Lật tung đất ruộng đào vàng

Hàng chục moong đào sâu hàng trăm mét.

Do người dân đổ xô đi khai thác vàng đã bức tử dòng suối Toong.

Vì sức hút của vàng có người địu cả con nhỏ để đi làm vàng. Ảnh: Đinh Hoàng.

Hàng trăm người dân đổ xô đi đào đãi vàng.

Đông như…đi hội

Từ Thủ đô Hà Nội vượt gần 300km đến thành phố Sơn La, đi tiếp gần 40km vào huyện Mường La- nơi có công trình trọng điểm quốc gia đang chuẩn bị khánh thành, cách đó hơn 5km là xã Pi Toong. Đúng như những gì chúng tôi đã nghe, tại một số bản như: Bản Cang, bản Phiêng, bản Ten, bản Chộc, bản Lứa Hua, bản Nà Phìa... của xã Pi Toong, không khí náo nhiệt, tiếng nói cười rôm rả của hàng trăm người dân cùng máy xúc, máy sàng, máy bơm... đang khẩn chương khai thác, biến nơi đây thành công trường tấp nập.

Người dân ở đây cho biết: Nạn khai thác vàng ở đây đã trở thành thông lệ sau mỗi mùa thu hoạch lúa. Còn trên các mảnh ruộng canh tác lúa, đất ao, đất vườn, đất đồi, ven suối Toong, người dân "làm vàng" quanh năm. Đào vàng mang lại lợi nhuận cao nên nhiều hộ gia đình đã thuê cả máy xúc, máy sàng về đào đãi, không ít người ở nơi khác cũng tìm tới đây để thực hiện ước mơ làm giàu của mình.

Chúng tôi đã cùng ông Nguyễn Văn Sáng- Bí thư Đảng ủy xã Pi Toong có chuyến thực địa tại 3 bản, bản Lứa Luông, bản Lứa Ho Là, bản Lứa Nà Phìa. Trước mắt chúng tôi là những bãi đất khá rộng mới được đào bới cách đây chưa lâu. Đi tiếp một quãng không xa chúng tôi thấy một máy xúc bị hỏng đang phải sửa chữa, bên cạnh đó hàng trăm người dân, phần lớn là phụ nữ và trẻ em, người đào, người bê đất ra suối. Phía xa xa là những người đàn ông đang hì hục nổ máy hút nước để lấy đất làm vàng.

Trong số hàng trăm người trong công trình khai thác này có không ít học sinh. Trong cái lạnh buốt của mùa đông, các em co ro với manh áo mỏng. Một cháu bé chừng 5 tháng tuổi cũng được người mẹ địu trên lưng để đi đãi vàng. Tại công trường đang khai thác rộng khoảng 100m2 chạy dọc theo con suối Toong là những máy bơm, máy hút, với những moong rộng, sâu hàng chục mét. Một số người dân ở đây cho biết: Mấy năm trở lại đây giá vàng lên cao nên hàng trăm người dân các bản đã đổ xô đi đào vàng để tìm lợi nhuận. Có thời điểm, con số này lên tới gần 200 người. Trung bình mỗi ngày người dân khai thác được từ 50 ngàn đồng đến 1,5 triệu đồng.

Anh Hoàng, một người dân ở bản Lứa cho hay: "Ở bản này người dân đi khai thác vàng đông lắm, gần như toàn bộ các hộ trong bản đều tham gia. Nhà mình không có đất nên mình phải đi làm thuê, năm ngoái mình đi làm được 20 triệu tiền công. Năm nay mình mới làm được một tháng. Nhiều người từ các tỉnh khác cũng đổ về đây thuê đất ruộng, đất đồi để khai thác vàng công khai".

