Ngọn nguồn và ý nghĩa ngày Dân số VN: Quyết định lịch sử

Với kinh nghiệm phong phú, những bài học quý giá của nửa thế kỷ qua, ngành Dân số cần vươn lên những tầm cao mới. Nhiệm vụ quan trọng nhất là đảm bảo duy trì ổn định mức sinh thay thế, nâng cao chất lượng dân số. Ảnh: Chí Cường.

Văn bản pháp quy đầu tiên của Nhà nước về công tác dân số

Tính độc đáo của Quyết định này ở chỗ: Trong lúc hầu như phần lớn các nước trên thế giới đều chưa hề quan tâm đến vấn đề dân số, đến yếu tố dân số trong phát triển thì Việt Nam- một nước vừa trải qua cuộc chiến tranh 9 năm ác liệt chống thực dân Pháp, vừa mới hàn gắn các vết thương chiến tranh và đang chung sức xây dựng cuộc sống mới ở miền Bắc đất nước, đồng thời cũng phải chi viện cho đồng bào miền Nam tiến hành cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, lại đặt vấn đề điều chỉnh việc sinh đẻ- Hay nói một cách rộng hơn, điều chỉnh sự phát triển dân số cho phù hợp với sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước trong hiện tại và tương lai.

Đặc điểm thứ hai của Quyết định 216-CP là tính nhân văn và tính nhân bản của văn bản pháp quy đầu tiên của Nhà nước ta về công tác DS-KHHGĐ. Điều 1 của Quyết định trên khẳng định: "Vì sức khỏe của người mẹ, vì hạnh phúc và hòa thuận của gia đình, vì để cho việc nuôi dạy con cái được chu đáo, việc sinh đẻ của nhân dân cần được hướng dẫn một cách thích hợp".

Tính nhân văn thể hiện rất rõ ở chỗ mục tiêu hàng đầu được nhấn mạnh tới không phải là và không chỉ là những yếu tố về số lượng, mà là những yếu tố về chất lượng như sức khỏe người mẹ, việc nuôi dạy con cái... Đáng lưu ý là văn bản trên còn nhấn mạnh tới quan hệ qua lại giữa việc sinh đẻ với hạnh phúc và hòa thuận của gia đình, với hàm ý: Số con trong mỗi gia đình phải phù hợp với điều kiện sức khỏe, điều kiện kinh tế, khả năng chăm sóc và nuôi dạy thì gia đình mới hòa thuận, hạnh phúc.

Tính xã hội hóa cao

Điều 3 của Quyết định 216-CP nêu rõ: "Các đoàn thể quần chúng Hội Liên hiệp Phụ nữ, Đoàn Thanh niên Lao động, Tổng Công đoàn và Bộ Y tế sẽ cùng nhau thảo luận chương trình hoạt động nhằm thực hiện tốt đẹp chủ trương trên". Như vậy, ngay từ thủa ban đầu, tính xã hội hóa của chương trình đã được nhấn mạnh qua việc nêu lên những đoàn thể quần chúng rộng rãi nhất và nhấn mạnh tới việc các đoàn thể quần chúng đó đại diện cho nguyện vọng và tâm tư của người dân sẽ cùng với Bộ Y tế - cơ quan chuyên môn của Nhà nước, cùng nhau thảo luận chương trình hoạt động.

Điều 2 của Quyết định 216-CP cũng nêu lên cách làm phù hợp: "Bước đầu cần tổ chức thực hiện việc hướng dẫn sinh đẻ trong cán bộ, công nhân, viên chức, bộ đội, sau đó sẽ rút kinh nghiệm và dần dần mở rộng trong nhân dân". Quan điểm chọn những đối tượng dễ chấp nhận trước để làm thí điểm từ đó rút những bài học kinh nghiệm cần thiết để nhân rộng và từng bước chuyển sang các nhóm đối tượng khác, những đối tượng khó hơn là một quan điểm đúng đắn, được thực tiễn chương trình ở nước ta và nhiều nước khác đã khẳng định.

Điều 4 của Quyết định nhấn mạnh: "Bộ Y tế cần tiếp tục nghiên cứu thêm các biện pháp thích hợp nhất với hoàn cảnh sinh hoạt của cán bộ, công nhân, viên chức, bộ đội ta, nói chung với hoàn cảnh sinh hoạt của nhân dân ta; Bộ Y tế có trách nhiệm cung cấp với giá rẻ, một cách dễ dàng và thuận lợi nhất cho những người cần dùng các phương tiện có liên quan đến việc sinh đẻ có hướng dẫn". Điều này cho đến nay vẫn giữ nguyên giá trị của nó khi chúng ta nhấn mạnh tới chất lượng của chương trình, nhất là chất lượng cung ứng dịch vụ dưới góc độ của người hưởng thụ chương trình, những người muốn sử dụng dịch vụ để thực hiện những ý định của họ về sức khỏe sinh sản một cách tự giác và tự nguyện.

Từ văn bản đầu tiên, Quyết định 216-CP ngày 26/12/1961, đến các văn bản mang tính toàn diện và hệ thống hơn: Nghị quyết Hội nghị lần thứ IV Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa VII ngày 14/1/1993, Chiến lược Dân số Việt Nam đến năm 2010 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt ngày 22/12/2000 tại Quyết định 147/TTg, Nghị quyết 47-NĐ/TW ngày 22/3/2005 của Bộ Chính trị về việc tiếp tục đẩy mạnh thực hiện chính sách DS-KHHGĐ, Kết luận 44-KL/TW ngày 1/4/2009 của Bộ Chính trị về kết quả 3 năm thực hiện Nghị quyết 47-NQ/TW, Pháp lệnh Dân số, Pháp lệnh sửa đổi Điều 10 Pháp lệnh Dân số và các nghị định hướng dẫn thi hành, Nghị quyết số 31/NQ-CP ngày 18/8/2010 của Chính phủ ban hành kế hoạch hành động của Chính phủ thực hiện Kết luận 44-KL/TW của Bộ Chính trị...

50 năm qua là cả một quá trình phấn đấu gian khổ, bền bỉ của  ngành dân số trong việc truyền thông nâng cao nhận thức, góp phần thay đổi hành vi, cung cấp các dịch vụ chăm sóc SKSS cho mọi đối tượng nhằm nâng cao chất lượng giống nòi.

Nỗ lực hết mình

Dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, sự điều hành linh hoạt, kịp thời của Nhà nước, ngành Dân số đã  nỗ lực hết mình và gặt hái được những thành quả đáng kể.

Từ một  đất nước có mức sinh rất cao, với số con trung bình của một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ là 6,39 con vào năm 1960 đến năm 2009, Việt Nam đã giảm xuống chỉ còn 2,03 con (đạt mục tiêu duy trì mức sinh thay thế). Từ tỷ lệ gia tăng dân số là 3,93% năm 1960 đến năm 2009, chúng ta đã giảm xuống chỉ còn 1,2%. Từ một đội ngũ ít ỏi những người làm công tác DS-KHHGĐ, trong đó có không ít chỉ là nghiệp dư, thì nay chúng ta đã có một đội ngũ chuyên môn hùng hậu và một đội quân tình nguyện hàng chục vạn người hoạt động theo một chiến lược thống nhất. Chính sách dân số của nước ta đang được điều chỉnh theo hướng bao quát toàn diện hơn các vấn đề dân số, chú trọng vấn đề chất lượng dân số nhằm thực hiện thành công mục tiêu bảo đảm sự hài hòa giữa ổn định dân số và phát triển bền vững của đất nước, từng bước nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân.