TS Dương Quốc Trọng - Tổng cục trưởng Tổng cục DS-KHHGĐ: Tư duy mới, định hướng mới về công tác dân số

TS Dương Quốc Trọng.

Thưa ông, đánh giá chung của ông về công tác DS-KHHGĐ trong năm 2009 như thế nào?

- Năm 2009 là năm chúng ta gặt hái được nhiều thành tựu, nhưng đó là cả một quá trình chúng ta thực hiện tốt công tác DS – KHHGĐ trong suốt nhiều năm qua. Theo kết quả sơ bộ Tổng điều tra Dân số và Nhà ở 2009, tỉ lệ gia tăng dân số giảm từ 1,7% (1989 – 1999) xuống còn 1,2% (1999 – 2009), thấp nhất trong vòng 50 năm qua. Những thập kỷ trước đây, dân số Việt Nam tăng từ 1,1 – 1,2 triệu dân/năm, thì giai đoạn 1999 – 2009 mỗi năm chỉ tăng 947.000 dân, trong khi số phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ giai đoạn này tăng hơn rất nhiều so với giai đoạn trước đó. Điều này cho thấy, công tác giảm sinh đã làm hết sức quyết liệt thì mới đạt được thành tích như vậy.

Thành tích nổi bật nữa là năm 2009, chúng ta đã hoàn thành chỉ tiêu giảm sinh 0,2%o do Quốc hội giao. Tổng cục DS-KHHGĐ đã tham mưu với Bộ Y tế để Bộ kiến nghị ban hành nhiều văn bản quan trọng về công tác DS-KHHGĐ như: Kết luận 44/KL-BCT của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết 47 của Bộ Chính trị về Chính sách DS-KHHGĐ. Cùng đó, lần đầu tiên ngành dân số tổ chức giao ban trực tuyến do Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân chủ trì với kết quả tốt đẹp.

Bên cạnh đó tổ chức bộ máy đã từng bước được củng cố, kiện toàn từ Trung ương đến địa phương. Tổng cục DS-KHHGĐ đã kiện toàn được đội ngũ lãnh đạo, đội ngũ cán bộ... Tại địa phương, các Chi cục DS-KHHGĐ được thành lập, đi vào hoạt động có nền nếp cả về mặt tổ chức, cán bộ, kinh phí... Cấp huyện đã có 62/63 tỉnh đã thành lập các trung tâm DS-KHHGĐ, triển khai tốt các hoạt động Chiến dịch truyền thông lồng ghép đưa dịch vụ KHHGĐ đến vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn, góp phần làm nên thành công của công tác DS-KHHGĐ. Tuyến xã đã duy trì được cán bộ dân số xã, hiện có trên 30 tỉnh có chỉ tiêu biên chế để chuyển cán bộ chuyên trách dân số về trạm y tế xã. Trong năm qua, công tác đào tạo tập huấn cho đội ngũ này rất được chú trọng. Đầu năm 2009, nhận thấy đội ngũ cán bộ dân số sau khi sắp xếp lại tổ chức có tới 70% là cán bộ mới, chưa có những kiến thức, hiểu biết về công tác DS-KHHGĐ, Tổng cục đã tập trung cao vào công tác đào tạo, tập huấn. Riêng Tổng cục đã tổ chức trên 90 lớp đào tạo tập huấn; 5 lớp tập huấn 2 tháng đào tạo cơ bản cho cán bộ dân số cấp tỉnh, huyện; 10 lớp chuyên đề quản lý nhà nước cho cán bộ phòng y tế các huyện - phủ kín 90% cán bộ tuyến huyện; tổ chức các lớp giảng viên tuyến tỉnh về phương pháp giảng dạy, truyền thông giáo dục chuyển đổi hành vi... Từ đó, các giảng viên này tiếp tục đào tạo cho tuyến huyện, tuyến xã.

Nâng cao chất lượng nhân lực để “cất cánh”

Vậy thời gian tới, công tác DS-KHHGĐ đứng trước những thuận lợi và khó khăn gì? Tổng cục DS-KHHGĐ đã có những giải pháp gì để phát huy thuận lợi và vượt qua những khó khăn đó, thưa ông?

