Hồi ức 45 ngày kinh hoàng chống dịch SARS

Trong khuôn viên cây cối um tùm, ngôi miếu thờ lặng lẽ yên tĩnh trái ngược với sự ồn ào của khu vực khám chữa bệnh. Trên tấm bia tưởng niệm ghi tên 6 người đã mất trong cuộc chiến chống dịch SARS - Hội chứng hô hấp cấp tính nặng, theo thứ tự thời gian họ ra đi năm 2003: Y tá Nguyễn Thị Lượng 15/3; bác sĩ Jean - Paul Dirosier 19/3; y tá Phạm Thị Uyên 24/3; bác sĩ Nguyễn Thế Phương 24/3; bác sĩ Nguyễn Hữu Bội 12/4 và bác sĩ Jacque 7/2003 (chết sau khi về Pháp).

Ngày 26/2 năm đó, ông Chung Cheng, người Hong Kong, nhập viện Việt Pháp, với các triệu chứng giống cúm nhưng diễn tiến rất lạ, sốt, ho nhiều và khó thở. Các bác sĩ, y tá vẫn thăm khám và điều trị cho bệnh nhân này như với bệnh cúm thông thường khác. Vài ngày sau, tình trạng bệnh nhân xấu đi rất nhanh, gia đình ông đã thuê chuyên cơ đưa về nước, để lại sau lưng Bệnh viện Việt Pháp có hơn 5 y tá sốt với biểu hiện giống Chung Cheng.

Y tá trưởng Bùi Thanh Xuân nhớ lại, lúc đó không ai biết về độ nguy hiểm của bệnh, họ không đeo khẩu trang, không đồ bảo hộ và vẫn còn trêu đùa nhau. "Tôi còn nhớ bác sĩ Tấn kiếm đâu được túi gạo nhờ tôi đánh lưng cho anh ấy. Bác sĩ Phương nằm giường bên cạnh còn đùa cợt cách làm ấy không hiệu quả, nói là bệnh cúm đâu có đáng sợ như thế. Vậy mà chỉ vài ngày sau anh Phương đã ra đi".

Là một trong 3 bác sĩ điều trị chính cho các bệnh nhân khi đó, bác sĩ Nguyễn Ngọc Thọ cho hay, SARS lây lan từ người sang người rất nhanh. Không hẳn ai tiếp xúc với người bệnh là sẽ lây nhưng xác suất gây bệnh rất cao, tùy thuộc vào kháng thể của từng người. "Lúc khám cho ông Chung Cheng tôi không có gì bảo vệ, vẫn khám bệnh, hỏi han và động viên ông ấy cỡ 20 phút mà không sao, nhưng vài y tá khác tiếp xúc với ông ấy thì lây bệnh", bác sĩ Thọ hồi tưởng.

Lo lắng trước căn bệnh lạ, bác sĩ Carline - người Pháp công tác tại Bệnh viện Việt Pháp - tìm hiểu trên Internet thấy ở phía nam Trung Quốc đang có một bệnh dịch lạ với biểu hiện sốt, ho. Ông chột dạ nghĩ tới tình hình của bệnh viện và lập tức báo cáo lên Tổ chức Y tế thế giới (WHO). Ít hôm sau, đại diện WHO - bác sĩ Carlo Ubani đã sang Việt Nam trực tiếp nắm bắt tình hình.

"Tôi lờ mờ nhận thấy dịch ngày càng nguy hiểm. Hôm đó (5/3/2003), tôi đi chợ mua rất nhiều đồ, dặn chồng nấu nướng và chăm sóc các con. Quả nhiên, tối ấy bệnh viện phát lệnh đóng cửa, toàn bộ nhân viên ở lại viện", y tá Xuân nhớ lại. Lúc đó chị không biết rằng sẽ buộc phải xa gia đình một tháng trời và chứng kiến sự ra đi trong đau đớn của nhiều đồng nghiệp.

Ngày 15/3, y tá Lượng là người đầu tiên ra đi, sau đó cứ vài ngày lại có thêm người tử vong. Số người mắc bệnh không ngừng gia tăng. Lúc cao điểm, có quá nửa nhân viên bệnh viện đổ bệnh. Để bảo vệ sự an toàn của cộng đồng, bệnh viện đã tự cách ly, toàn bộ nhân viên không được về nhà. "Sau khi tôi bị lây SARS, cứ cách 2 ngày nhà tôi lại có người đến phun thuốc chống dịch. Chồng tôi được cho nghỉ việc vẫn hưởng lương, các con cháu tôi nghỉ học, em chồng thì khóc lóc đòi chuyển nhà đi lánh nạn", chị Xuân chia sẻ.

