Tận dụng cơ cấu dân số "vàng" (2): Đừng để "vàng" thành "sắt"

Đào tạo nhân lực chất lượng cao là cách để tận dụng cơ hội "vàng" (Ảnh: Dương Ngọc).

Sự chuyển dịch cơ cấu dân số trẻ sang cơ cấu dân số "vàng" đã tác động mạnh đến chuyển dịch cơ cấu lao động nông thôn. Lao động nông thôn di cư đến thành thị khiến lực lượng này giảm ở nông thôn, tăng nhanh ở thành thị, làm gia tăng áp lực về hạ tầng kinh tế, xã hội ở khu vực này. Theo TS Nguyễn Thị Lan Hương - Viện trưởng Viện Khoa học Lao động và Xã hội, Bộ LĐ,TB&XH, việc chuyển dịch này cũng làm gia tăng nguy cơ mất việc làm; khó chuyển dịch sang ngành nghề khác do trình độ thấp. Theo dự báo, tỉ lệ thất nghiệp của lao động nông thôn tăng từ 1,8% năm 2010 lên 1,94% năm 2015 và 2,12% năm 2020. "Trung bình, mỗi năm có khoảng 666.000 lao động nông thôn thất nghiệp" - bà Hương cho hay.

Cái "bẫy" ấy là trình độ, chất lượng phát triển kinh tế không thể qua cái ngưỡng do chính mình tạo ra. Theo kinh nghiệm của các nước ASEAN đi trước như Malaysia, Thái Lan, Indonesia và Philippines, đều không vượt khỏi cái "bẫy" thu nhập trung bình sau những bước phát triển nhảy vọt, đáng ngạc nhiên trong suốt hai thập niên 1970 - 1980. Để thoát được cái bẫy này, bài học kinh nghiệm có thể nhìn thấy từ một số nền kinh tế như Hàn Quốc, Nhật Bản, Đài Loan, Singapore. Cùng xuất phát điểm về thu nhập bình quân đầu người tương đương với các nước trên, song họ đã vượt qua "bẫy" bằng con đường phát triển hướng tới công nghệ cao trên nền móng chất lượng nguồn nhân lực, lao động kỹ thuật cao.

Làm gì để giữ "vàng"?

PGS.TS Nguyễn Đình Cử - Viện trưởng Viện Dân số và Các vấn đề xã hội (Trường ĐH Kinh tế Quốc dân) cho rằng: "Chỉ số phát triển con người của Việt Nam mới đạt 0,75 trong khi nhiều nước trên thế giới là 0,9. Trong tương lai có thể là "vàng", nay thì chưa".

Giáo sư Cử cũng cảnh báo, nếu nhìn vào tỉ số giới tính khi sinh của nước ta hiện nay, có lẽ là "sắt" chứ không phải là "vàng". Cùng đó là những thách thức lớn cho chất lượng dân số khi chúng ta chưa kịp giàu lên nhờ "vàng" thì đã "già" do tốc độ già hóa của dân số tăng nhanh trong thời gian gần đây. Còn theo TS Phạm Gia Cường - Vụ Các vấn đề xã hội, Ban Tuyên giáo Trung ương, nếu như chúng ta không đảm bảo được việc làm cho lực lượng lao động đông đảo, cùng với những nguy cơ của môi trường sống sẽ dẫn tới lực lượng lao động trẻ có thể lạm dụng và sử dụng chất gây nghiện.

Làm gì để giữ "vàng"? Các chuyên gia cho rằng, đầu tư đào tạo nguồn nhân lực rất quan trọng. Việc nghiên cứu khoa học, tiếp cận ứng dụng công nghệ hiện đại cần phải đẩy mạnh. Việt Nam không thể sử dụng nguồn nhân lực giá rẻ vì sẽ làm mất cơ hội cạnh tranh. Cần chuyển dịch ngành nghề có giá trị gia tăng thấp sang cao, đào tạo phải đi trước và cần nhanh chóng đưa ra các chính sách ngăn chặn chảy máu chất xám, khuyến khích những người có trình độ và kỹ năng cao trở về phục vụ cho đất nước. Bên cạnh đó, hệ thống an sinh xã hội cần được củng cố, hoàn thiện nhằm nâng cao chất lượng sống. Đặc biệt, hệ thống bảo hiểm xã hội cần tiếp tục hoàn thiện để tính năng ưu việt của nó trở thành trụ cột trong mạng lưới an sinh xã hội.

"Chất lượng nguồn nhân lực của Việt Nam còn thấp và khoảng cách giữa cung - cầu kỹ năng ngày càng tăng. Bài học của các nước cho thấy, cung lao động có trình độ giáo dục và trình độ kỹ năng cần phải bắt kịp, thậm chí đi trước nhu cầu về lao động. Nó sẽ giúp tránh được sự trì trệ trong tăng trưởng và bất bình đẳng ngày càng tăng về lương".             TS Nguyễn Thị Lan Hương   "Chất lượng dân số còn hạn chế, sức khỏe và thể lực của người Việt Nam còn kém so với các nước trong khu vực, đặc biệt là chiều cao, cân nặng và sức bền. Vấn đề này ảnh hưởng đến chất lượng và thành quả lao động không ổn định và không bền vững, tai nạn lao động gia tăng".   TS Phạm Gia Cường