Hà Nội
23°C / 22-25°C

Làng hương cổ có mùi thơm kỳ lạ nhất đất Việt

Thứ sáu, 16:30 12/02/2016 | Xã hội

GiadinhNet - Bên chén rượu ngô mềm môi, ông Sủng Chủng Hờ, bản Sảng Tủng, xã Sủng Là, huyện Đồng Văn (Hà Giang) hồ hởi khoe về “chiếc cầu nối tâm linh” tinh túy mà người Mông trắng đang gìn giữ: Thứ hương thờ tự thơm ngát trong dịp Tết cổ truyền. Kỳ lạ là loại hương này có mùi thơm không giống bất cứ loại hương nào bán trên thị trường.

 

Anh Lầu Mí Dia với bột thông đá. Ảnh: T.G
Anh Lầu Mí Dia với bột thông đá. Ảnh: T.G

Hương không đổ tàn là… xui xẻo!

Theo thầy cúng Ly Sùng, đồ cúng của người Mông trắng tâm niệm thanh sạch như trên, nhưng đặc biệt hơn cả là thứ hương thanh sạch, làm nên nét văn hóa thờ cúng đậm bản sắc riêng.

Bản cổ làm hương Mông từ trên triền núi xa đã thơm ngát. Những ngôi nhà chon von trên sườn núi, nép sau vạt đồi tre, bương ngút ngàn. Mỗi dịp Tết đến, xuân về, thợ làm hương lại miệt mài làm hương bán vụ Tết. Khi chén rượu ngô đã mềm môi, ngọt giọng, ông Hờ kể tiếp, “chiếc cầu nối tâm linh” được bà con Sảng Tủng trân trọng, gìn giữ. Dù chưa phát triển, nhưng hương Mông là nét văn hóa tâm linh rất riêng của người Mông trắng. Nguồn gốc hương thì các già làng, trưởng bản cũng không nhớ được có từ bao giờ, cụ nào làm đầu tiên để truyền từ đời nọ qua đời kia.

Cây hương Mông màu vàng thổ, ngắn, thân to, thoảng thơm mùi lá rừng tự nhiên. Cây hương không làm dáng, màu mè như hương thị trường, mà mộc mạc, chân thiện như bản chất người Mông trắng, dài 30cm, phần hương chỉ khoảng 20cm, đốt khoảng 15 phút là hết.

Thầy cúng Ly Sùng cho hay, ở dưới xuôi hương cháy phải cuốn tàn xoắn ốc mới tốt và họ phải cho hóa chất để que hương thanh mảnh không bị tắt nửa chừng. Nhưng với người Mông trắng, nét riêng thiêng liêng là hương cháy tới đâu hết tới đó, tàn trắng muốt như tuyết, rụng xuống và chỉ được rụng quanh bát hương thì mới ấm áp linh thiêng, chứng tỏ tổ tiên đã chứng nhận tấm lòng con cháu.

Anh Lầu Mí Dia, Phó Bí thư chi bộ thôn Sính Thầu (bản Sủng Tảng) chia sẻ, khác với người dưới xuôi hay lễ mùng Một, Rằm, người Mông thường thắp hương vào các ngày 1, 5, 9 và một số ngày lẻ trong tháng. Tập quán người Mông không thích hương có hóa chất vì họ cho rằng, ông bà người Mông không nhận, nên nhà nào cũng dùng hương Mông. Vì vậy ở Đồng Văn đã có hương thị trường, nhưng chỉ là để bán cho người dân ở TP Hà Giang dùng, chứ người vùng cao Yên Minh, Quản Bạ, Đồng Văn, Mèo Vạc... chỉ dùng hương Mông.

Loại nguyên liệu không thể dịch ra tiếng Kinh

Người Mông Sủng Tảng miệt mài làm hương dịp Tết
Người Mông Sủng Tảng miệt mài làm hương dịp Tết

 

Để sản xuất hương Mông cần có những nguyên liệu đặc biệt. Bà con phải vào rừng sâu chọn những cây thông đá, thông đỏ đã chết mục. Chỉ có loại cây này mới cho gỗ mục còn nguyên màu nâu đỏ, mùi thơm ngọt đậm để làm bột hương. Còn cây thông tươi sống thì phải khai thác để cho mục trong rừng mới đem về dùng được. Gỗ mục được phơi khô cho vào cối đá giã thành bột, sàng kỹ để có thứ bột mịn. Công đoạn này ở dưới xuôi có máy nghiền nên đỡ vất vả, nhưng ở đây người dân vẫn giã bằng tay để ra thứ bột mịn, không chuyển màu đúng ý họ.

Chất dẫn cháy trong hương là than củi. Loại than này được chọn từ những cây lá có mùi thơm. Nhưng quan trọng nhất là chất kết dính để bột hương bám vào tăm hương. Thứ lá này có tên trong tiếng Mông, nhưng đồng bào biết dịch sao ra tiếng Kinh nên tạm gọi là lá hương. Lá hương rất kỳ lạ vì bà con thu hái về phơi khô quăn tít song màu lá vẫn tươi xanh, khi xay ra sẽ rất dẻo. Không có nguyên liệu nhựa của lá hương này thì không thể kết dính được bột vào tăm hương.

