Vinh quang một chặng đường

Mô hình truyền thông nâng cao kiến thức chăm sóc SKSS cho vị thành niên đã góp phần nâng cao chất lượng dân số. Ảnh: Dương Ngọc

1. Nỗ lực ban đầu

Đây là giai đoạn từ 1961 đến trước 1975. Nhận thức được tác động của gia tăng dân số nhanh ảnh hưởng tới phát triển kinh tế - xã hội, ngày 26/12/1961 Hội đồng Chính phủ đã ra Quyết định 216-CP về việc sinh đẻ có hướng dẫn. Quyết định này trở thành mốc lịch sử quan trọng của Việt Nam về công tác DS-KHHGĐ. Thời kỳ này đất nước bị chia cắt, chương trình DS-KHHGĐ chỉ được triển khai ở miền Bắc. Mục tiêu của cuộc vận động: "Sinh đẻ có kế hoạch" là hướng tới quy mô gia đình ít con, đối tượng tập trung truyền thông chủ yếu là phụ nữ trong tuổi sinh đẻ có nhiều con.

Trong thời kỳ này, giải pháp cơ bản là cung cấp dịch vụ KHHGĐ, tuyên truyền vận động, đồng thời có chế độ khuyến khích phụ nữ đặt vòng. Kết quả đạt được của công tác dân số thời kỳ này chịu sự tác động của nhiều yếu tố chính trị, kinh tế, xã hội nhưng đã khẳng định những nỗ lực hết mình của ngành dân số. Tỉ suất sinh thô ở miền Bắc đã giảm từ 43,9%o năm 1960 xuống còn 33,2%o năm 1975. Số con trung bình của một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ giảm từ 6,39 con năm 1960 xuống còn 5,25 con năm 1975

2. Phong trào sâu rộng trên toàn quốc

Đây là giai đoạn từ năm 1976 đến năm 1990. Thời kỳ này, đất nước đã hoàn toàn thống nhất, dân số Việt Nam xấp xỉ 48 triệu người. Công tác DS-KHHGĐ bắt đầu được triển khai trên phạm vi cả nước.

Chính phủ tiếp tục đẩy mạnh công cuộc vận động sinh đẻ qua Chỉ thị số 265/CP và chỉ thị số 29/HĐBT. Công tác dân số được xác định là quốc sách trong sự nghiệp phát triển đất nước. Những nỗ lực của cuộc vận động sinh đẻ có kế hoạch đã góp phần quan trọng trong việc hạ thấp tỉ lệ gia tăng dân số. Tỉ suất sinh giảm từ 33,2%o năm 1975 xuống còn 30,8%o năm 1984. Công tác sinh đẻ kế hoạch trong giai đoạn này được xác định có vị trí quan trọng trong sự nghiệp phát triển đất nước. Cuộc vận động sinh đẻ có kế hoạch ngày càng được phát triển mạnh mẽ. Chỉ tiêu sinh đẻ có kế hoạch đã được đưa vào kế hoạch cụ thể của các địa phương.

Thời gian này, tổ chức bộ máy thực hiện là Ủy ban phối hợp liên ngành với sự tham gia của nhiều Bộ, ngành và đoàn thể quần chúng do Bộ Y tế là đơn vị thường trực và trực tiếp đảm nhận các dịch vụ KHHGĐ. Nhà nước vẫn bao cấp kinh phí cho dịch vụ KHHGĐ nhưng được cân đối trong tổng số kinh phí cho Bộ Y tế. Đặc biệt, trong giai đoạn này, công tác dân số nhận được sự trợ giúp từ các tổ chức quốc tế, đặc biệt là Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc...

Trong giai đoạn này, phạm vi thực hiện chính sách, chiến lược DS-KHHGĐ có nhấn mạnh mục tiêu số lượng thông qua các chỉ tiêu kế hoạch do Quốc hội giao về giảm tỷ lệ sinh hàng năm và 5 năm; Đồng thời chú ý nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ SKSS/KHHGĐ. Đối tượng chủ yếu là các cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ, địa bàn trọng điểm là vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa...

Năm 1993, Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa VII) đã quyết định ban hành một Nghị quyết chuyên đề về chính sách DS-KHHGĐ. Nghị quyết đã đề ra 5 quan điểm cơ bản về chính sách DS-KHHGĐ với mục tiêu tổng quát: "Thực hiện gia đình ít con, khoẻ mạnh, tạo điều kiện để có cuộc sống ấm no, hạnh phúc". Mục tiêu cụ thể: "Mỗi gia đình chỉ có một hoặc hai con, để tới năm 2015 bình quân trong toàn xã hội mỗi gia đình (một cặp vợ chồng) có 2 con, tiến tới ổn định quy mô dân số từ giữa thế kỷ 21. Tập trung mọi nỗ lực nhằm tạo chuyển biến rõ rệt ngay trong thập kỷ 90 này".

Để thể chế hoá về mặt Nhà nước đối với chính sách DS-KHHGĐ, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt "Chiến lược DS-KHHGĐ đến năm 2000". Chiến lược nhấn mạnh: "Hạ tỷ lệ phát triển dân số đòi hỏi phải làm tốt công tác KHHGĐ, thực hiện gia đình ít con, khoẻ mạnh, văn minh và giàu có, là nền tảng trong chiến lược con người của Đảng, góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng cuộc sống cho thế hệ chúng ta và các thế hệ mai sau...".

Kết quả đạt được trong giai đoạn 1991-2000 hết sức to lớn, tạo được sự chuyển biến nhận thức mạnh mẽ của các đối tượng về lợi ích của KHHGĐ.

4. Tầm vóc mới

Đây là thời kỳ từ 2001 đến nay. Thời kỳ này đánh dấu những nỗ lực bước đầu giải quyết toàn diện vấn đề dân số.

Bước vào thế kỷ 21, khi mức sinh đã tiến gần đến mức sinh thay thế, muốn duy trì vững chắc kết quả này thì không thể chỉ tập trung giải quyết vấn đề quy mô dân số mà phải giải quyết toàn diện vấn đề dân số. Chính sách, chiến lược DS-KHHGĐ trong giai đoạn này thể hiện trong một số văn bản quan trọng của Đảng, Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ.

Trên cơ sở của Nghị quyết số 04-NQ/HNTW và quan điểm của Nghị quyết Đại hội đảng lần thứ IX của Đảng, Quyết định số 147/2000/QĐ-TTg xác định quan điểm mở rộng toàn diện mục tiêu của chính sách dân số. Chiến lược Dân số Việt Nam giai đoạn 2001-2010 và Chiến lược Quốc gia về Chăm sóc SKSS giai đoạn 2001-2010 đã kế tục lộ trình với những định hướng mới theo tinh thần của Hội nghị Quốc tế về Dân số và Phát triển tại Cairo 1994 (ICPD), gắn công tác dân số và SKSS chặt chẽ hơn với sự nghiệp xóa đói giảm nghèo và đảm bảo quyền sinh sản của người dân.