họ 70 tuổi. Liên Hợp Quốc đã nhận định “người cao tuổi-nguồn lực mới cho sự phát triển” và nhiều nước đã đề cập đến “GDP bạc”. Để chuẩn bị cho tuổi già, ngay từ khi 40 tuổi, người dân Nhật đã mua bảo hiểm y tế cho tuổi già.

Israel cũng rất thành công trong các dịch vụ cộng đồng như câu lạc bộ hưu trí, trung tâm chăm sóc ban ngày dành cho NCT già yếu hoặc có vấn đề về tâm thần, mô hình láng giềng hỗ trợ nhau... Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế OECD đã khuyến nghị các quốc gia thành viên nâng cao tuổi nghỉ hưu. Tại Israel, cách đây 2 năm, tuổi nghỉ hưu đã được nâng lên 67 tuổi đối với nam và 62 tuổi đối với nữ.  Đan Mạch, Anh, Phần Lan, Na Uy, Thuỵ Điển rất thành công với mô hình dịch vụ công phổ cập cùng với chăm sóc tại nhà. Tại Indonesia có mô hình Pusaka cung cấp các bữa ăn, hỗ trợ tiếp cận dịch vụ y tế xã hội cho NCT có hoàn cảnh khó khăn, goá phụ.

Được khởi động từ năm 2010, Đài Loan đã rất thành công với mô hình “thành phố thân thiện với NCT” nhằm đảm bảo quyền được tiếp cận, thụ hưởng của NCT đối với môi trường xung quanh như nhà ở, giao thông, địa điểm ngoài trời, thông tin liên lạc, sự tôn trọng, hỗ trợ của cộng đồng, dịch vụ y tế, việc làm… Dựa trên nền tảng các giá trị văn hoá của xã hội phương Đông, Đài Loan đã xây dựng chương trình “làm con phải hiếu thảo” để khơi dậy và củng cố các giá trị truyền thống trong việc chăm sóc, hiếu kính đối với NCT.

Già hoá năng động và chủ động

Trên toàn thế giới hiện nay, chỉ có 1/3 các quốc gia, chiếm 28% tổng dân số thế giới có hệ thống bảo trợ xã hội toàn diện bao phủ tất cả các khía cạnh của an sinh xã hội. Chi phí cho quỹ hưu trí toàn dân cho người 60 tuổi trở lên ở các nước đang phát triển chỉ chiếm từ 0,7% đến 2,6% tổng thu nhập quốc dân. Quy mô gia đình ngày càng giảm và các mạng lưới hỗ trợ liên thế hệ sẽ tiếp tục có những bước thay đổi đáng kể, nhất là trong những năm tới đây. Một số lượng lớn các hộ gia đình “khuyết thế hệ” bao gồm trẻ em và người cao tuổi, đặc biệt là ở các vùng nông thôn do kết quả của di cư từ nông thôn ra thành thị của nhóm thế hệ giữa.

Có thể nói hầu hết các quốc gia đều thể hiện sự cam kết chính trị mạnh mẽ qua việc ban hành các quy định của pháp luật đối với vấn đề này như tuổi nghỉ hưu, chế độ an sinh xã hội hay chăm sóc NCT. Nhiều chương trình phát huy vai trò và chăm sóc NCT được thực hiện như xây dựng hệ thống cung ứng việc làm, hệ thống lão khoa, phát triển các nhà dưỡng lão hay các mô hình chăm sóc NCT dựa vào cộng đồng, các câu lạc bộ, hội nhóm; Mở các khoá tập huấn trang bị kiến thức, kỹ năng cho NCT, người thân trong gia đình và cộng đồng cùng với sự tham gia của các tổ chức xã hội dân sự, các đơn vị sản xuất kinh doanh.

“Tương lai chúng ta mong muốn: Điều người cao tuổi đang nói”. Đó chính là chủ đề mà Liên Hợp Quốc đã đưa ra nhân Ngày Quốc tế Người cao tuổi năm nay, bởi lẽ NCT hôm nay chính là người trẻ hôm qua và người trẻ hôm nay chính là NCT trong tương lai. Xây dựng một xã hội “già hoá chủ động” hay “già hoá năng động” là điều không chỉ riêng chính phủ thực hiện mà còn cần sự chung tay của mỗi cá nhân và cả cộng đồng xã hội.