Thực hư bài thuốc cây lá khỉ

Người ta cho rằng cây lá khỉ chữa được đủ loại bệnh như đau dạ dày, đau gan, viêm gan, xơ gan cổ trướng, suy nhược thần kinh, đau mắt đỏ. Thậm chí chữa đau thận, suy thận, viêm thận, chấn thương chảy máu, u phổi…

"Thần dược" ?!

 

Công dụng thực sự Một đồn mười, mười đồn trăm, công dụng thần kỳ của cây lá khỉ ngày càng lan nhanh. Không ít người quá tin tưởng vào công dụng của cây thuốc Nam này mà từ chối đến bác sĩ điều trị. Việc dùng không đúng cách hoặc quá tin tưởng vào một vị thuốc mà có thể thực sự chúng không có khả năng chữa được chứng bệnh đó, có thể gây nguy hiểm đến sức khỏe và tính mạng.

Thời gian gần đây, phong trào "sính" cây lá khỉ rộ lên ở Hà Nội và một số tỉnh phía bắc như Hải Dương, Hưng Yên, Thái Nguyên, Lạng Sơn...

Ở Hà Nội hiện nay, do tốc độ đô thị hóa nên việc kiếm được vạt đất nhỏ để trồng cây là hết sức khó khăn nên nhiều người lùng khắp nơi để xin được cành giống mang về trồng trong các chậu cảnh để trị bệnh khi cần.

Cách đây vài năm, phong trào này cũng đã rộ lên khắp miền Bắc rồi lan cả vào miền Trung, miền Nam suốt một thời gian dài. Nhiều vùng người dân mua loại lá này ở chợ như mua rau về ăn hàng ngày vì tin rằng: "Nó có thể chữa được hàng chục thứ bệnh, trị được những mầm bệnh ủ trong người, tăng cường sức đề kháng, khả năng miễn dịch với dịch bệnh cho con người...". Người ta truyền tai nhau: Đây là loại lá cây mà khỉ ăn khi bị ốm nên con người ăn vào cũng sẽ khỏe, dẻo dai như... khỉ!!! Nhiều người còn tin rằng cây lá khỉ chữa được bệnh đau dạ dày, viêm gan, xơ gan cổ trướng, đau mắt đỏ, chấn thương chảy máu, u phổi, đau thận, suy thận, viêm thận, suy nhược thần kinh, v.v...

Được truyền miệng như một bài thuốc dân gian có "công dụng thần kỳ", có thời gian còn xuất hiện cả tờ rơi ghi đầy đủ công dụng tuyệt vời của lá khỉ. Trên tờ rơi ghi đầy đủ cả cách dùng, liều dùng cho mỗi loại bệnh như: Chữa đi lỏng, lỵ, rối loạn tiêu hoá, táo bón, đau bụng không rõ nguyên nhân: ăn 7-9 lá, khoảng 2-3 lần/ngày cho đến khi khỏi; Giảm đau trong ung thư gan, phổi, dạ dày: ăn 2 lần/ngày, mỗi lần 3-7 lá, có thể dùng kéo dài được 6 tháng. Phương thức sử dụng phổ biến vẫn là hái lá ăn trực tiếp sau khi rửa sạch hoặc nấu thành canh với thịt băm như các loại rau khác.

Người ta còn kháo với nhau: Cây lá khỉ còn điều trị được chấn thương sọ não, va đập, gãy dập xương hay bắp thịt bởi lá thuốc có tác dụng cầm máu, khôi phục các mô cơ bị dập... Thời gian này, những lời đồn đoán, truyền miệng về công dụng thần kỳ của cây lá khỉ ngày càng nhiều với khả năng kỳ tài ở chỗ "yếu chỗ nào điều trị chỗ ấy". Theo đó, cây lá khỉ có thể chữa được cả những bệnh từ thông thường như cảm cúm, đau mắt đỏ cho đến đau gan, viêm thận, tràn dịch màng phổi. Người có huyết áp cao hoặc thấp ăn lá khỉ đều có hiệu quả, ổn định được thần kinh, sức khỏe!

