Loài vật quý hiếm bậc nhất hành tinh: Còn chưa đến 150 cá thể hoang dã, "cực kỳ nhút nhát"

Loài vật mang tính biểu tượng quốc gia của Malaysia là hổ Malai đang bên bờ vực tuyệt chủng với chưa đến 150 cá thể còn lại trong tự nhiên. Dù là linh vật trong quốc huy, đồng phục cảnh sát và là hình ảnh quen thuộc với người dân, số phận của loài chúa sơn lâm này đang lặng lẽ đi đến giới hạn cuối cùng.

Loài vật mang tính biểu tượng văn hóa đang dần biến mất

Theo Malaysian Wildlife, hổ Malai (Panthera tigris jacksoni) là phân loài hổ đặc hữu bán đảo Mã Lai, được công nhận vào năm 2004. So với các phân loài khác, chúng có kích thước vừa phải (2,3–2,6 m), bộ lông cam với vằn đen đặc trưng, nhưng lại cực kỳ nhút nhát. Sự hiện diện kỳ bí của hổ Malai từng lan tỏa khắp rừng nguyên sinh bán đảo, từ Taman Negara đến Belum‑Temenggor.

Hổ Malai là phân loài đặc hữu của hổ tại bán đảo Mã Lai. Chúng từng phân bố rộng khắp Malaysia, Thái Lan và thậm chí cả một phần miền nam Myanmar. Với bộ lông vằn rực rỡ, vóc dáng mạnh mẽ nhưng uyển chuyển, hổ Malai là biểu tượng của sức mạnh, lòng dũng cảm và niềm tự hào dân tộc.

Theo WWF, trên thế giới hiện chỉ còn 6 phân loài hổ, và hổ Malai là một trong số đó. Loài này chỉ sinh sống ở bán đảo Malaysia, nên có vị trí địa lý và di truyền đặc biệt trong bảo tồn đa dạng sinh học toàn cầu.

Tuy nhiên, theo tuyên bố của Bộ trưởng Tài nguyên và Môi trường Malaysia Nik Nazmi Nik Ahmad ngày 22/5/2024 trên Malay Mail, số lượng hổ Malai trong tự nhiên hiện nay chỉ còn khoảng 150 cá thể, tăng nhẹ từ mức 120 cá thể năm 2022 nhưng vẫn là con số cực kỳ báo động.

Vì sao số lượng hổ Malai lại suy giảm nghiêm trọng?

Theo Quỹ Động vật hoang dã Thế giới (WWF Malaysia), sự suy giảm số lượng hổ Malai không phải là một tai nạn bất ngờ, mà là kết quả của hàng thập kỷ con người khai thác thiên nhiên không kiểm soát, bất chấp cảnh báo từ các nhà sinh học. Trong quá khứ, Malaysia từng là quê hương của hàng ngàn cá thể hổ Malai, trải dài khắp các khu rừng nhiệt đới rậm rạp từ Perak đến Pahang. Thế nhưng chỉ trong vài thập kỷ, rừng bị chặt phá để mở rộng đồn điền cọ dầu, cao su, đường sá kéo theo sự biến mất nhanh chóng của sinh cảnh sống tự nhiên. Những cánh rừng lớn giờ đây bị chia cắt thành từng mảnh rời rạc, khiến hổ không thể di chuyển để tìm bạn đời, dẫn đến suy giảm sinh sản nghiêm trọng.

Song song với đó, nạn săn trộm dù bị cấm vẫn âm thầm diễn ra như một mạng lưới đen tối, sử dụng bẫy kim loại và súng bắn tỉa để giết hổ lấy da, móng và xương. Da hổ từng được rao bán tại các thị trường chợ đen với giá lên đến cả trăm triệu đồng một bộ, trở thành "vàng lặng" cho giới buôn lậu xuyên biên giới.

Tất cả những yếu tố này cộng hưởng thành một cơn bão sinh học mà hổ Malai không thể chống đỡ. Kết quả là hổ buộc phải rời rừng, xâm nhập vào khu dân cư và nông trại để tìm kiếm thức ăn, từ đó dẫn đến xung đột người và thú hoang. Trong tương lai, cái tên hổ Malai sớm muộn cũng sẽ chỉ còn tồn tại trong sách vở và biểu tượng lịch sử.

Những nỗ lực bảo tồn đầy quyết liệt

Trước tình hình báo động đỏ, chính phủ Malaysia đã triển khai hàng loạt chương trình bảo tồn hổ trong 5 năm qua:

Tăng cường tuần tra rừng: Malaysia triển khai lực lượng kiểm lâm cộng đồng, bao gồm các cựu binh và người dân địa phương, thực hiện nhiệm vụ tuần tra chống săn trộm tại các khu vực sinh cảnh trọng yếu như Taman Negara và rừng Royal Belum.

