Hạn chế nạn tảo hôn, hôn nhân cận huyết (cuối): Vướng mắc và hướng khắc phục

Các em học sinh tại Trường tiểu học Nậm Xé, Văn Bàn, Lào Cai. Ảnh: VT

Nhức nhối những con số

Trưởng ban Dân vận Lào Cai - bà Hoàng Thị Tráng khẳng định: Tảo hôn xảy ra ở hầu hết các dân tộc, nhưng chủ yếu là Mông, Dao, Tày, Nùng, Phù Lá... Theo số liệu thống kê chưa đầy đủ, từ năm 2006 - 2010 có 952 cặp tảo hôn. Trong đó, huyện Sapa là 36,2% (453/1.251 cặp); Si Ma Cai: 6,2% (52/826 cặp)...

Về tình trạng hôn nhân cận huyết thống, một khảo sát nhỏ tại 44 xã thuộc 9 huyện, thành phố Lào Cai năm 2007 cho thấy: Có 224 cặp hôn nhân cận huyết thống, chủ yếu ở đời thứ 3. Ngoài những trường hợp (221/224) là con bá lấy con dì, con chị gái/em gái lấy con anh trai/em trai, cháu lấy dì/cô/chú... thì cá biệt có trường hợp con anh trai lấy con em trai ở Bắc Hà và Sapa.

Khảo sát này cũng cho kết quả báo động: Trong 224 cặp này có 24 cặp chưa sinh con, số còn lại sinh ra 558 trẻ, trong đó có 51 trẻ phát triển không bình thường, mắc các bệnh như: Bạch tạng, thiểu năng trí tuệ, liệt, câm, lông mi trắng, mù lòa... và có 8 trẻ đã chết.

Phân tích con số này, TS.Lê Cảnh Nhạc - Phó Tổng cục trưởng Tổng cục DS-KHHGĐ cho hay: Nếu lấy số 952 cặp tảo hôn này nhân với TFR (số con trung bình của một phụ nữ) của Lào Cai ở vùng này là 3 con thì bình quân có 2.856 trẻ ra đời. Con số này rất lớn. Bên cạnh đó, tổng số trẻ bị chết và khuyết tật của các cặp tảo hôn, hôn nhân cận huyết chiếm 10,6%, đó là chưa nói đến số trẻ bị suy dinh dưỡng.

Nhức nhối là thế, nhưng theo bà Hoàng Thị Tráng, con số thực tế còn chua xót hơn nhiều. Đó là chưa tính đến một số nơi, trẻ em do các cặp tảo hôn, kết hôn cận huyết khi sinh ra không được làm khai sinh, dẫn đến nhiều hệ lụy khác. Tại thôn Tả Phìn, xã Dền Thàng, huyện Bát Xát đã có hàng chục cặp kết hôn cận huyết, cá biệt có hộ gia đình có 2 cặp hôn nhân cận huyết. Trong đó, một cặp có tới 3 con đầu sinh ra dị dạng, chết sơ sinh; một cặp sinh con bị bại liệt. Tại xã Bản Liền, huyện Bắc Hà, một người lấy vợ trực hệ sinh 3 con, 2 cháu đầu đều yếu ớt và chỉ sống được vài tháng, cháu út bị câm, điếc, mù.

"Chuyện mình là thông gia của chính mình không hiếm ở đây! Có gia đình sinh ra 2 đứa con. Một cháu cho đi làm con nuôi, lớn lên lại quay về lấy em mình", bà Tráng đưa ra thông tin rất đáng "giật mình".

Kinh nghiệm của Sapa, theo ông Hinh là: Tập trung sự lãnh đạo, chỉ đạo để xây dựng và tổ chức thực hiện chủ trương chống tảo hôn, kết hôn cận huyết, trong đó xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm pháp luật và hương ước thôn, bản; đặc biệt là cán bộ, đảng viên, lãnh đạo xã và các đoàn thể trong xã. Bên cạnh đó, phải đẩy mạnh tuyên truyền, vận động; ngoài ra phải xây dựng đề án với những nội dung, nhiệm vụ phân công cụ thể.

"Chúng tôi cấm tuyệt đối cán bộ công chức, đảng viên không đến dự các đám cưới tảo hôn, kết hôn cận huyết. Đồng thời tuyên truyền vận động gia đình, người thân, họ hàng, dòng tộc và cộng đồng không đến dự các đám cưới vi phạm tảo hôn. Đám cưới không có cán bộ đến dự, buồn tẻ nên bà con lấy đó làm gương",  ông Hinh chia sẻ.