 

Bà Ngô Thị Vân bảo nhờ ăn lá cây này mà bệnh đau tá tràng của bà đỡ hẳn. Ảnh: LX

Đua nhau trồng...

Tại Hà Nội, nhiều nhà có được mảnh vườn đã tranh thủ trồng cây lá khỉ phòng khi mắc bệnh. Những nhà chật chội thì trồng vào chậu cây cảnh.

Bà Đào Thị Son ở Mễ Trì thượng (Hà Nội) cho biết: "Nghe người ta nói cây lá khỉ chữa bệnh đường ruột rất tốt nên tôi xin một cành về trồng trong chậu cảnh, cây mọc rất nhanh, sau một thời gian thì đã trùm khắp chậu". Bà Ngô Thị Vân nhà cũng ở Mễ Trì thì kể: "Tôi bị đau tá tràng đã nhiều năm, uống nhiều loại thuốc nhưng cũng không thuyên giảm nhiều. Khoảng năm nay nghe người bạn mách tôi liền xin cây lá khỉ về trồng rồi ăn đều đặn vào các buổi sáng. Mỗi sáng ra vườn hái 9 lá, rửa sạch ăn. Tôi ăn gần một năm nay thì thấy đỡ hẳn đau, không đi ngoài nữa. Khu này nhiều nhà trồng cây lá khỉ để phòng khi có người bị đau bụng".

Có những người không chỉ tin vào công dụng chữa các bệnh về đường ruột mà còn cho rằng: Cây lá khỉ có tác dụng như "thần dược", chữa được rất nhiều loại bệnh khác nhau. Ông Nguyễn Văn Ca (xóm Tân Hương, xã Đồng Bẩm,TP. Thái Nguyên) dành hẳn một khoảng đất rộng trong vườn nhà để trồng cây lá khỉ. "Tôi có người nhà trên Hòa Bình mách cây lá khỉ chữa bệnh rất tốt. Trước kia, khi còn chưa có nhiều loại thuốc như bây giờ thì mỗi lần con cháu ốm đau, nhà tôi chủ yếu dùng những cây thuốc Nam dân gian như lá nhọ nồi hạ sốt, lá noóng đắp khi sưng dập tay chân, cây lá khỉ thì chữa đau bụng, tiêu chảy. Nhưng mới đây nghe người bạn mách cây lá khỉ còn chữa được cả các bệnh giúp tăng cường sức khỏe, tăng khả năng miễn dịch cho cơ thể nên tôi trồng rất nhiều. Mà cũng phải trồng sẵn đấy phòng khi có người nhà mắc bệnh cần dùng nhiều lại không có", ông Ca nói.

Gia đình bà Nguyễn Thị Loan ở huyện Từ Liêm, Hà Nội may mắn có được mảnh vườn trước cửa nên bà tận dụng trồng vô số các vị cây thuốc Nam. Trong khu vườn ấy có đủ cả cây rau mỏ, vốn là một cây thuốc Nam dành cho sản phụ ăn ngay sau khi sinh để sữa về nhanh; hay cây lá noóng chữa sưng mộng mắt, chữa sưng dập tay chân; hay cây lô hội trị trứng cá, mụn nhọt trên da. Chỉ tay vào hai khóm cây lá khỉ xanh tốt, bà Loan bảo: "Gọi là cây lá khỉ vì ở trên rừng người ta thấy lũ khỉ bị đi ngoài túa lua thì chúng hái lá cây này ăn để khỏi bệnh. Nhiều người hàng xóm quanh đây mỗi khi bị đau bụng hay có vấn đề gì đó về đường tiêu hóa thì thường sang xin lá về ăn sống luôn hoặc nấu canh. Nhiều nhà thấy hiệu nghiệm lại xin cành về trồng". Cây lá khỉ rất dễ trồng, chỉ cần dùng một nhánh con giâm vào đất vườn nhà hoặc trồng trong chậu cảnh. Cây chịu đất xốp và có độ ẩm trung bình, trồng khoảng trên 2 tháng là có thể hái lá ăn.