Lập Cục phòng chống tội phạm động vật hoang dã: Với sự phối hợp giữa Bộ Tài nguyên Môi trường và lực lượng cảnh sát, cơ quan này chuyên xử lý các vụ buôn bán và săn trộm động vật quý hiếm.

Tăng mức hình phạt pháp lý: Hành vi săn trộm hổ hoặc buôn bán bộ phận hổ có thể bị phạt tù lên tới 15 năm và phạt tiền hàng triệu ringgit.

Chương trình MyTiger Values: Do WWF Malaysia và các doanh nghiệp lớn tài trợ, nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng và gây quỹ bảo tồn hổ thông qua giáo dục, truyền thông và văn hóa đại chúng.

Khó khăn vẫn còn nhiều

Số lượng cá thể hổ Malai đã giảm từ khoảng 250–340 cá thể (năm 2014) xuống chỉ còn dưới 150 cá thể hoang dã (năm 2024), theo thống kê của Malay Mail và Bernama. Đại diện của IUCN cho biết, dù số lượng hổ tăng nhẹ từ 120 lên 150 cá thể (theo báo cáo tháng 5/2024 của Bộ Tài nguyên và Môi trường), các chuyên gia cảnh báo rằng tình trạng cực kỳ nguy cấp (Critically Endangered) của hổ Malai theo phân loại của IUCN vẫn không thay đổi.

Hiện nay, quần thể hổ Malai sống rải rác trong các khu rừng bán đảo Malaysia, nhiều nhóm trong số đó không đủ số lượng cá thể để sinh sản hiệu quả, khiến nguy cơ suy thoái di truyền ngày càng cao. Bên cạnh đó, hàng loạt thách thức khác đang đe dọa những nỗ lực bảo tồn: sự thay đổi chính phủ có thể làm gián đoạn chính sách dài hạn; nguồn tài chính cho các chương trình bảo vệ rừng và động vật hoang dã thường thiếu ổn định; trong khi quá trình phục hồi rừng và con mồi là nguồn thức ăn thiết yếu cho hổ lại diễn ra chậm chạp. Những yếu tố này khiến mọi thành quả đạt được có thể bị đảo ngược bất cứ lúc nào.

Không thể lặp lại sai lầm từ quá khứ

Trong quá khứ, hai phân loài hổ khác là hổ Bali và hổ Java đã tuyệt chủng chỉ trong vài thập kỷ do mất rừng và săn trộm. Hổ Trung Quốc (South China Tiger) cũng gần như không còn ngoài tự nhiên.

Việc để mất hổ Malai, linh vật gắn liền với quốc huy, quân đội, cảnh sát Malaysia sẽ là một mất mát văn hóa nghiêm trọng, không chỉ về sinh học mà còn về bản sắc dân tộc.

Trong bối cảnh đầy thách thức, hy vọng cứu lấy loài hổ Malai đang đến từ sự kết hợp giữa công nghệ và sức mạnh cộng đồng. Các tổ chức bảo tồn hiện sử dụng camera bẫy, thiết bị định vị GPS và công nghệ trí tuệ nhân tạo để theo dõi di chuyển của hổ, phát hiện sớm nguy cơ săn trộm và phân tích cấu trúc quần thể. Đồng thời, nhiều chương trình kiểm lâm cộng đồng đã được triển khai, huy động người dân bản địa và cựu binh tham gia tuần tra rừng, tháo gỡ bẫy thú, bảo vệ sinh cảnh. Khi công nghệ hiện đại gặp gỡ tinh thần trách nhiệm từ chính cư dân địa phương, một mạng lưới bảo vệ bền vững cho loài hổ đang từng bước được hình thành.

Bên cạnh đó, nhiều trường học tại Malaysia cũng đã đưa chương trình giáo dục bảo vệ hổ vào giảng dạy, giúp học sinh hiểu và yêu quý loài vật biểu tượng này ngay từ nhỏ.

Chỉ còn chưa đến 150 cá thể, hổ Malai đang ở ranh giới giữa tồn tại và tuyệt chủng. Những nỗ lực bảo tồn của chính phủ và cộng đồng đã mang lại tia hy vọng, nhưng vẫn chưa đủ để đảm bảo tương lai lâu dài cho loài hổ này.

Hổ Malai không chỉ là một loài vật mà còn là biểu tượng tinh thần, là phần hồn của rừng Malaysia. Nếu để mất, đó sẽ là lời cảnh tỉnh cuối cùng về cái giá của sự thờ ơ trước đa dạng sinh học đang sụp đổ.

Nguyệt Phạm (Theo Malaysian Wildlife, IUCN, CNN)