Cấm là vậy, nhưng theo ông Hinh, không thể kiểm soát hết được các trường hợp đảng viên, cán bộ vi phạm. Đặc biệt, trong quá trình triển khai, đã xuất hiện một số vướng mắc về pháp luật. Cụ thể, trong Thông tư liên tịch số 03/2000 hướng dẫn việc xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước của làng, bản, thôn, ấp, cụm dân cư, ban hành ngày 31/3/2000; và thông tư liên tịch số 04/2001 ngày 09/7/2001 triển khai một số nội dung chính sách dân số, gia đình, trẻ em vào hương ước, quy ước (gọi tắt là Thông tư 03, 04)  nêu rõ: "(...) không được đặt ra các biện pháp xử phạt nặng nề xâm phạm đến tính mạng, sức khoẻ, tự do, danh dự, nhân phẩm, tài sản, quyền, lợi ích hợp pháp khác của công dân. Trong hương ước không đặt ra các khoản phí, lệ phí". Trong khi đó, Điều 148 - Bộ luật hình sự sửa đổi năm 2009 nêu rõ: Tội tổ chức tảo hôn, tội tảo hôn: Người nào có một trong các hành vi sau đây đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến hai năm hoặc bị phạt tù từ ba tháng đến hai năm: a) Tổ chức việc kết hôn cho những người chưa đến tuổi kết hôn; b) Cố ý duy trì quan hệ vợ chồng trái pháp luật với người chưa đến tuổi kết hôn mặc dù đã có quyết định của Toà án buộc chấm dứt quan hệ đó.

Ông Hinh cho biết: Tại Sapa, nếu một trường hợp cưới tảo hôn, ngoài việc bị phê bình, sẽ bị phạt 200.000 đồng, nộp vào quỹ cộng đồng của thôn đó. Về điều này, một mặt nếu theo Thông tư 03, 04 thì không đúng quy định; mặt khác, nếu có xử phạt 200.000 đồng đi nữa, thì số tiền này vẫn không đủ sức răn đe, người dân không thể ý thức được hành động của mình là vi phạm pháp luật.

Ông Lý Văn Tim, cán bộ Tư pháp xã Nậm Xé, Văn Bàn, Lào Cai cũng chia sẻ: Tại xã, với những trường hợp tảo hôn, bị phạt từ 300.000-500.000 đồng, khai sinh quá hạn bị phạt từ 50.000- 100.000 đồng. "Có nhiều cặp tự động về ở với nhau khi chưa đủ tuổi, sinh con. Đợi đến khi nào đủ tuổi, con đã lớn, họ mới đi đăng ký kết hôn, đồng thời khai sinh cho con (vì trẻ em sinh ra có quyền được khai sinh), như vậy là không phạm luật. Nhiều trường hợp "vô tư" đến mức, khi đưa con đi nhập học lớp 1, nhà trường yêu cầu giấy khai sinh, cha mẹ mới tá hỏa đi đăng ký kết hôn, làm giấy khai sinh cho con", ông Tim nói.

Đồng tình với ý kiến này, bà Phan Thị Nguyệt, Phó Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Lào Cai cho hay: "Theo quy định, mức thấp nhất của xử lý vi phạm hành chính là 10.000 đồng, nhưng một số địa phương theo tôi được biết, người dân vẫn sẵn sàng nộp 2 triệu đồng để vẫn được ở với nhau". Bà Nguyệt cho biết thêm: Ở huyện Si Ma Cai (Lào Cai), Tòa án ở đây rất muốn xử điểm hủy hôn các cặp tảo hôn, tuy nhiên, đến nay vẫn chưa xử lý được vụ nào bởi không ai "đâm đơn" đề nghị.

"Tôi cam đoan là không có chuyện tảo hôn được đăng ký kết hôn, nhưng kết hôn cận huyết thống thì vẫn có", bà Nguyệt khẳng định. Lý giải cho điều này, bà cho hay: Theo quy định của Luật Hôn nhân gia đình, chỉ những trường hợp kết hôn có yếu tố nước ngoài mới phải phỏng vấn sâu, do đó, trường hợp anh em, họ hàng 3 đời kết hôn vẫn được đăng ký  là chuyện không hiếm.