 

Bà Nguyễn Thị Loan giải thích về công dụng chữa đi ngoài của cây lá khỉ.

Không trị được bách bệnh

 

Tiến sĩ khoa học Trần Văn Thanh (nguyên giảng viên Đại học Dược Hà Nội) cũng cho hay, cây lá khỉ hay còn gọi là cây hoàn ngọc chỉ có tác dụng tốt nhất ở việc điều trị đại tràng, các bệnh về đường ruột như tiêu chảy. "Tuy nhiên, ngay cả công dụng chữa trị đại tràng thì cũng chỉ là đúc kết từ kinh nghiệm dân gian chứ chưa có nghiên cứu khoa học nào công bố chính thức về công dụng này. Bị đại tràng ăn lá khỉ thì cũng có người đỡ, có người không, chứ không phải ai ăn vào cũng khỏi. Hiện ở ta cũng đã có chế phẩm chiết xuất từ loại cây này"...

Tuy nhiên, lương y Nguyễn Khắc Bảo, một người am hiểu về y học cổ cho hay: Các bậc danh y xưa không đưa cây lá khỉ vào trong danh mục thuốc. Vì vậy, trong các vị thuốc cổ xưa, không hề có cây lá khỉ như người ta vẫn lầm tưởng.

"Đó là cây thuốc mới gần đây chứ không phải vị thuốc truyền từ xưa lại. Cũng giống như cây đinh lăng, xưa các cụ đâu có dùng nó làm thuốc nhưng ngày nay người ta lại dùng nó thay cây nhân sâm vì khi đào củ cây lâu năm lên thì thấy nó cũng có màu như cây sâm, lại có rễ giống như tay chân nên người ta đua nhau trồng lấy củ rồi thái, phơi dùng như nhân sâm. Cây lá khỉ cũng là một vị thuốc mới như vậy, có thể nó chữa được một số bệnh như đi ngoài. Nhưng nếu nói ăn lá cây đó mà chữa được xơ gan, bệnh thận, ung thư, u phổi thì chỉ là lan truyền, không có nghiên cứu khoa học nào chứng minh điều đó"- Lương y Nguyễn Khắc Bảo khẳng định.

Tiến sĩ khoa học Trần Văn Thanh (nguyên giảng viên Đại học Dược Hà Nội) chia sẻ: Về tác dụng cầm máu hiệu quả  thì cũng có khá nhiều cây có tác dụng này như cây cỏ cáp, cây cỏ lào. Đây đều là những cây có nhiều lông nên khi nhai nát, áp vào vết thương sẽ cầm được máu ngay. Đó là tác dụng vật lý tương tự như khi chảy máu thì việc rịt một miếng bông vào sẽ cầm được máu, chứ không phải là công dụng thần kỳ gì! Ăn lá khỉ không thể có tác dụng chữa bách bệnh, không thể chữa được những bệnh nan y như ung thư, u phổi...

 

Hoàn Ngọc đỏ - Hoàn Ngọc trắng…

Theo các tài liệu nghiên cứu hiện nay, cây lá khỉ còn có nhiều tên gọi khác như cây con khỉ, cây hoàn ngọc. Các nhà khoa học cũng phân chia cây này ra thành hai loại là cây hoàn ngọc đỏ và hoàn ngọc trắng. Cây hoàn ngọc đỏ còn có tên cây xuân hoa lá hoa, thuộc dạng cây bụi, cao từ 0,6 - 1,5m, có năng sống nhiều năm. Khi còn non, thân trơn nhẵn, mầu hơi vàng hồng, lá đơn, nguyên, mọc đối, cuống lá dài, phiến lá hình mũi mác. Những lá non, ở ngọn có mầu nâu hoặc hơi vàng đỏ, phủ một lớp lông rất mịn. Lá già màu xanh, mặt trên xanh đậm. Cây hoàn ngọc trị bệnh đường ruột, mặt dưới xanh nhạt. Cây hoàn ngọc trắng còn gọi là cây xuân hoa, cũng thuộc loại cây bụi, phân nhiều cành, có chiều cao khoảng 1- 2m, lá mọc đối, hình mũi mác, đầu lá nhọn, thường xuyên xanh cả hai mặt.

