eMagazine

Gần hai thập kỷ trước, HIV/AIDS tại Thái Nguyên có thể coi như một "bản án tử", được bao bọc bởi sự kỳ thị và sợ hãi. Trong bức tranh u tối đó, có một người phụ nữ tên Nguyễn Thị Học từng nghĩ cuộc đời mình chỉ còn đếm ngược từng ngày và chìm trong tuyệt vọng khi bị cả xã hội xa lánh. Nhưng từ trong cùng cực, nhờ vào sự tận tâm của y bác sĩ và vòng tay của những người đồng cảnh ngộ, chị đã học được cách để vực dậy. Không chỉ giành lại sự sống, chị còn biến chính bi kịch của mình thành sức mạnh, trở thành "cầu nối", thành người truyền lửa hy vọng cho hàng trăm cuộc đời khác, viết nên một trong những câu chuyện hồi sinh ngoạn mục nhất mảnh đất Thái Nguyên.

Buổi chiều một ngày đầu đông ở phường Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên, ánh nắng vàng dịu rọi qua tán lá, soi rõ từng góc sân, bao trùm ngôi nhà rộng rãi của chị Nguyễn Thị Học. Ngôi nhà ấy giờ là nơi chị sống cùng con cái với tiếng cười rộn ràng, bếp núc thơm mùi cơm. Trước khung cảnh tưởng như bình thường ấy, ít ai biết rằng để đạt được sự bình yên này, người phụ nữ sinh năm 1981 đã phải trải qua gần hai thập kỷ chiến đấu với HIV/AIDS, từ những ngày u tối, tuyệt vọng đến khi tái hòa nhập cộng đồng và trở thành người truyền cảm hứng cho nhiều bệnh nhân khác.

Chia sẻ với chúng tôi, chị Nguyễn Thị Học kể lại câu chuyện bằng giọng nói nhẹ nhàng, nhưng từng câu chữ vẫn toát lên sức mạnh phi thường của một con người đã đi qua "bóng tối".

Chị nhớ lại "cơn ác mộng" bắt đầu từ một dấu hiệu tưởng chừng vô hại vào cuối năm 2006, khi chị bất ngờ bị zona thần kinh. "Ban đầu, tôi chỉ thấy đau nửa người, rồi cơn đau lan xuống chân, tê bì, nhức nhối không chịu nổi. Tôi ra tiêm ở nhà một bác sĩ gần đường Phổ Yên, cô ấy bảo tôi bị zona nặng. Sau đó, tôi tiêm liền 5 ngày, tuy mẩn đỏ lặn hết nhưng người vẫn đau ê ẩm, không dứt".

Chính những cơn đau kéo dài dai dẳng khiến chị bắt đầu nảy ra một linh cảm đáng sợ, có lẽ chị đã "nhiễm HIV". "Chẳng phải tự nhiên mà tôi lại nghĩ tới điều này, chồng tôi hồi đó chơi bời, và nhiều người trong nhóm bạn của anh đã phát hiện nhiễm HIV. Lúc đó tôi đã nghĩ tới khả năng mình bị lây từ chồng. Thế rồi tôi liều đi xét nghiệm cho rõ" - chị Học nhớ lại.

"Sau khi đến xét nghiệm tại cơ sở y tế, họ bảo 9 ngày sau có kết quả. Tôi đếm từng ngày, đến ngày thứ 9 thì họ lại bảo chưa có, hẹn thêm hơn 20 ngày nữa. Đến khi chưa kịp ra lấy kết quả thì trạm y tế xã đã nhận thông báo. Họ không gửi giấy trực tiếp cho tôi mà chuyển qua y tá thôn bản… Khổ nỗi, không phải y tá thôn mình, mà họ gửi nhầm xuống thôn bên cạnh. Thế là người ta biết, tin đồn lan đi, dị nghị đủ đường. Cảm giác khi ấy khó tả lắm, vừa tủi vừa sợ, vừa muốn biến mất khỏi làng" - chị Học kể.

Nỗi đau về bệnh tật mới đến còn chưa kịp thấm, chị đã phải đối mặt với nỗi đau còn lớn hơn từ sự kỳ thị của cộng đồng. Chị Học nghẹn ngào nhớ lại: "Kỳ thị HIV vào những năm đầu thật khủng khiếp. Tôi đi ăn cỗ còn không dám đi, không dám ăn, vì có người còn kỳ thị đến nỗi không ngồi chung mâm, không chấm chung bát nước chấm. Không những vậy, thời điểm đó chính mình còn tự kỳ thị mình, tự khép nép trong nhà. Đi ra ngoài, tôi là người bệnh nên phải để ý cử chỉ của mọi người. Lòng mình lúc ấy đóng cửa hết, không có lòng tin gì cả, chỉ nghĩ là sống được ngày nào hay ngày đấy".

