Vai trò của gia đình trong thực hiện giáo dục sớm cho trẻ

Jacquie Mc Taggard, trong cuốn sách “Từ chiếc bàn của giáo viên” xuất bản năm 2003 cũng đã từng nói: “Các bậc cha mẹ chính là những người thầy đầu tiên và tốt nhất của con cái họ. Đó là một trách nhiệm nặng nề nhưng mang lại những phần thưởng vô cùng to lớn”. Tuy nhiên, vai trò giáo dục gia đình hiện nay, nhất là giáo dục sớm ngay từ khi đứa bé còn trong bào thai dường như vẫn chưa được xã hội nhìn nhận và phát huy một cách đúng đắn.

 

Giáo dục sớm tại gia đình góp phần đáng kể vào sự nghiệp giáo dục sớm của toàn xã hội .

Có tác dụng phi thường

Vậy giáo dục sớm là gì? Giáo dục sớm được hiểu là một môn khoa học giáo dục mới phát triển, tác động, dẫn dắt, bồi dưỡng, phát triển tiềm năng thể lực và trí tuệ cho trẻ trong thời kỳ 0 tuổi (thai nhi) đến 6 tuổi – giai đoạn não bộ phát triển nhanh nhất.

Giáo dục sớm ngày nay đã được nhiều quốc gia quan tâm đầu tư phát triển mạnh mẽ và trở thành một cuộc cách mạng trên thế giới – cách mạng giáo dục thời kỳ sớm bởi giáo dục sớm mang lại ý nghĩa đặc biệt và có tác dụng phi thường đối với sự trưởng thành của trẻ: Thúc đẩy sự phát triển, hoàn thiện đại não của trẻ em từ 0 – 6 tuổi – là một giai đoạn giáo dục trong thời kỳ lý tưởng nhất để phát triển trí tuệ của con người, hình thành tính cách và phẩm chất tốt đẹp của con người. Nếu bỏ qua cơ hội chỉ đến một lần trong đời của trẻ thì tiềm năng não bộ của trẻ sẽ giảm dần theo quy luật.

Để làm được việc đó, vai trò của gia đình trong thực hiện giáo dục sớm cho trẻ từ 0 -6 tuổi có ý nghĩa quyết định.

Sau nhiều năm nghiên cứu với hơn một nghìn trẻ em, nhà tâm lý học người Mỹ, Benjamin Bloom đã đưa ra kết luận cuối cùng: “Nếu đến năm 17 tuổi, trí tuệ của một con người có thể phát triển 100% thì vào năm 4 tuổi, trí tuệ của trẻ đã đạt 50%, đến năm 8 tuổi phát triển tới 80%, năm 8 tuổi tới năm 17 tuổi chỉ phát triển thêm tối đa 20%”. Như vậy, một phần trong 50% trí tuệ của trẻ đạt được trước 4 tuổi là trong giai đoạn bào thai, giai đoạn 0 tuổi. Chính vì vậy, một trong những nội dung đầu tiên của giáo dục sớm là phải tiến hành thai giáo, làm cơ sở để khai mở và tạo tiền đề cho giáo dục trẻ sơ sinh.

Công việc thai giáo không ai có thể thay thế được vai trò của các bà mẹ với sự hỗ trợ của các ông bố tương lai và các thành viên trong gia đình. Tổng hợp kinh nghiệm thai giáo trên thế giới cho thấy thai giáo là ngành khoa học bao gồm ba phương tiện: Thụ thai khi cơ thể trong trạng thái tốt nhất, dưỡng thai trong môi trường tốt nhất và giáo dục thai nhi. Sự phát triển của khoa học hiện đại chứng minh rằng, trong thời gian mang thai nếu lặp đi lặp lại nhiều lần những kích thích tốt đối với thai nhi, có thể thúc đẩy não bộ của thai nhi phát triển. Hiện nay, giáo dục trong thời kỳ bào thai không còn mới mẻ trong cộng đồng cha mẹ Việt Nam. Tuy nhiên, việc thực thi thai giáo vẫn còn rơi vào tình trạng bắt chước máy móc, chưa được tổ chức và tư vấn một cách có khoa học.

 

Giai đoạn sơ sinh

Friedrich Engels đã từng nói: “Nếu nói vận mệnh của một quốc gia nằm trong tay những nhà cầm quyền, chi bằng hãy nói rằng, nó nằm trong tay của những người mẹ. Vì vậy, chúng ta cần phải nỗ lực khuyến khích các bà mẹ - những nhà giáo dục của nhân loại”.

