Ông bà kiêm... "ôsin"

"Ông nhà tôi xin làm làm bảo vệ kiêm lao công ở trường tiểu học gần nhà để kiếm thêm đồng ra đồng vào, một mình tôi chăm thằng bé, nó nghịch lắm, lại lo cơm nước, nên cũng mệt. Nhưng giờ con cái còn trẻ, phải để chúng yên tâm làm kinh tế, có tí vốn mới dễ làm ăn sau này", bà Na tâm sự.

Bà cho biết, dù nơi làm việc chỉ cách nhà mấy chục cây số, nhưng thường vài tuần vợ chồng con trai mới về. "Chúng nó đều là công nhân, lương ba cọc ba đồng, nên phải cố làm thêm, tăng ca", bà tự an ủi.

Có 5 người con đều đã lập gia đình nhưng ông bà Kiều (Quỳnh Phụ, Thái Bình) gần 70 tuổi lại ở cùng hai đứa cháu, là con của anh con trai đầu, đang làm ăn xa trong Sài Gòn. Bà Kiều bị thoái hóa khớp gối, ông cũng kém mắt nên việc chăm sóc hai cháu (một 2 tuổi, một 5 tuổi) khiến cả hai đều mệt mỏi. "Nhiều khi chúng tôi thấy cơ cực quá, nhất là lúc các cháu lăn ra cùng ốm", bà Kiều than thở.

Dù vài tháng vẫn được con gửi về ít tiền hay quần áo, song vì không có lương hưu nên ông bà phải chăm thêm lợn, gà, trồng rau, trồng gừng để bán mới đủ nuôi cháu.

Trong một hội thảo mới đây về vấn đề dân số, tiến sĩ Giang Thanh Long, Phó Viện trưởng Viện Chính sách công và quản lý, Đại học Kinh tế Quốc dân, Hà Nội cho biết, ở Việt Nam, mô hình gia đình truyền thống gồm nhiều thế hệ đang dần được thay thế bởi gia đình hạt nhân, gia đình "khuyết thế hệ" (chỉ có ông bà và cháu).

Kết quả một cuộc điều tra từ năm 1992 đến 2008 cho thấy, xu hướng này đang tăng lên rõ rệt. Nếu năm 1992-1993 chỉ có 0,68% số hộ gia đình chỉ có ông bà và cháu thì tới năm 2008, con số này đã tăng gấp hai lần (khoảng 1,41%). Bên cạnh đó, những gia đình chỉ có vợ chồng người cao tuổi cũng tăng nhanh, từ chưa đầy 10% năm 1992 lên tới gần 21,5% năm 2008.

Theo báo cáo của ông Long, tại Việt Nam, con số gia đình khuyết chưa nhiều, nhưng mức tăng đáng kể và rất rõ rệt. Theo xu hướng di cư từ nông thôn ra thành thị hiện nay, con số này có sẽ còn tăng lên nữa và sẽ dẫn tới nhiều vấn đề về an sinh xã hội.

Thực tế tốc độ đô thị hóa kéo theo dòng lao động di cư ra thành thị ngày một đông, khiến nhiều làng, xã chỉ còn người già, trẻ nhỏ sinh sống. Ở các địa phương như Thái Bình, Thanh Hóa, Nam Định, Hà Nam, Nghệ An, Hà Tĩnh và thậm chí ở ngay các huyện của Hà Nội như Sóc Sơn, Đông Anh, Mỹ Đức, Ba Vì, Ứng Hòa... thực trạng này khá phổ biến.

Ông lý giải, đa số các gia đình khuyết đều ở khu vực nông thôn. Người cao tuổi ở các khu vực này hầu hết đều làm nông nghiệp, khi già, họ không có nguồn thu nhập hay lương hưu, hỗ trợ nào, nên hầu như phải sống phụ thuộc vào con cái. Trong khi đó, hai năm lại đây, khi kinh tế suy thoái, người di cư phải đối mặt với nhiều khó khăn, mất việc, giảm thu nhập, chi phí sinh tồn tăng. Bởi thế họ cũng không có điều kiện trợ giúp bố mẹ và con ở quê nhà.

"Ở một số vùng chúng tôi thực hiện điều tra, như Thanh Hóa, Thái Bình, có những cụ già còn cho biết, 4-5 tháng qua, họ không nhận được tin tức hay tiền của con đi làm ăn xa gửi về, chỉ biết con đang ở Sài Gòn. Nhiều người dù tuổi cao, có bệnh, vẫn phải lần hồi kiếm tiền sinh sống, nuôi cháu", ông Long chia sẻ.

Theo ông, việc các gia đình khuyết có xu hướng tăng còn gây một tác động quan trọng hơn, ảnh hưởng tới liên thế hệ, khi mà thế hệ trẻ không được sự chăm sóc đầy đủ của bố mẹ, thiếu thốn về vật chất, tinh thần, thậm chí không được đến trường.

Theo ông, vấn đề này cần sự hỗ trợ của nhà nước: trợ cấp cho người già có hoàn cảnh khó khăn, tạo an sinh trong gia đình họ, và quan trọng nhất là phát triển kinh tế nông thôn để giảm bớt dòng di cư từ nông thôn ra thành thị. Muốn làm được điều này thì cần có chuyển đổi kinh tế từ làm nông nghiệp sang dịch vụ phi nông nghiệp, đào tào nghề, phát triển nghề truyền thống...