- Thuận lợi ở chỗ công tác DS – KHHGĐ nhận được sự quan tâm lãnh đạo của Đảng, Nhà nước, Quốc hội và các địa phương. Hệ thống tổ chức bộ máy chúng ta đã củng cố và dần dần hoàn thiện.

Còn khó khăn lớn nhất là trong thời gian tới chúng ta phải chuyển đổi tư duy, định hướng về công tác DS-KHHGĐ. Đây là thời điểm chín muồi vì chúng ta đã thành công trong việc thực hiện mục tiêu giảm sinh. Do đã đạt mức sinh thay thế nên cách làm không thể như cũ nữa. Thứ nhất, phải tập trung nâng cao chất lượng dân số; Thứ hai, xử lý một loạt các vấn đề mới trong công tác DS-KHHGĐ mà qua kết quả sơ bộ Tổng Điều tra Dân số và Nhà ở vừa rồi đặt ra. Đó là tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh, già hóa dân số (dự kiến 2015 – 2017 mới bước vào giai đoạn này, nhưng thực tế đã bắt đầu từ 2008), tận dụng cơ cấu “dân số vàng”, quản lý, cung cấp các dịch vụ cho những người dân di cư như thế nào, (qua kết quả Tổng điều tra dân số Bình Dương tăng gấp đôi, TP HCM tăng gấp 3,5 lần so với Tổng điều tra dân số 1989 – 1999, trong khi cả nước chỉ tăng 1,2%. TP HCM tỉ lệ tăng dân số tự nhiên chỉ 1,1%, còn 2,4% là tăng dân số cơ học. Trong khi đó có 5 tỉnh dân số lại âm (-) từ 0,2% đến 0,3% so với năm 1999), vấn đề quy mô dân số, giảm sinh cần điều chỉnh ra sao cho phù hợp? Chúng tôi đang xây dựng giải pháp và đưa vào Chiến lược DS/SKSS giai đoạn 2011 – 2020.

Ra quân tuyên truyền công tác DS-KHHGĐ (Ảnh: Chí Cường).

Việt Nam sẽ làm gì để nâng cao chất lượng dân số khi vừa bước vào giai đoạn “vàng” lại vừa bước vào giai đoạn “già hóa”?

- Năm 2008, chúng ta vừa bước vào giai đoạn cơ cấu “dân số vàng”, vừa bước vào giai đoạn già hóa dân số. Cơ cấu “dân số vàng” là cơ hội ngàn năm có một đối với bất cứ một cộng đồng, một dân tộc nào, vì dân số trong độ tuổi lao động giai đoạn này đạt cao nhất. Tuy nhiên, nó cũng trở thành thách thức nếu lao động của chúng ta chỉ là lao động giản đơn, phổ thông. Nếu như chúng ta nâng cao được chất lượng nguồn nhân lực thông qua nâng cao sức khỏe, phát triển giáo dục đào tạo, khoa học công nghệ, thì chúng ta sẽ “cất cánh” theo đúng đường lối mà Đảng đã đề ra “đi tắt, đón đầu”.

Các nước phải trải qua nhiều thập kỷ mới chuyển từ cơ cấu dân số trẻ sang cơ cấu dân số già. Tuy nhiên, Việt Nam chỉ có 3 năm để chuyển sang cơ cấu già hóa dân số. Chúng ta phải nhanh chóng thích ứng về mặt tư duy, chính sách, giải pháp để làm sao vừa phát huy được vai trò của người cao tuổi, vừa chăm sóc người cao tuổi một cách tốt nhất. Vấn đề lưu ý ở đây là chăm sóc cả về mặt thể chất và tinh thần người cao tuổi.

Quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ được giao

Những dự án, chương trình, kế hoạch cụ thể nào sẽ được thực hiện trong năm 2010 này, thưa ông?