Tiếp nối giai đoạn bào thai là giai đoạn sơ sinh. Nhà sinh học người Nga, Ivan Petrovich Pavlov có nói: “Trẻ sơ sinh đến ngày thứ 3 mới bắt đầu dạy dỗ là đã chậm mất 2 ngày”. Theo các nghiên cứu khoa học về sự phát triển của trẻ nhỏ, giai đoạn từ 0 – 3 tuổi là “thời kỳ vàng” để phát triển các tố chất tiềm năng của trẻ. Theo báo cáo của Liên minh Giáo dục, Việt Nam có khoảng 3 triệu trẻ em ở độ tuổi từ 0 – 3 đang được chăm sóc tại gia đình. Chính vì trẻ nhỏ trong độ tuổi từ 0 – 3 chủ yếu được chăm sóc và nuôi dưỡng trong môi trường gia đình nên việc áp dụng giáo dục sớm tại gia đình là thực sự cần thiết để không lãng phí tiềm năng của trẻ. Thời gian mỗi đứa trẻ trải qua ngay chính trong mái ấm của mình chính là mỗi “khoảnh khắc vàng” để các tố chất tiềm năng được phát huy. Vậy nếu không áp dụng giáo dục sớm tại gia đình phải chăng đã lãng phí một nguồn tiềm năng vô cùng lớn trong mỗi đứa trẻ và cũng chính là nguồn tiềm năng của đất nước.

Hiện nay, trên thế giới, nhiều quốc gia đã nhận thức sâu sắc về ý nghĩa của giáo dục sớm như là nền tảng vững chắc cho những bước phát triển tiếp theo trong cuộc đời của mỗi con người. Họ đã có những chiến lược cải tổ nền giáo dục của đất nước bắt đầu từ việc “xây móng” – phát triển giáo dục thời kỳ sớm. Với mong muốn “biến gánh nặng dân số thành nguồn tài nguyên trí tuệ vô hạn”, công trình “Phương án 0 tuổi” của giáo sư người Trung Quốc – Phùng Đức Toàn đã tạo nên hàng loạt thanh thiếu nhi kiệt xuất trên mọi lĩnh vực. Tại Mỹ, năm 1979, chuyên gia sản phụ khoa Fandeka đã sáng lập nên “Trường đại học thai nhi” nhằm giúp hỗ trợ thai nhi phát triển trí tuệ, sau khi ra đời có thể học tập dễ dàng hơn, phát triển tinh thần thuận lợi hơn.

Singapore trong đề án cải cách giáo dục hiện nay coi giáo dục gia đình là một bộ phận của giáo dục quốc dân, giáo dục sớm tại gia đình mà một trong những nhiệm vụ trọng tâm của nhà nước trong lĩnh vực giáo dục. Tại Hàn Quốc, dịch vụ giáo dục cho trẻ mầm non tại gia đình đang được các bậc cha mẹ đầu tư mạnh mẽ và hiện nay đang xuất hiện các “mô đun” đi sâu vào từng lĩnh vực giáo dục sớm như: Toán, ngôn ngữ, hội họa, âm nhạc… và cho ra hàng loạt các sản phẩm thành công nghệ giáo dục có bản quyền và đã gia nhập vào thị trường giáo dục ở Việt Nam. Như vậy, có thể nhận thấy giáo dục sớm tại gia đình đang thực sự là nhu cầu của các bậc cha mẹ sau khi họ đã nhận thức được tầm quan trọng của nó. Bên cạnh những bậc cha mẹ vẫn giữ những quan niệm lạc hậu về giáo dục trẻ trong thời kỳ sơ sinh, ngày càng nhiều các bậc cha mẹ tiến bộ ở Việt Nam đã tìm hiểu và áp dụng giáo dục sớm cho con cái họ.

Song, giáo dục sớm mới chỉ được áp dụng chủ yếu tại các thành phố lớn, nơi mà cơ hội tiếp cận thông tin tiên tiến trên thế giới dễ dàng hơn. Trong khi đó, những cha mẹ ở các vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa hầu như không có thông tin và không có điều kiện để tham gia vào các cộng đồng cha mẹ thực hiện giáo dục sớm. Như vậy, giáo dục sớm tại gia đình hiện nay đang được nhen nhóm lên một cách tự phát, theo kinh nghiệm và chưa được tổ chức đồng bộ, khoa học trong cộng đồng cha mẹ Việt Nam.

 

Khẳng định vị trí của giáo dục sớm

Có thể nói rằng, giáo dục sớm tại gia đình góp phần đáng kể vào sự nghiệp giáo dục sớm của toàn xã hội do giai đoạn từ 0 – 6 tuổi là thời kỳ vàng và để phát triển tiềm năng não bộ của trẻ. Do đó, Nhà nước cần khẳng định lại vị trí của giáo dục sớm tại gia đình, coi đó là nền tảng, còn giáo dục nhà trường là sự nối dài của giáo dục sớm tại gia đình. Giáo dục sớm tại gia đình không chỉ là sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình, mà ở đây cần có sự nối liền chặt chẽ bằng chính sách và tài chính của Nhà nước. Đó là, coi giáo dục gia đình là một bộ phận của hệ thống giáo dục quốc dân nhằm trả lại cho các bậc cha mẹ vai trò đúng nghĩa – những người thầy, người cô đầu tiên và có ảnh hưởng sâu sắc đến những đứa trẻ.

Vũ Oanh
(Nguyên Ủy viên Bộ Chính trị - Chủ tịch Hội GDCSSKCĐ Việt Nam)