Tưởng như mọi chuyện đã ở ngưỡng "tồi tệ nhất" thì bi kịch một lần nữa ập xuống khi chỉ một thời gian ngắn sau, chị phát hiện con gái mình (sinh năm 2001) cũng không may nhiễm bệnh. Chị Học gọi đó là khoảng thời gian "tối tăm" nhất, những ngày tháng chị chìm trong tuyệt vọng, khi trong đầu "cứ âm u, không nhìn thấy ánh sáng, chỉ nghĩ tới cái chết".

Bước ngoặt chỉ thực sự đến vào Tết năm 2008, khi một "người chị" đồng cảnh là cộng tác viên của bệnh viện tìm đến chia sẻ và động viên chị thăm khám, điều trị. "Lúc đó, tôi cùn lắm, kiểu bất cần đời. Tôi nói với chị, kệ, chết thì chết, em không cần nữa. Em tham gia để làm gì? Chết đến nơi rồi".

Thế nhưng, người chị ấy không bỏ cuộc, mà kiên trì chia sẻ từ chính trải nghiệm của mình, giúp chị Học nhìn thấy tình cảm, sự quan tâm và trên hết, chị Học tìm thấy lý do để níu giữ cuộc sống khi nhìn hai đứa con thơ. Chị Học tâm sự: "Mình đi rồi con mình nó bé, sẽ bơ vơ. Mang tiếng có ông bà, có bố đấy, nhưng không bằng mẹ được. Cái nguồn động lực đó làm cho mình bừng tỉnh".

Sự "bừng tỉnh" đó đã kéo chị ra khỏi vực thẳm tinh thần, nhưng lại mở ra một hành trình mới, một cuộc chiến giành giật sự sống đúng nghĩa về thể xác. Chị Học kể lại: "Thời gian đầu điều trị, cơ thể suy kiệt, có lần tôi cũng suýt chết vì phản ứng với thuốc. Hôm đó là chủ nhật, vừa uống nửa viên thuốc xong thì người mẩn hết, đau bụng quằn quại. Tôi vừa bước ra khỏi cửa thì ngã xuống bậc thềm vì cơn đau. May mà có người thân ở nhà phát hiện, kịp đưa tới bệnh viện".

Rất may mắn, sau 2 ngày điều trị, chị đã vượt qua "cửa tử", chị Học kể, nếu không có các bác sĩ tại Trung tâm Y tế Phổ Yên (lúc đó là cơ sở 2) theo dõi sát sao, động viên và đổi thuốc kịp thời, chị đã không thể qua khỏi. "Cô bác sĩ bảo số tôi vẫn còn may, nếu hôm đấy uống cả viên thuốc thì hôm nay chắc xanh cỏ rồi" - chị cười nói.

Ngay cả khi may mắn qua được cơn nguy kịch, việc tuân thủ phác đồ điều trị ARV thời kỳ đó cũng là một thử thách nghiệt ngã mà chị Học phải đối mặt hàng ngày. "Thuốc ARV ngày xưa khổ sở lắm. Tôi uống phác đồ Efavirenz, cứ uống thuốc xong khoảng 30 phút sau là lại say như điếu đổ, ngồi đâu ngã đấy. Đi đứng còn không vững, không làm được gì cả".

Sau này, khi có dấu hiệu kháng thuốc, chị Học phải chuyển sang phác đồ bậc hai. "Ngày nào cũng đều như vắt tranh hai lần, một bốc 7, 8 viên thuốc to", chị kể. Dù quá trình điều trị ban đầu khó khăn, nhưng vượt qua tất cả những rào cản về thể chất và tinh thần, cùng với sự hỗ trợ của thuốc ARV và các y bác sĩ tại Phổ Yên, chị bắt đầu điều trị ổn định vào năm 2009, sức khỏe dần hồi phục và "ánh sáng" thực sự đã bắt đầu "xuất hiện cuối đường hầm".

Hành trình của chị Học không chỉ dừng lại ở việc sống khỏe mà còn lan tỏa niềm hy vọng cho cộng đồng. Khi sức khỏe dần hồi phục, tinh thần vừa vững vàng trở lại, chị đã bắt đầu đi theo các đoàn truyền thông, tư vấn cho bệnh nhân "nhiễm H" tại Thái Nguyên, Bắc Giang.

Chị không phải là "trợ lý bác sĩ" mà là "nhân viên hỗ trợ" tại phòng khám. Đây chính là một mắt xích quan trọng trong chính sách phòng, chống HIV/AIDS quốc gia, sử dụng người đồng cảnh, người trong cuộc (CBO) để tiếp cận, tư vấn và níu giữ những bệnh nhân mới, điều mà nhiều khi bác sĩ khó làm được.

