Tranh Tết dân gian: Suy mòn vì “nhân tai”

Người Đông Hồ không treo tranh Đông Hồ

Làng Đông Hồ nổi tiếng xưa nay với nghề làm tranh dân gian. Vào thời điểm cực thịnh, dòng tranh này chiếm lĩnh toàn vùng bắc bộ. Nhưng nay cả làng chỉ còn sót lại 3 hộ làm tranh, tồn tại lay lắt trong thời buổi kinh tế thị trường.

Đến nhà nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả trong những ngày giáp Tết, chẳng thấy không khí rộn ràng, tấp nập của một vụ mùa bận rộn. Cô con gái lặng lẽ dập khuôn tranh lên giấy dó, vợ ông Quả ngồi xén những tập giấy màu cho khách ở xa, tay đưa dao chầm chậm.

Khách đến lác đác, người đến mua tranh còn ít hơn. Tuy thế ông Quả cho biết như vậy là đã “nhộn nhịp hơn ngày thường”.

Cô con gái nhà nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả ngồi đóng khuôn tranh lên giấy dó. Khách ít nên gia đình không thuê thêm nhân công. Ảnh: Xuân Hải

Tết, vụ làm bận rộn  nhất trong năm, cũng chỉ đưa lại cho gia đình nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả số lượng xuất đi vài ngàn bức. Tranh được xuất vẫn chủ yếu là các bộ tứ quý, tứ bình, tranh chúc tụng, cầu tài, cầu lộc, vinh hoa, phú quý…

Để tạo sự mới mẻ, độc đáo và thu hút khách hàng hơn, mỗi năm ông Quả lại sáng tạo thêm một bộ lịch về con giáp năm ấy. Năm Bính Thân, ông sáng tạo tranh con khỉ, đóng thành quyển lịch treo tường, nhưng cũng chỉ bán được vài trăm bức, lời lãi không được bao nhiêu.

Bộ lịch tranh Đông Hồ năm Bính Thân mang hình tượng con khỉ do nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả sáng tác. Ảnh: Xuân Hải

Cạnh nhà ông Quả, nhà ông Nguyễn Đăng Chế cũng không khá khẩm hơn. Mặc dù cơ ngơi rất khang trang, tranh treo khắp trong ngoài nhà, khách đến thành từng đoàn, nhưng chỉ đến để tham quan, xem tranh là chính. Người mua rất ít.

Dạo qua các nhà trong làng Đông Hồ thì chẳng thấy nhà nào treo tranh Đông Hồ cả. Người người đều làm vàng mã, đồ chất cao như núi trong nhà, lấy đâu ra chỗ treo tranh.

Người Đông Hồ không còn chơi tranh Đông Hồ, làng tranh sao không tàn lụi.

Phố Hàng Trống không bán tranh Hàng Trống

Tranh Hàng Trống là dòng tranh nổi danh của đất Kinh kỳ. Nhưng nay cả dòng tranh ấy chỉ còn sót lại đúng một nghệ nhân, ông Lê Đình Nghiên. Nhà ông Nghiên nằm khuất sâu trong một con ngõ trên phố Cửa Đông, phía dưới cầu đường sắt ra Long Biên, tối và ẩm.

Ông Nghiên đã yếu, vẽ tranh không nhiều. Ông chỉ vẽ khi có khách đặt. Tranh của ông vì thế vừa ít, vừa hiếm, chỉ có giới chơi tranh mới sưu tầm được.

Nghệ nhân Lê Đình Nghiên bên những tác phẩm tranh Hàng Trống. Ảnh TL

Ngày giáp Tết ghé qua nhà ông Nghiên, chỉ thấy ông đang tiếp khách, vài bức vẽ còn dở dang trên bàn, không thấy sự bận rộn của một mùa tranh.

Đi ra phố Hàng Trống, con phố từng làm nên tên tuổi của một dòng tranh huyền thoại, không thấy có bán tranh Hàng Trống. Lùng ra các cửa hàng tranh trên phố cổ, ngoài Văn Miếu cũng không có tranh Hàng Trống nốt. Lên mạng truy tìm, lại càng không thấy. Có cảm tưởng dòng tranh đã đứt mạch.

Còn đâu một thú chơi?

Trước kia, làng tranh Kim Hoàng biến mất vì thiên tai, còn nay dòng tranh Hàng Trống, Đông Hồ có nguy cơ biến mất vì… “nhân tai”.

Ông Nguyễn Hữu Quả trầm ngâm: “Ngày xưa chỉ có dòng tranh dân gian, chơi tranh Tết thì chỉ có tranh ấy. Nhưng giờ người chơi có nhiều chọn lựa: tranh dân gian, tranh kính, tranh thêu chữ thập, tranh hiện đại châu Âu… vì thế tranh dân gian bị cạnh tranh dữ dội.

Thêm nữa, như tranh Đông Hồ đóng khung lồng kính rất bền, tuổi thọ đến mấy chục năm, thậm chí cả trăm năm, chơi bao giờ cho hỏng mà thay mới? Tranh thì tồn tại lâu mà người mua thì lại ít, sự suy mòn cũng là khó tránh khỏi”.

Xuân Hải/Báo Gia đình và Xã hội