Đất hoá vàng, tan hoang khoáng sản

Mặc dù đã có những quy định chặt chẽ được UBND tỉnh Lâm Đồng ban hành, nhưng vì có giá trị cao nên tình trạng khai thác trái phép vẫn diễn ra, khiến cho nguồn tài nguyên này đang ngày đêm bị chảy máu.

Tư nhân gặt hái

Theo sơ đồ, khu vực giáp ranh xã Tam Bố và Gia Hiệp, huyện Di Linh là nơi tập trung loại khoáng sản sét có hàm lượng bentonite cao nhất trên địa bàn Lâm Đồng. Một người từng làm việc cho ngành dầu khí cho biết: Chỉ có mỏ betonite ở khu vực Tam Bố là đảm bảo chất lượng  theo tiêu chuẩn của ngành dầu khí. Hiện giá đất bentonite giao động từ 150 – 240 ngàn đồng/m3, nếu gia công – phơi khô đưa về tới Vũng Tàu hay các khu công nghiệp sẽ có giá từ 900 – 1,2 triệu đồng/m3. Còn bentonite bán thành phẩm giá bán 1,7 – 1,8 triệu đồng/m3, thậm chí nếu qua quá trình hoạt hoá có giá lên tới 2,9 – 3,2 triệu đồng/m3. Nhu cầu sử dụng sét bentonite không còn bó hẹp trong lĩnh vực dầu khí, khoan cọc nhồi bê tông, mà đã mở rộng ra nhiều lĩnh vực trong sản xuất công nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản, mỹ phẩm. Hơn nữa số lượng bentonite thô được phép đưa ra ngoài tỉnh lại bị giới hạn về khối lượng và thời gian, nên không đáp ứng được nhu cầu của thị trường bên ngoài Lâm Đồng.

Theo tìm hiểu của chúng tôi, doanh nghiệp duy nhất được phép khai thác benonite trên địa bàn tỉnh là Công ty cổ phần Khoáng sản và Vật liệu xây dựng Lâm Đồng (CP KS&VLXD LĐ), đồng thời là chủ mỏ bentonite tại Tam Bố, Di Linh với trữ lượng hiện còn lên đến 450 ngàn m3.

Sét bentonite thuộc nhóm nguyên liệu khoáng phi kim phục vụ sản xuất công nghiệp như: khoan thăm dò khai thác dầu khí, khoan cọc nhồi bê tông trong xây dựng, chế biến mỹ phẩm và nuôi trồng thuỷ sản… Tùy theo công nghệ chế biến từ nguyên liệu thô bentonite nhằm phục vụ sản xuất các sản phẩm trong mỗi lĩnh vực công nghiệp khác nhau.

Trong vai người đi tìm mua đất bentonite, khi mới bước chân vào cơ sở gạch ngói của gia đình ông Trần Đại, thôn 1 Phú Hiệp, xã Gia Hiệp, chúng tôi được vợ ông Trần Đại tiếp thị: “Nếu mua đất quanh đây để khai thác ben (đất bentonite) người ta đã bán hết, giờ chỉ mua lại thôi”. Ông Trần Đại cho biết thêm, giá 1 m3 là  200 ngàn đồng, muốn bao nhiêu cũng có. Ông đang bán cho rất nhiều nơi như: Cty Hoàng Đức, hộ ông Dũng… Điều kiện để mua đất là ông chỉ cho mã số thuế, còn bên mua tự lo hoá đơn. Ông Đại còn “bật mí” sát bên cơ sở của gia đình ông cũng có đất ben chất chồng chờ bán.

Chính quyền bó tay

Chỉ thị 21 của UBND tỉnh Lâm Đồng ban hành ngày 17/9/2003 nêu rõ: gắn việc khai thác khoáng sản – trong đó có bentonite với mục tiêu phát triển ngành công nghiệp chế biến khoáng sản trong tỉnh. Nghiêm cấm mua bán, vận chuyển nguyên liệu thô ra khỏi tỉnh. Thậm chí, UBND tỉnh Lâm Đồng còn ấn định thời gian thu mua, vận chuyển; đồng thời yêu cầu doanh nghiệp được phép mua phải sao nộp cho Chi cục Quản lý thị trường Lâm Đồng hợp đồng mua bán và các chứng từ có liên quan, ít nhất là 3 ngày trước khi tiến hành việc vận chuyển ra khỏi tỉnh. Với các quy định trên thì không một hạt bentonite thô nào được “lọt sổ” ra ngoài địa phận Lâm Đồng. 

Nhưng thực tế cho thấy, hoạt động khai thác, mua bán khoáng sản này đang diễn ra sôi động, thiếu sự quản lý chặt chẽ theo quy định. Theo một số tài xế của một Cty chuyên thu mua loại đất này thì ngoài mua bentonite của Công ty CP KS&VLXD, Cty của họ còn mua trôi nổi bên ngoài, sau đó chở về sân bay Long Thành, Đồng Nai, Vũng Tàu, TP HCM... Thậm chí còn thuê  doanh nghiệp vận tải ở Đức Trọng vận chuyển bentonite thô đưa xuống Phan Rang để lên tàu ra Hà Nội. Và không chỉ riêng, Cty Hoàng Đức, có tới 5 – 6 đơn vị khác nữa, thậm chí có cả một vài cá nhân ở Bảo Lộc cũng đứng ra mua bán bentonite thô.  

“Nếu đơn vị nào mua bán, vận chuyển mà không có ý kiến của tỉnh là sai. Còn kiểm soát vận chuyển và khai thác thuộc Quản lý thị trường và chính quyền địa phương chịu trách nhiệm” - Ông Nguyễn Công Thuỷ, Trưởng phòng Khoáng Sản và Tài nguyên nước cho hay.

Ông Nguyễn Xuân Toàn – Đội phó Đội Quản lý thị trường số 3 thừa nhận: Cuối năm 2005, Đội có bắt 18 xe chở khoáng sản trong đó có bentonite tại Trạm kiểm lâm Mađagui và phạt gần 100 triệu đồng. Còn hiện tại chỉ kiểm tra tại mỏ, đối với xe lưu thông thì chịu, vì muốn chặn xe để kiểm tra có chở bentonite thô ra ngoài tỉnh hay không, phải kết hợp với cảnh sát giao thông.

Một cán bộ Chi cục Quản lý thị trường Lâm Đồng thừa nhận, từ khai thác, buôn bán đến vận chuyển khoáng sản đem lại siêu lợi nhuận. Tuy nhiên đơn vị được phép vận chuyển khoáng sản bentonite thô ra khỏi địa bàn phải báo cáo với Chi cục Quản lý thị trường nhưng việc báo cáo số lượng, thời gian vận chuyển đó chỉ là hình thức. Còn để giám sát chặt chẽ hoạt động vận chuyển khoáng sản lại liên quan đến nhiều ngành. Vì vậy muốn thiết lập trật tự trong lĩnh vực này phải có sự phối hợp liên ngành.

Với tình trạng lộn xộn trong khai thác và bất cập trong quản lý, nguồn tài nguyên có giá trị đang ngày đêm bị “chảy máu”.

Ngọc Lâm - Linh Tuấn