Cây hoàn ngọc đỏ mọc nhiều ở một số tỉnh phía Bắc như: Hưng Yên, Hải Dương, Thái Bình, Nam Định, Thái Nguyên, Lạng Sơn, Cao Bằng, Tuyên Quang... Lá hoàn ngọc đỏ non nhấm thử sẽ có vị chát se, hơi chua, thường được dùng ăn kèm với thịt, cá như một loại rau gia vị để giúp cho việc tiêu hóa tốt, tránh đầy bụng, sôi bụng, đau bụng. Thạc sĩ dược học Nguyễn Thị Liên cho biết: Hoàn ngọc đỏ có thể dùng để trị các bệnh viêm ruột cấp mạn tính, thuộc thể hàn như đau bụng, quặn bụng, sôi bụng, đầy hơi, đi ngoài. Ngoài ra, kinh nghiệm dân gian còn cho thấy, cây hoàn ngọc còn có tác dụng cầm máu vết thương bằng cách lấy lá tươi, rửa sạch, giã nát đắp và băng chặt vào chỗ vết thương chảy máu. Song song có thể dùng lá tươi giã nát vắt lấy nước uống, hoặc sắc lá khô để uống khi bị chảy máu.

Vị thuốc của cây hoàn ngọc trắng cũng tương tự như hoàn ngọc đỏ, thuốc chính là ở lá của chúng. Hoàn ngọc trắng cũng được dùng để trị các bệnh viêm nhiễm đường tiêu hóa, rối loạn tiêu hóa... Tuy nhiên, theo nhiều lương y thì trên thực tế, hoàn ngọc trắng dùng trị viêm đại tràng thể nhiệt tốt hơn như táo bón, đau bụng, trĩ xuất huyết bằng cách dùng lá tươi, rửa sạch, ăn sống hoặc sắc lấy nước uống. Để dự trữ lá cây trong nhà phòng khi có bệnh, nhiều người thường cắt lấy phần trên mặt đất, gồm các cành non và lá vào thời điểm cây bắt đầu ra hoa vào tháng 12 đến tháng 2 năm sau, rồi rửa sạch phơi khô. Sau đó cắt ra từng đoạn 5 đến 7cm, sao vàng rồi cất đi dùng dần.

 

Cây lá khỉ được rất nhiều nhà trồng.

Phần lá non phía đầu cành thường có màu nâu, vàng đo.

Chỉ cần một cành để giâm xuống đất sẽ mọc rất nhanh.

Chủ yếu trị bệnh về đường ruột

Liên quan đến công dụng của cây lá khỉ, hiện chủ yếu vẫn dựa trên kinh nghiệm dân gian. Trong đó chủ yếu vẫn là trị bệnh đại tràng, đi ngoài, đau bụng. Một số công dụng khác liên quan đến việc chữa trị các căn bệnh nan y như ung thư hiện vẫn còn nhiều tranh cãi. Trên các diễn đàn mạng xã hội cũng xuất hiện nhiều ý kiến trái chiều.