Chúng tôi tiếp tục đi ngược dòng suối Toong, thỉnh thoảng lại bắt gặp một tốp khoảng mười người đang đãi vàng ven suối. Làm quen với em Tà Văn Bảo (15 tuổi) đang bật lửa đốt mấy cái bì rách để sưởi ấm, Bảo cho biết: "Em vừa học hết lớp 9 năm ngoái. Những năm trước đây chưa nghỉ học thì sáng em đi học, chiều về cùng đi làm vàng với bố mẹ. Sáng nay dậy đi từ lúc 7 giờ, đi làm sớm rét quá nên em lên đốt lửa sưởi ấm mới làm tiếp".

Đứng trên quả đồi cạnh núi Mốc, chúng tôi phóng tầm mắt thì thấy nơi đây là những moong sâu hun hút, đất đá lổn nhổn, kênh dẫn nước về suối Toong nước đục ngầu, dòng người đi khai thác vàng kéo về ngày một đông.

Cần rốt ráo hơn nữa

Việc người dân xã Pi Toong khai thác vàng trái phép đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng tới diện tích đất canh tác, đất vườn, đặc biệt là nguồn nước trên dòng suối Toong. Ngày 12/9/2011, UBND xã Pi Toong có thông báo 12/TB-UBND về việc dừng các hoạt động tận dụng khai thác vàng sa khoáng trên diện tích ruộng, ao và các khu vực suối đầu nguồn trên địa bàn xã. Theo đó yêu cầu các tổ chức, cá nhân, hộ gia đình đang hoạt động tận dụng khai thác vàng sa khoáng phải dừng ngay các hoạt động, tháo gỡ di dời các phương tiện đang hoạt động ra khỏi địa bàn xã trong thời gian hết ngày 15/9/2011 đồng thời san lấp lại mặt bằng cho nhân dân.

Ngày 23/4/2012, UBND xã Pi Toong tiếp tục có thông báo số 14/TB-UBND về dừng hoạt động tận dụng khai thác vàng sa khoáng trên địa bàn xã. Đối với các hộ gia đình có diện tích đất vườn đồi, ao, ruộng đang thâm canh nuôi cá và trồng lúa không được tự ý chuyển đổi mục đích sử dụng, nghiêm cấm mọi hình thức trao đổi buôn bán đào bới tận thu vàng. Ngày 10/5/2012, xã tiếp tục thành lập tổ công tác kiểm tra hoạt động khai thác khoáng sản trên địa bàn xã. Đến ngày 24/11/2012, UBND xã Pi Toong tiếp tục có thông báo số 09/TB-UBND về việc cấm các hoạt động đưa máy xúc xuống ruộng san ủi tận dụng khai thác vàng sa khoáng trên diện tích đất nông nghiệp trên địa bàn xã. Tuy thông báo được UBND xã đưa ra nhiều nhưng đến ngày 15/8/2012, xã Pi Toong mới lập biên bản đình chỉ ông Cà Văn Khuynh dùng máy xúc và sàng khai thác vàng trái phép tai ruộng Eo Ổi. Nhưng cũng chỉ lập biên bản và yêu cầu dừng khai thác mà  không có bất cứ một hình phạt về tài chính nào. 

Ông Nguyễn Văn Sáng, Bí thư Đảng ủy xã Pi Toong cho biết: "Việc người dân trong xã tranh thủ thời gian sau khi thu hoạch lúa xong để đào đãi vàng đã xuất hiện từ rất lâu rồi. Trước kia giá vàng còn thấp người dân ít đi làm, mấy năm gần đây giá vàng cao nên người dân tham gia nhiều. Xã có 18 bản, trong đó 7 bản có vàng. Năm ngoái rầm rộ nhất có khoảng 27 hộ tham gia, hiện tại đang có khoảng 10 hộ đang làm vàng. Chỉ có người dân trong xã chứ không có ngoài ngoài vào khai thác. Xã đã mạnh tay nhưng không triệt để được, bởi xử lý không thường xuyên. Cái khó ở đây là tình người, họ đều là người dân trong xã, anh em đều quen biết nhau nên không thể "ra tay" xử phạt".