Những chuyển biến ngoạn mục

Những năm qua, ngành Dân số đã rất nỗ lực trong việc nâng cao chất lượng cung cấp các dịch vụ chăm sóc SKSS/KHHGĐ cho đối tượng. Ảnh: Dương Ngọc

Việt Nam đã triển khai công tác chăm sóc, bảo vệ sức khỏe bà mẹ, trẻ em và thực hiện sinh đẻ có kế hoạch từ đầu thập kỷ 60- thế kỷ trước. Tuy nhiên, sau một thời gian khá dài, công tác hạn chế sinh đẻ mới chỉ đạt kết quả ở mức độ nhất định, Nghị quyết của mỗi lần Đại hội Đảng toàn quốc đã đặt ra mục tiêu hạ tỷ lệ phát triển dân số xuống mức 1,7%/năm.

Tuy nhiên, chưa có Nghị quyết nào đạt được mục tiêu đề ra trong thập kỷ từ 70 đến 90- thế kỷ trước. Cho đến đầu thập kỷ 90, cùng với việc chấn chỉnh bộ máy tổ chức thực hiện công tác DS- KHHGĐ, đồng thời áp dụng cơ chế quản lý tài chính theo Chương trình mục tiêu Quốc gia; Từ đó công tác dân số ngày càng hiệu quả hơn.  Mục tiêu về tỷ lệ phát triển dân số của các Nghị quyết Đại hội Đảng đã được thực hiện. Đến tháng 4/2009, kết quả Tổng điều tra Dân số và nhà ở đã cho thấy: Công tác DS-KHHGĐ của Việt Nam đã đạt thành tích vượt bậc.

Chỉ đơn giản so sánh với Indonesia sẽ cho thấy tầm quan trọng, hiệu quả của Chương trình mục tiêu Quốc gia về dân số. Việc quản lý công tác dân số theo chương trình mục tiêu quốc gia ở Việt Nam vốn dĩ được học hỏi từ mô hình của Indonesia. Thời kỳ cuối thập kỷ 80- đầu thập kỷ 90 (thế kỷ trước), chúng ta đã tổ chức rất nhiều đoàn công tác TƯ và địa phương sang thăm, học tập mô hình quản lý và thực hiện công tác DS-KHHGD ở Indonesia. Thời kỳ đó, ở Indonesia thực hiện công tác dân số theo Chương trình  mục tiêu quốc gia. Tỷ lệ phát triển dân số đã xuống gần mức sinh thay thế (khoảng 2,3 con/phụ nữ).

Tuy nhiên, cách đây khoảng 10 năm, khi Indonesia thay đổi cơ chế quản lý công tác dân số theo hướng bỏ Chương trình mục tiêu và giao quyền cho các địa phương thực hiện theo định hướng từng tỉnh. Kết quả là tỷ lệ sinh tăng trở lại. Hiện nay đã tăng lên mức 2,8 con/phụ nữ. Mặc dù Tổng thống Indonesia phải ra hàng loạt sắc lệnh để "chữa cháy", hòng cứu vãn những thành tựu của công tác dân số, nhưng vẫn không đạt kết quả mong muốn.

Tại Việt Nam, với cơ chế quản lý ngân sách các địa phương như hiện nay, với những vấn đề mang ý nghĩa chính trị, định hướng vĩ mô, nếu cấp TƯ không quản lý và quyết định thì chắc chắn mỗi địa phương sẽ chỉ đạo theo mỗi hướng khác nhau, sẽ tạo ra "dàn nhạc lệch pha"- Kết quả: Sẽ vô cùng khó khăn để đạt mục tiêu chung của Quốc gia.

Một ví dụ khá điển hình là năm 2007,  khi thực hiện thay đổi bộ máy làm công tác dân số, do sự  chỉ đạo không cụ thể, rốt ráo nên  đã có hàng loạt mô hình tổ chức, quản lý khác nhau về công tác dân số ở các tỉnh. Hậu quả là tỷ lệ sinh tăng nhanh...

TS Nguyễn Văn Tiên.

Trong gần 20 năm thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về Dân số, Nhà nước ta đã dành khoảng 8.400 tỷ đồng (quy đổi) cho công tác DS-KHHGĐ. Chúng ta đã đạt mức sinh thay thế (2,1 con/phụ nữ) trước thời gian.