Nickname có tên phongthuy viết: "Người ta cho rằng lá này chữa được bệnh đau dạ dày, đau gan, viêm gan, xơ gan cổ trướng, đau thận, suy thận, viêm thận, suy nhược thần kinh, đau mắt đỏ, chấn thương chảy máu, u phổi v.v... Tùy theo loại bệnh mà có cách uống khác nhau. Từ truyền miệng, loại lá thần kỳ này được phổ biến bằng tài liệu tờ rơi; từ chỗ ở Hà Nội và các tỉnh phía Bắc nó được lưu truyền vào các tỉnh miền trung rồi ngược lên Tây Nguyên, xuôi vào nam. Đến nay, lá khỉ ăn chưa được một nhà khoa học nào đưa ra lời kết luận về nó, nhưng trước kia thì đã nhiều tài liệu mạo danh giáo sư này, tiến sĩ nọ để lừa bịp người dân nhằm trục lợi riêng. Và cho đến bây giờ, lá khỉ ăn vẫn còn làm nhiều người bán tín bán nghi về công dụng thần kỳ của nó".

 

Cũng giống như cây Đinh Lăng, xưa các cụ đâu có dùng nó làm thuốc; Nhưng ngày nay người ta lại dùng nó thay cây nhân sâm vì khi đào củ cây lâu năm lên thì thấy nó cũng có màu như cây sâm, lại có rễ giống như tay chân nên người ta đua nhau trồng lấy củ rồi thái, phơi dùng như nhân sâm. Cây lá khỉ cũng là một vị thuốc mới như vậy, có thể nó chữa được một số bệnh như đi ngoài. Nhưng nếu nói ăn lá cây đó mà chữa được xơ gan, bệnh thận, ung thư, u phổi thì chỉ là truyền miệng, không có nghiên cứu khoa… học kiểm chứng… Lương y Nguyễn Khắc Bảo   Cây hoàn ngọc có tên khoa học là Pseuderanthemum palatiferum (Nees) Radlk. Qua nghiên cứu của các nhà khoa học cho thấy: Cây xuân hoa không độc và không thấy có biểu hiện khác thường nào đối với người dùng. Khi cao đặc toàn phần và các phân đoạn chiết tách từ lá cây xuân hoa (cả cây trồng và cây mọc hoang) đều có tác dụng kháng khuẩn đối với nấm mốc, nấm men, đặc biệt vi khuẩn Escherichia coli ở đường tiêu hoá. Điều này phù hợp với kinh nghiệm dân gian dùng lá cây xuân hoa chữa đau bụng, tiêu chảy do nhiễm khuẩn, rối loạn tiêu hoá. Ngoài ra, cao đặc lá cây xuân hoa còn có tác dụng ức chế quá trình peroxy hoá lipid màng tế bào, có xu hướng tác dụng bảo vệ tế bào gan. Theo các nhà khoa học: Trong lá hoàn ngọc có chứa sterol, coumarin, đường khử, carotenoid và axit hữu cơ. Thuốc này được ghi nhận trong dân gian, nhưng mới sử dụng điều trị bệnh trong thời gian gần đây nên chưa được đúc kết kinh nghiệm, cần có thời gian và các phương pháp nghiên cứu khoa học kiểm chứng mới có thể đưa ra kết luận cụ thể. Tính chất, công dụng của loại cây này là chống viêm nói chung, chủ yếu là viêm nhiễm đường ruột. Tuy nhiên, không nên dùng bừa bãi và quá tin tưởng vào việc chỉ dùng lá cây này, khi có bệnh cần phải đi khám và điều trị ở những bệnh viện chuyên khoa. Lương y Lều Văn Trọng, chủ nhiệm HTX thuốc Nam Ba Vì cho biết: "Cây lá khỉ là một trong những danh mục thuốc mà chúng tôi vẫn sử dụng trong việc điều hòa thân nhiệt, mát gan. Tuy nhiên, cây lá khỉ rất nhiều và mọc như rau trong rừng nên không có giá trị về mặt kinh tế". Ông Lều Văn Trọng cũng cho biết, cây lá khỉ có khả năng cầm máu và làm lành vết thương khá tốt. Tất nhiên, đó mới chỉ ở phương diện dân gian còn khoa học vẫn chưa có nghiên cứu nào về công dụng của cây lá khỉ.   T.L

 

Lã Xưa