Sau khi có nguyên liệu, họ trộn loại bột và lá với nhau theo tỷ lệ 1:3 (lá hương làm keo kết dính là chính), bột than củi (hoặc than hoa) dẫn cháy. Nước trộn bột hương với than và chất kết dính phải là nước sạch lấy từ nguồn về thì bột mới bám và không bị chuyển màu. Nếu là nước bẩn thì bột thông đá sẽ bị chuyển màu ngay.

Tăm hương được làm từ cây mai, cây bương. Người Mông bỏ ruột cây, chẻ nhỏ, phơi nắng cho thật khô (không ngâm vì vùng cao thiếu nước), như thế hương sẽ cháy tốt và không bị tắt giữa chừng – điều mà đồng bào Dao rất kiêng kỵ.

Cực nhọc nhất là công việc lăn hương. Bột hương rất xót và bụi, thợ lăn hương làm thủ công nên mặt mũi luôn nhem nhuốc và phải hít thở rất bụi (nếu không đeo khẩu trang). Tăm hương được nhúng vào xô nước sạch, sau đó lăn qua lăn lại (như se hương) trên lớp bột trộn sẵn, rồi nhúng nhanh vào xô nước mang ra tiếp tục lăn, cứ vậy tới khi được cây hương to gần bằng chiếc đũa. Lăn hương xong thì mang phơi trên những phiến đá để nắng gió tự nhiên hong khô, có màu nâu đỏ, giữ nguyên mùi thơm cây lá.

Quy trình làm hương Mông không hề đơn giản, từ công đoạn đi khai thác cây thông đá, chặt lá cây, đốt than, nghiền bột, nhào trộn cho nhuyễn rồi lăn hương, phơi khô, bó gọn đem bán... đều đòi hỏi sự chú tâm kỹ lưỡng và tỉ mỉ mới thành công được.

Ước mơ đưa hương sạch ra thị trường

Những ngày giáp Tết Nguyên đán, người Sủng Tảng hối hả sản xuất hương thơm đón mùa thu hoạch lớn nhất trong năm. Sớm ra trời mù sương nhưng nhiều người dân đã lục tục xuống núi đi chợ phiên xa hàng chục cây số. Mỗi người địu theo một cái gùi đựng đầy hương, lúc về gùi họ sẽ chứa đồ ăn thức uống, mua sắm... cho cả nhà.

Cứ khoảng 50 nén hương Mông, bà con gom thành một bó. Khi bán, hương được cất cả trong gùi, chỉ gác 1-2 bó lên miệng gùi và đốt một nén báo cho khách biết. Nhiều người dưới xuôi lên du lịch và đi chợ vùng cao đã biết về loại hương thảo mộc tàn trắng đặc biệt của người dân Sủng Tảng nên thường lùng tìm mua.

Ông Sùng Chủng Hờ chia sẻ, người Sủng Tảng một lòng đoàn kết tin theo Đảng, Bác Hồ. Xã còn nhiều hộ nghèo, nhưng bà con đã định canh, định cư, chăm lo phát triển kinh tế nên cái đói, cái nghèo đang dần được đẩy lùi, tình đoàn kết, bản, trong làng càng khăng khít, bền chặt. Hương Mông không chỉ đơn thuần là sản phẩm tâm linh, nó đang trở thành hương sạch, giúp bà con có thêm thu nhập, làm phong phú nghề thủ công truyền thống trong đời sống văn hóa tâm linh các dân tộc. Hương Mông sẽ góp thêm trọng trách thu hút khách du lịch tới làng nghề vào mùa du lịch Tết đẹp nhất trong năm.

Tạm biệt Sủng Tảng khi bóng chiều vắt trên mái đồi phía trước, trên mênh mang những ô ruộng bậc thang mùa trắng đất... tôi tin rằng rồi người Mông trắng sẽ thực hiện được những ý nguyện phồn thịnh, ấm no của họ.

“Nghề làm hương cổ truyền của bản cổ Sảng Tủng rất cần giữ và phát triển. Năm 2015 huyện Đồng Văn đã cho phép Sủng Tảng thành lập hợp tác xã, với dự định làm hương sạch phát triển ra thị trường, góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa tâm linh của người Mông trắng trong nền văn hóa tâm linh Việt Nam. Nghề làm hương chưa mang lại hiệu quả kinh tế cao, nhưng nếu được đầu tư phát triển ở quy mô lớn sẽ thu hút được khách du lịch tới Sủng Tảng”. 