Trong 20 năm với 8.400 tỷ đồng đầu tư chưa phải là nhiều so với nhiều chi phí khác (khoản tiền đó chỉ tương đương xây dựng 2 công trình cỡ như cầu Thanh Trì).Vậy mà chúng ta đã đạt được mỹ mãn định hướng Quốc gia: Hạ thấp và ổn định sự phát triển dân số. Nếu tính kinh tế (do kết quả làm hạn chế sinh đẻ gần 11 triệu người) thì số tiền tiết kiệm được phải gấp hàng chục lần số tiền 8.400 tỷ. Báo cáo của Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc cho thấy: Nếu đầu tư 1 USD cho công tác dân số thì tiết kiệm được 31 USD chi cho xã hội. Vì vậy, đó chính là một quyết định rất đúng đắn, sáng suốt khi tại kỳ họp Quốc hội vừa qua, Chương trình mục tiêu Quốc gia về DS-KHHGĐ tiếp tục được thông qua. Đây chính là đòn bẩy cho công tác này gặt hái nhiều thành công hơn nữa!

Những năm qua, ngành Dân số đã rất nỗ lực trong việc nâng cao chất lượng cung cấp các dịch vụ chăm sóc SKSS/KHHGĐ cho đối tượng; rốt ráo duy trì tỉ lệ giảm sinh, giảm tối đa tỉ lệ chênh lệch giới tính...

Không một phút lơ là, chủ quan

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy: Khi một quốc gia đạt mức sinh thay thế, muốn giữ vững và ổn định, cần phải tiếp tục quan tâm đầu tư cho công tác KHHGĐ để tiếp tục giảm sinh nhằm đạt mức sinh thay thế một cách vững chắc.

Việc này lại càng cần thiết đối với Việt Nam- một xã hội còn ảnh hưởng rất mạnh bởi tư tưởng Nho giáo, quan niệm thờ cúng tổ tiên và cố có con trai "nối dõi tông đường".Giả sử nếu Quốc hội biểu quyết chấm dứt thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về Dân số-KHHGĐ, giao quyền cho các địa phương thực hiện theo định mức chi thường xuyên, lập tức người dân sẽ hiểu một cách đơn giản rằng: "Nhà nước thôi không vận động nhân dân thực hiện KHHGĐ nữa”(?!). Khi đó, tư tưởng "con cháu đầy đàn" sẽ thắng thế và tỷ lệ sinh chắc sẽ khó giữ ở mức thấp như hiện nay!

Vì vậy định hướng vận động KHHGD với thông điệp "Mỗi gia đình chỉ nên có hai con" phải được tiếp tục. Đồng thời Nhà nước  nên tăng cường thêm nguồn lực cho các vùng mức sinh còn cao (miền núi, vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa..).

Bên cạnh đó còn rất nhiều thách thức mà ngành Dân số đang phải đối mặt như: Tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh, chất lượng dân số thấp về thể lực cũng như trí tuệ, tỷ lệ người già ngày càng tăng... Ngoài công việc được giao, ngành Dân số cần phải linh hoạt, chủ động, có tham mưu kịp thời để tạo sự phối hợp liên ngành nhịp nhàng, hiệu quả cao nhất trong công việc.

Ý tưởng và định hướng chính sách về công tác sinh đẻ có kế hoạch đúng là có từ 50 năm qua. Nhưng thực sự có bộ máy và hệ thống cán bộ làm công tác dân số đầy đủ và đúng nghĩa thì mới được khoảng 20 năm (từ năm 1990 đến nay). Khoảng thời gian 20 năm, tuy không dài, nhưng đã đâm hoa kết trái, ngành Dân số đã thực sự hoạt động có hiệu quả, đạt kết quả đáng nể. Cơ chế quản lý theo Chương trình mục tiêu Quốc gia đã góp phần làm nên thành tựu đó. Nhiều Đại biểu Quốc hội từ khóa 9 đến khóa 12 đã đánh giá cao về tính khoa học, minh bạch và hiệu quả của quản lý Chương trình mục tiêu quốc gia về DS-KHHGĐ- Đó cũng là lý do vì sao Liên Hợp Quốc tặng Giải thưởng Dân số cho Việt Nam.