Khi bác sĩ bận, bệnh nhân mới, đặc biệt là những người đang hoảng loạn, sẽ gặp chị để được tư vấn. Chị Học có một cách tiếp cận rất riêng: "Tôi trò chuyện với họ như chị em trong nhà, tôi bảo, các chị muốn hỏi gì cứ hỏi em. Em cũng là người cùng cảnh ngộ, đã trải qua. Câu nào em không trả lời được, em lại quay lại hỏi bác sĩ, hỏi anh Trưởng (bác sĩ Trưởng - TTYT Phổ Yên), rồi em trả lời các chị.

Tôi nhìn họ cũng giống như tôi trước đây, đều là người đồng cảnh, đã quá khổ rồi. Vì vậy, nhiều bạn đưa tiền tôi cũng không lấy. Tôi chỉ muốn giúp mọi người tìm hiểu, tìm cách khắc phục và nâng cao sức khỏe".

Để làm tốt công việc, chị Học cũng đã trải qua các lớp tập huấn, học thuộc lòng từng loại thuốc: "Ngày xưa đi điều trị (năm 2009), bác sĩ còn bắt bọn tôi học thuộc hết các tên thuốc. Hỏi tên thuốc gì, công dụng gì là phải trả lời được hết. Có như vậy, đến lúc tư vấn cho người khác mới không bị sai sót, nhầm lẫn" - chị Học chia sẻ.

Mỗi lần tư vấn cho người bệnh, chị Học luôn động viên họ phải kiên trì, bởi chị hiểu rõ tầm quan trọng của việc điều trị liên tục. Bản thân chị Học cũng là người được hưởng lợi trực tiếp từ những chính sách này, từ những viên thuốc ARV miễn phí của dự án Quỹ Toàn cầu ngày xưa, đến sự hỗ trợ của BHYT ngày nay. Trong đợt dịch COVID-19, khi Bắc Giang bị phong tỏa, chị cũng là người "ship" thuốc, đảm bảo các bệnh nhân ở đó không bị gián đoạn điều trị.

Nhớ lại những ngày đầu, chị Học vẫn còn xúc động: "Hôm gặp lại cô bác sĩ điều trị đầu tiên (nay đã nghỉ hưu), tôi ôm cô thật chặt. Cô bảo, nhìn tôi càng ngày càng trẻ ra. Cứ thấy tôi khỏe thế này là cô mừng, chứ không như lúc đầu đến, nhìn chẳng còn sự sống gì".

Khi ấy, chị Học mới hiểu rõ giá trị của những bàn tay nâng đỡ và tình thương vô điều kiện từ bác sĩ, cộng tác viên. Những tháng năm suy sụp, chị từng giảm từ 56 cân xuống còn 41 – 42 cân. "Bây giờ, tôi lại lên 56 – 57 cân, khỏe mạnh. Các anh chị trong nhóm còn trêu tôi là "Sida Chúa", cái tên nghe vừa tếu táo nhưng cũng nói lên cả một hành trình vượt qua tuyệt vọng" – chị Học kể, giọng lạc quan, mắt ánh lên niềm tự hào.

Trở thành "người truyền lửa", chị Học nhớ rõ từng bệnh nhân mới, đôi khi sợ hãi đến mức không dám ngẩng đầu: "Tôi gặp nhiều trường hợp có ý định tự tử lắm. Khi các bạn đến, người ta khép nép, hốt hoảng, sợ bị soi mói. Mình phải tìm cách tiếp cận, hỏi thăm. Có bạn lúc đến phòng khám, hốt hoảng, run rẩy, phải dìu mới đi được. Sau vài tháng tư vấn và điều trị, đã trở nên khỏe mạnh hơn, vui vẻ hơn, thậm chí còn mời tôi đi ăn".

Thế nhưng, hành trình hồi sinh không phải lúc nào cũng mỉm cười với tất cả mọi người. Chính vì đã nếm trải sự sống được ban tặng lần hai, chị Học càng thấu hiểu và day dứt hơn trước những bi kịch xảy ra do sự từ chối hoặc bỏ dở điều trị.

Không đâu xa, trong chính gia đình chị, có những cái chết mà lẽ ra nếu kiên trì, dám đối mặt thì có lẽ đã tránh được: "Có anh họ nhà chồng tôi, gia đình ban đầu không dám chấp nhận, khi tôi đến các bác còn chửi, bảo con tao không bị. Khi bệnh đã quá nặng, nội tạng hư hỏng, đề kháng không còn, anh ấy uống thuốc đúng một tuần thì mất. Đó là cái chết "oan ức" mà có lẽ đã tránh được nếu gia đình cho anh đi điều trị sớm".