Hà Dương/Báo Gia đình & Xã hội

Bình luận
Xem thêm bình luận
Ý kiến của bạn
Bộ máy chính quyền 2 cấp ở Thái Nguyên bắt đầu vận hành trơn tru, hiệu quả

Bộ máy chính quyền 2 cấp ở Thái Nguyên bắt đầu vận hành trơn tru, hiệu quả

Thời sự - 6 giờ trước

GĐXH - Sau khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, các xã sau hợp nhất tại tỉnh Thái Nguyên đã bước đầu vận hành thông suốt, đảm bảo phục vụ người dân chu đáo, hiệu quả.

Những con giáp là thiên tài kinh doanh bẩm sinh, "rót tiền" vào đâu thắng lớn ở đó

Những con giáp là thiên tài kinh doanh bẩm sinh, "rót tiền" vào đâu thắng lớn ở đó

Đời sống - 9 giờ trước

GĐXH - Những con giáp này sinh ra đã có thiên phú trong lĩnh vực kiếm tiền, một khi đã lấn sân kinh doanh là sẽ càng ngày càng làm ăn phát đạt.

Truy tìm người phụ nữ tông bé trai rồi bỏ trốn ở Đắk Lắk

Truy tìm người phụ nữ tông bé trai rồi bỏ trốn ở Đắk Lắk

Pháp luật - 9 giờ trước

Công an xã Hòa Phú (Đắk Lắk) đang truy tìm người phụ nữ nghi lái xe máy tông bé 5 tuổi rồi bỏ trốn khỏi hiện trường.

Những điều cần làm ngay sau khi biết điểm thi, điểm chuẩn lớp 10 ở Hà Nội

Những điều cần làm ngay sau khi biết điểm thi, điểm chuẩn lớp 10 ở Hà Nội

Giáo dục - 9 giờ trước

Dự kiến Hà Nội sẽ công bố điểm thi lớp 10 vào ngày 4/7. Cùng thời điểm, Sở GD-ĐT Hà Nội cũng sẽ công bố điểm chuẩn vào các trường.

Mã vùng điện thoại cố định 34 tỉnh, thành từ ngày 1/7/2025

Mã vùng điện thoại cố định 34 tỉnh, thành từ ngày 1/7/2025

Đời sống - 10 giờ trước

GĐXH - Bộ Khoa học và Công nghệ ban hành văn bản số 2784/BKHCN-CVT hướng dẫn thực hiện quy hoạch mã vùng điện thoại cố định mặt đất 34 tỉnh, thành kể từ ngày 1/7/2025.

Sổ đỏ được cấp tại xã, phường từ 1/7/2025: Người dân được lợi gì và cần biết ngay điều gì?

Sổ đỏ được cấp tại xã, phường từ 1/7/2025: Người dân được lợi gì và cần biết ngay điều gì?

Thời sự - 10 giờ trước

GĐXH - Từ 1/7/2025, 14 thủ tục đất đai, trong đó có đăng ký, cấp sổ đỏ lần đầu, đính chính, thu hồi và cấp lại sổ... sẽ được giải quyết tại xã, phường. Đây được xem là bước "đột phá" mới giúp rút ngắn thời gian, bãi bỏ thủ tục phiền hà và đảm bảo giá trị pháp lý cho giấy tờ cũ.

Tử vi tháng 6 âm lịch 2025 dự báo thay đổi về sự nghiệp, tài lộc của con giáp tuổi Dần

Tử vi tháng 6 âm lịch 2025 dự báo thay đổi về sự nghiệp, tài lộc của con giáp tuổi Dần

Đời sống - 11 giờ trước

GĐXH – Bước sang tháng 6 âm lịch 2025, chuyên gia phong thủy Nguyễn Song Hà đã có dự báo tử vi tháng về sự nghiệp, tài lộc của tuổi Dần có những thay đổi bất ngờ.

Điểm chuẩn vào lớp 10 tại Hà Nội 5 năm qua biến động thế nào?

Điểm chuẩn vào lớp 10 tại Hà Nội 5 năm qua biến động thế nào?

Giáo dục - 11 giờ trước

Mức điểm chuẩn vào lớp 10 các trường THPT công lập trong 5 năm qua (2020 - 2024) không có quá nhiều biến động, tăng giảm chỉ trong khoảng 0,5 - 1 điểm.

Hà Tĩnh ngăn chặn vụ mạo danh con trai lừa đảo 180 triệu đồng

Hà Tĩnh ngăn chặn vụ mạo danh con trai lừa đảo 180 triệu đồng

Pháp luật - 12 giờ trước

GĐXH - Đối tượng sử dụng hình ảnh, thông tin cá nhân của con trai chị A. để tạo lập tài khoản Facebook giả, nhắn tin yêu cầu chuyển tiền.

Vinh danh 20 gương mặt “Thanh niên sống đẹp” tiêu biểu năm 2025

Vinh danh 20 gương mặt “Thanh niên sống đẹp” tiêu biểu năm 2025

Thời sự - 14 giờ trước

GĐXH - Hành trình “Thanh niên sống đẹp” năm 2025 chính thức khởi động, dự kiến vinh danh 20 gương mặt tiêu biểu với những hành động đẹp, lan tỏa năng lượng tích cực đến cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Top