Cùng lúc này, ở Hong Kong, Singapore, Canada đều có người mắc bệnh. Dịch SARS lan ra toàn thế giới. Tất cả đều có mối liên quan trực tiếp, gián tiếp với chuyến bay cuối cùng về nước của bệnh nhân Chung Cheng - người được xác định là bệnh nhân SARS đầu tiên ở Việt Nam.

Tin người chết, người lây bệnh, tin dịch bùng nổ ra toàn cầu khiến mọi người lo sợ. Dọc đường Phương Mai trước cổng viện vắng tanh, thậm chí mọi người phải đi sát lề đường bên kia để tránh. Quán xá khu vực này đều hạn chế mở cửa, không ai bán đồ ăn cho bệnh viện. Lãnh đạo bệnh viện phải liên hệ nhờ những khách sạn lớn viện trợ thức ăn. Bác sĩ Thọ trầm ngâm: "Họ rất nhiệt tình, cung cấp toàn đồ ăn ngon với một điều kiện không được tiết lộ tên khách sạn. Thời điểm đó, nói đến Việt Pháp là ai cũng sợ như thảm họa diệt vong".

Bị cô lập, nhân lực và trang thiết bị không đủ cho một tình huống đặc biệt khó khăn mà giới y học chưa hề gặp trước đó, Bệnh viện Việt Pháp đã phải "mượn trộm" hai chiếc máy thở ở Bệnh viện Bạch Mai. Về sau, Bộ Y tế làm việc với Bạch Mai và chính thức cho Việt Pháp mượn một chiếc máy nữa.

"5 ngày sau, Pháp cử 4 bác sĩ và các kỹ thuật viên cùng 5 chiếc máy thở sang. Chúng tôi cảm giác như người sắp chết đuối vớ được cọc. Những ngày tiếp theo, Bộ Y tế chỉ đạo chuyển bệnh nhân sang Bệnh viện Nhiệt đới, gánh nặng cũng bớt đi", bác sĩ Thọ cho biết thêm.

Cảnh thường thấy ở bệnh viện khi đó là những bệnh nhân tập thổi bóng bay, chạy uỳnh uỵch buổi sáng. Không phải là trò thư giãn, mà là biện pháp tập thở để tránh nguy cơ xẹp phổi.

"Lúc bệnh nhân được chuyển hết sang Viện Nhiệt đới, nơi này chỉ còn là một màu tang thương. Khắp các hành lang không có một bóng người, vải trắng bay phất phơ. Bệnh nhân cuối cùng ra đi khiến chúng tôi bị sốc nặng. Chúng tôi âm thầm gói ghém anh ấy lại, rải nhiều lớp khử trùng, lặng lẽ mang xuống Văn Điển hỏa táng trong vội vã", bác sĩ Thọ nhớ lại thời điểm "không bao giờ quên" ấy.

Dịch SARS đã khiến 44 y tá, bác sĩ của Bệnh viện Việt Pháp lây bệnh, 6 người (trong và ngoài nước) đã chết. Ngoài ra, có 2 người liên quan cũng tử vong là bệnh nhân Chung Cheng và bác sĩ đại diện WHO - Carlo Ubani. Bệnh viện Việt Pháp phải khử trùng, đóng cửa gần nửa năm. Tháng 11 năm đó, bệnh viện bắt đầu gây dựng lại. "Chúng tôi đi học, dọn dẹp, xây dựng lại bệnh viện từ đống tro tàn", bác sĩ Thọ chia sẻ.

Giáo sư Đào Xuân Tích - khoa Chấn Thương, bệnh viện Việt Pháp nói: "Trong lịch sử, chưa từng có bệnh viện nào phải chịu tổn thất về người và của như chúng tôi trong trận dịch SARS".

Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới trung ương lúc đó là Viện Y học lâm sàng các bệnh nhiệt đới (thuộc Bệnh viện Bạch Mai) là đơn vị thứ hai tham gia cuộc chiến chống SARS. Phó giám đốc bệnh viện Nguyễn Hồng Hà cho hay, họ đã vào cuộc ở giai đoạn dồn dập nhất của dịch khi 10 bệnh nhân cuối cùng từ Bệnh viện Việt Pháp chuyển sang.