Một bệnh nhân khác đối diện với "án tử" chính người chồng đầu ấp tay gối của chị, người đã không thể vượt qua được chính mình. "Chồng tôi cũng điều trị bằng thuốc nhưng không đều, anh ấy vẫn chơi bời, chưa dứt ra được. Từ đó dẫn đến xơ gan giai đoạn cuối, rồi anh ấy mất cách đây vài năm. Anh ấy đã không vượt qua được chính mình. Tôi thương anh nhưng không cứu được. Còn tôi may mắn phát hiện sớm, điều trị đều đặn nên mới sống đến ngày nay" – chị Học kể, ánh mắt đượm buồn nhưng kiên cường.

Chính vì thấu hiểu bi kịch của việc bỏ dở điều trị, chị Học càng trân trọng "phép màu" của y học và sự kỷ luật. Điều khiến chị Học tự hào và hạnh phúc nhất chính là sự tiếp nối của thế hệ sau. Con gái của chị, người cũng không may nhiễm HIV từ mẹ, sau khi được các y bác sĩ tại Phổ Yên tận tình điều trị nay đã ổn định, lập gia đình và có con, mang đến cho chị Học niềm hạnh phúc trọn vẹn mà gần 20 năm trước chị không bao giờ dám mơ tới.

"Con gái tôi đẻ mổ. Nhìn cháu tôi khỏe mạnh, tôi thực sự yên tâm. Cháu ngoại tôi bây giờ bốn tuổi rồi, hoàn toàn âm tính. Bây giờ tôi đã có cháu, niềm vui lan tỏa khắp gia đình. HIV không còn là dấu chấm hết nữa, chỉ cần điều trị đúng và kiên trì" - chị rạng rỡ nói.

Hiện tại, công việc chính của chị là làm đồng, chăm sóc gia đình. Nhưng đều đặn 3 – 4 lần mỗi tháng, hoặc khi bác sĩ gọi, chị vẫn ra trung tâm, gặp gỡ, hỏi thăm, trò chuyện với bệnh nhân mới.

"Dù số lượng bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS hiện nay đã giảm nhiều, thế nhưng hành trình chiến đấu của nhiều bệnh nhân vẫn đang diễn ra. Mỗi lần trò chuyện thấy họ lạc quan, cố gắng tôi cũng rất vui. Mỗi một bệnh nhân sống lại, khỏe mạnh, yêu đời đều là động lực để tôi bước tiếp" – chị Học cười, giọng ấm áp.

Chiều muộn ở Phổ Yên, ánh nắng cuối ngày hắt lên gương mặt của người phụ nữ đã đi qua gần hai thập kỷ bão tố. Trong ánh mắt chị không còn nỗi sợ, không còn mặc cảm, chỉ còn lại niềm tin bền bỉ, nghị lực sống và khát vọng lan tỏa hy vọng cho những người cùng cảnh.

Niềm hạnh phúc ấy chính là "quả ngọt" của y học hiện đại và sự tuân thủ điều trị của chính những bệnh nhân như chị Học. Đó là minh chứng sống động nhất cho thông điệp K = K (Không phát hiện = Không lây truyền). Một người nhiễm HIV nếu tuân thủ điều trị ARV, đạt tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện, thì sẽ không lây truyền bệnh qua đường tình dục và có thể sinh ra những đứa con hoàn toàn khỏe mạnh.

Câu chuyện của chị Nguyễn Thị Học không chỉ là tấm gương về nghị lực phi thường của một cá nhân mà là câu chuyện về sự hồi sinh kỳ diệu, một minh chứng sống động cho thấy HIV không còn là "án tử".

Sự hồi sinh ấy được viết nên bởi ý chí kiên cường của người bệnh, được hỗ trợ bởi những chính sách Quốc gia đúng đắn trong việc cung cấp thuốc ARV và được hiện thực hóa bởi "trái tim và trách nhiệm" của những y bác sĩ tuyến đầu như ở TTYT Phổ Yên. Họ, cùng với những viên thuốc ARV, đã không chỉ cứu một mạng người, mà còn trả lại cho cộng đồng một người mẹ, một người bà và một người truyền lửa đầy hy vọng.

Hành trình của chị Học khẳng định một chân lý, dù từng đứng trên bờ vực của tuyệt vọng, con người vẫn có thể hồi sinh, nếu được nắm tay đúng người và có đủ lòng kiên cường để bước tiếp.

Khi nỗi sợ được thay bằng sự cảm thông, khi kỳ thị được thay bằng sẻ chia, xã hội sẽ rộng mở hơn, nhân văn hơn. Và chính những con người như chị Học từng bước hồi sinh từ vực sâu đang góp phần xóa nhòa ranh giới vô hình giữa "chúng ta" và "họ", để tất cả cùng nhìn về một điều giản dị: "HIV có thể được kiểm soát, còn hy vọng thì luôn nảy nở trong từng cuộc đời".

Nhật Tân - Trung Sơn