- Về cơ bản chúng ta tiếp tục thực hiện các chương trình mục tiêu được Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 70/QĐ-CP trong giai đoạn 2006 – 2010. Những dự án, chương trình của năm 2010 sẽ tiếp tục thực hiện trên nền tảng công việc của năm 2009 và triển khai một loạt các dự án mới để đáp ứng đúng tinh thần, nhiệm vụ đã được giao và những vấn đề mới nảy sinh trong công tác dân số như: Dự án can thiệp giảm thiểu tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh; Dự án can thiệp giảm thiểu tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống ở một số dân tộc ít người; Triển khai mô hình tư vấn và kiểm tra sức khỏe tiền hôn nhân; Đề án Sàng lọc trước sinh và Sơ sinh. Tổng cục đã tiến hành triển khai bước đầu thử nghiệm đề án giảm thiểu bệnh Thalassemia (bệnh thiếu máu di truyền ở trẻ em) hiện đang rất phổ biến ở một số dân tộc thiểu số sống tại Hòa Bình, Điện Biên, Đắk Lắk, Gia Lai, Kon Tum...

Năm 2009, chúng ta bắt đầu triển khai một đề án mới hoàn toàn - Đề án kiểm soát dân số vùng biển, đảo và ven biển từ Quyết định 52 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt ngày 9/4/2009. Có thể nói, ngành dân số cũng là ngành đi đầu thực hiện chiến lược biển đã được thông qua tại Hội nghị lần thứ 4 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X và đã được Chính phủ đánh giá cao.

Hiện nay, Tổng cục DS-KHHGĐ cũng đã tham mưu và trình các văn bản để Bộ Y tế trình Chính phủ xem xét, ban hành như: Nghị định của Chính phủ quy định chi tiết thi hành Pháp lệnh sửa đổi Điều 10 Pháp lệnh Dân số; Quyết định của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án tổng thể nâng cao chất lượng dân số; Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về thực hiện chế độ trợ cấp 1 lần đối với cán bộ làm công tác dân số ở xã, phường phải nghỉ việc do sắp xếp lại tổ chức; Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành kế hoạch hành động Kết luận 44 của Bộ Chính trị; Dự thảo Nghị định của Chính phủ về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực DS-KHHGĐ. Tổng cục cũng đang phối hợp tích cực để xây dựng Chiến lược DS/SKSS giai đoạn 2011 – 2020 (dự kiến trình vào quý I/2010); Chương trình mục tiêu về DS-KHHGĐ giai đoạn 2011 – 2015 vv...

Thưa ông, dự báo của ông về công tác DS-KHHGĐ trong thời gian tới là gì và mục tiêu nào sẽ được tập trung ưu tiên trong năm nay?

- Trước hết, về mục tiêu giảm sinh chúng ta đã và sẽ quyết tâm hoàn thành. Những mục tiêu khác về cơ cấu, chất lượng dân số, chúng ta sẽ làm từng bước để giải quyết những bất cập, vấn đề mới nảy sinh. Không thể nóng vội, vì công tác DS-KHHGĐ là vấn đề lâu dài, mang tính chiến lược, sẽ tồn tại cùng sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Vấn đề đặt ra là trong mỗi giai đoạn cụ thể chúng ta phải đưa ra những mục tiêu cụ thể để giải quyết. Ví dụ, thời gian qua công tác DS-KHHGĐ giải quyết tốt vấn đề giảm sinh và quy mô dân số. Thời gian tới, cần điều chỉnh để dân số không tăng trở lại song cũng không tụt giảm quá mức tránh hệ luỵ về sau này. Đồng thời tập trung vào cơ cấu dân số, phân bố dân cư...

Trong năm 2010, sẽ từng bước chuyển hướng, đánh giá lại quá trình thực hiện Chiến lược Dân số giai đoạn 2001-2010 và bắt đầu khởi động các vấn đề của giai đoạn 2011 – 2020. Năm 2010, những vấn đề về chất lượng dân số, cơ cấu dân số sẽ được chú ý hơn năm 2009. Vấn đề quy mô dân số vẫn phải tiếp tục làm song và sẽ dần có sự phân loại: Những địa phương nào đạt mức sinh thay thế rồi sẽ chuyển hướng mạnh sang tập trung nâng cao chất lượng dân số. Địa phương nào chưa đạt mức sinh thay thế, cần phải triển khai mạnh các Chiến dịch truyền thông để đạt mức sinh thay thế trên phạm vi cả nước.

Với sự quyết tâm, sự đoàn kết nhất trí tôi tin rằng chúng ta sẽ vượt qua khó khăn, hoàn thành nhiệm vụ mà Đảng và Nhà nước giao.

Trân trọng cảm ơn ông!