Ôn định mức sinh, nâng cao chất lượng dân số

Nếu không có chương trình DS-KHHGĐ, giảm được mức sinh như hiện tại (tổng tỷ suất sinh khoảng 2,08 con) thì trong 20 năm qua dân số nước ta đã phải tăng thêm 10 triệu người, tức dân số năm 2008 tối thiểu là 96 triệu dân. Do vậy, mặc dù đã đạt dưới mức sinh thay thế trong 5 năm qua nhưng ổn định mức sinh thấp trong vòng 10 năm tới vẫn là một trong những mục tiêu quan trọng của chiến lược dân số mới.

“Dân số vàng” và những thách thức

Từ năm 2005, nước ta đã kết thúc giai đoạn cơ cấu dân số trẻ; Tuổi trung vị của dân số tăng từ 20,2 tuổi năm 1990 lên 25,5 tuổi năm 2005 và sẽ đạt 28 tuổi vào năm 2010. Tỷ lệ trẻ em dưới 15 tuổi giảm từ 39,2% năm 1989, xuống còn 25,5% năm 2007, làm giảm áp lực đối với phát triển các cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục tiểu học và tạo điều kiện tốt hơn cho việc chăm sóc sức khỏe trẻ em và thanh thiếu niên. Tỷ lệ người trong độ tuổi lao động từ 15-59 tuổi tiếp tục tăng từ 53,7% năm 1989 lên 65% năm 2007; Tỷ lệ dân số từ 60 tuổi trở lên tăng tương ứng từ 7,2% lên 9,45%, đang tiến tới ngưỡng cơ cấu dân số già. Điều đó đã và đang đặt ra những thách thức đối với an sinh xã hội và chăm sóc sức khỏe người cao tuổi.

Tất cả cho mục tiêu nâng cao chất lượng dân số

Nhiều chỉ báo cho thấy sức khoẻ nhân dân đã được cải thiện nhưng so với các nước, chất lượng dân số vẫn còn thấp. Tỷ lệ chết trẻ em dưới 1 tuổi giảm từ 44,4%o năm 1989 xuống 16%o năm 2007 và 15%o (năm 2008); Tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi suy dinh dưỡng giảm nhanh từ 51,5% năm 1990 xuống còn 21,2% năm 2007, ở một số vùng còn cao tới 30- 35%. Tỷ lệ tử vong mẹ đã giảm từ 200/100.000 trẻ sinh ra sống (năm 1989) xuống còn 80/100.000 trẻ sinh ra sống (năm 2005) và kỳ vọng còn 70/100.000 vào năm 2010 như mục tiêu của chiến lược chăm sóc SKSS giai đoạn 2000- 2010. Nhưng tỉ lệ này vẫn còn cao, gấp 2 lần so với một số nước trong khu vực, gấp 4 lần so với Hàn Quốc.

Tình trạng dịch bệnh, bệnh nhiễm khuẩn đường sinh sản và bệnh lây truyền qua đường tình dục kể cả  HIV/AIDS rất đáng lo ngại. Tình trạng nạo phá thai không an toàn và số ca nạo phá thai còn cao, đặc biệt trong nữ VTN, TN làm ảnh hưởng xấu đến sức khỏe phụ nữ, có thể gây nên vô sinh, nhiều bệnh tật nguy hiểm khác, thậm chí có thể dẫn tới tử vong.     

Tỷ  lệ trẻ em sinh ra bị nhẹ cân (dưới 2.500g) vẫn đáng báo động. Tỷ lệ suy dinh dưỡng thể nhẹ cân của trẻ em dưới 5 tuổi của cả nước giảm xuống còn 21,2% (2007) trong khi ở một số vùng như Bắc Trung bộ, Tây Nguyên, Tây Bắc, tỷ lệ này vẫn còn trên 25%. Tình trạng trên ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển cả về thể lực, tầm vóc và trí tuệ của nguồn lao động trong tương lai.

 Mặt khác, tình trạng ô nhiễm môi trường, thiếu vệ sinh an toàn thực phẩm, tai nạn thương tích, đặc biệt là tai nạn giao thông, kết hôn cận huyết thống ở một số tộc người chưa được quan tâm đúng mức dẫn đến tăng tỷ lệ dân số bị dị tật, khuyết tật, kém phát triển về thể lực, tầm vóc và trí tuệ, mắc các bệnh hiểm nghèo...       

Tầm vóc thể lực của trẻ em, thanh thiếu niên và người trưởng thành đã được cải thiện rõ  rệt so với năm 1975. Sau 25 năm, chiều cao trung bình của nam thanh niên 18-19 tuổi tăng 4,5 cm và nữ thanh niên tăng 4 cm. Song so với nhiều nước, thanh niên nước ta vẫn thuộc loại “thấp bé nhẹ cân”. Rõ ràng, mục tiêu nâng cao chất lượng con người Việt Nam phải là một mục tiêu ưu tiên trong chiến lược dân số mới, bởi đó là nhân tố bảo đảm cho sự thành công của sự nghiệp công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước. 

Làn sóng di dân và thách thức

Sự phân bố dân số nước ta không đều và có sự khác biệt lớn giữa các vùng kinh tế - địa lý. Đó là hệ quả mang tính lịch sử, tác động của các cuộc chiến tranh, kết quả của các dòng di dân tự do ngày càng diễn biến phức tạp và quy mô ngày càng lớn, đặc biệt là di dân tự do khó kiểm soát vào các khu đô thị, khu công nghiệp tập trung. Trong khi việc quản lý dân số còn phân tán, lạc hậu, thiếu thống nhất. Mặt khác, chất lượng cuộc sống và sự tiếp cận với các dịch vụ xã hội cơ bản của người dân di cư còn nhiều khó khăn. Nhà nước còn thiếu những chính sách và giải pháp cụ thể nên chưa quản lý được quá trình di dân, đặc biệt là di dân tự do. Do đó cần phải xây dựng các chính sách phù hợp, phát triển những hệ thống dịch vụ xã hội, bảo đảm an sinh và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân di cư. Đây cũng là một nội dung quan trọng trong định hướng chiến lược dân số mới.

Một dòng di dân khác cần được nghiên cứu sâu là lao động (có tổ chức và tự do) ra nước ngoài lao động làm ăn sinh sống ngày càng gia tăng tại một số nước trong khu vực và một số nước ở châu Âu. Ngoài ra, là dòng “cô dâu Việt Nam” sang xứ người lấy chồng ngày càng nhiều, không chỉ giới hạn ở châu Á...