"Chiến trường" của bệnh viện là toàn bộ tầng 2, 3 của tòa nhà 6 tầng. Các bệnh nhân hầu như không nằm thở được, họ phải ngồi gục bên đống chăn gối để cố thở. Đa phần đều rất lo lắng, hốt hoảng nếu không có nhân viên y tế đứng cạnh. Cứ bỏ mask thở ôxy ra là bệnh nhân tím tái. Vì thế mỗi lần ăn, các y tá phải rất kỳ công đứng hàng tiếng mở mask ra bón một miếng xong lại úp vào. Mọi việc chăm sóc cho bệnh nhân đều do nhân viên thực hiện, từ việc tắm rửa, gội đầu, đánh răng, thay quần áo...

“Hội chứng này lần đầu xuất hiện, chưa có tiền lệ, cái gì mới cũng khó, chẩn đoán như thế nào, đường lây như thế nào… Không biết dựa vào đâu nên chúng tôi cứ vừa làm vừa mò cách chống dịch”, bác sĩ Hà nói, lúc ấy ông là trưởng phòng cấp cứu, đơn vị trực tiếp điều trị bệnh nhân SARS.

Theo bác sĩ Hà, quyết định mở cửa thông thoáng buồng bệnh là yếu tố quan trọng giúp giảm dịch. Ý nghĩ này xuất phát khi ông được mời sang Bệnh viện Việt Pháp hội chẩn, thấy nơi này đóng kín toàn bộ các cửa, một số chỗ dùng điều hòa. "Lúc đấy tôi nghĩ 'mình mà làm thế này thì gay lắm, bức bách, khó chịu, bí, thiếu sự lưu thông khí'. Vì thế, khi tiếp nhận ca bệnh đầu tiên, chúng tôi đã thống nhất cứ mở thông thoáng buồng bệnh”.

Một vài chuyên gia WHO cũng khuyên nên đóng hết các cửa phòng bệnh. "Chúng tôi nhận định bất kỳ bệnh truyền nhiễm nào cũng có một ngưỡng nồng độ mầm bệnh xâm nhập vào cơ thể thì mới nhiễm. Khi mở cửa thông thoáng, nồng độ virus được phân tán ra không trung, gió thổi bay, bị loãng đi. Cách làm này lại hiệu quả, suốt 2 tuần không nhân viên nào bị sốt, nhiễm trùng hô hấp”, bác sĩ Hà cho hay.

Cũng theo vị bác sĩ này, với bệnh nhân SARS, mấu chốt là hỗ trợ hô hấp tốt nhất. Nhưng trong điều kiện ngành y lúc đó thì yêu cầu này rất khó khăn. Không có máy thở, đến khi có lại không phải máy chuyên dụng để thở không xâm nhập, nên phải sáng tạo khi sử dụng. “Chúng tôi tìm dụng cụ về chế thành mặt nạ, cắt dây cao su săm xe đạp, đục lỗ, móc rồi chụp vào. Mask không có thì lấy đâu khẩu trang N95”, bác sĩ Hà nói. Vài ngày sau họ mới có đủ trang bị y tế cần thiết.

   

Hơn một tháng sau, thế giới xác định chủng virus cấp tính corona gây bệnh SARS. Từ đó, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương kết hợp với Viện Y học nhiệt đới cùng chống dịch ngay ở các cửa khẩu biên giới, sân bay... Chính phủ đầu tư hàng trăm tỷ đồng mua thêm trang thiết bị, máy thở, máy đo nhiệt độ...

Theo Giáo sư Hoàng Thủy Long, nguyên giám đốc Viện vệ sinh dịch tễ Trung ương, khi ấy là Phó ban phòng chống dịch bệnh hô hấp, Việt Nam khống chế tốt dịch một phần do có mạng lưới y tế dự phòng tốt, cộng với việc điều trị tích cực hiệu quả, nhưng một phần do may mắn. Đó là vì bệnh nhân đầu tiên ở Bệnh viện Việt Pháp, bệnh viện nhỏ, nằm riêng biệt, dễ dàng bao vây. Thêm nữa, dịch ập đến khi Việt Nam đã có sự giao lưu quốc tế, có sự trao đổi thông tin, sự hỗ trợ của quốc tế.

"Trước đó, có những thời kỳ chúng ta không công bố thông tin, ngay cả tên dịch bệnh cũng không được gọi. Dịch tả thì gọi là '4 không', dịch bọ chét thì gọi là 'BC'", ông nói.

Theo VnExpress