Người cựu binh hơn 400 lần khóc tìm đồng đội

Ông Quyết (trái) bên di cốt đồng đội được cất bốc tháng 11/2011 tại cao điểm 201, xã Bình An, Kiên Lượng, Kiên Giang. Ảnh: TL

“May mà còn cái bậc tam cấp”

Đất nước Campuchia trải qua hai giai đoạn binh lửa 1970 - 1973 và 1978- 1983 đều in dấu chân ông. Chiến tranh lùi vào quá khứ, ông trở về nước nhưng lòng vẫn day dứt về mộ phần thất lạc của đồng đội ở bên kia biên giới. Ngày 19/4/2006, ông trở lại Kirivông tìm đồng đội đã ngã xuống. Sau cuộc chiến tranh khốc liệt, ngôi chùa không còn. Nản chí định trở về nước thì ông tình cờ phát hiện một góc của bậc tam cấp lộ ra.

“Vội vã đếm bước chân đi và đào. Đào mãi không thấy! Không nản chí, nhất định đồng đội chỉ nằm đâu đây. Sau khi xác định lại phương hướng, chúng tôi đào lần nữa. Hài cốt người đồng đội dần lộ ra. Bên dưới chỗ nằm của Hoan vẫn còn mảnh gỗ có tấm bản lề bằng sắt mà ngày trước chúng tôi đặt anh lên đó. Nước mắt tôi tràn ra, nghẹn ngào, Hoan đây rồi! Đồng đội đây rồi!”, ông nhớ lại.

Cũng trong đợt sang Campuchia tháng 4/2006 đó, ông và đoàn tìm kiếm còn tìm thấy mộ liệt sỹ Trần Văn Nhậm (quê ở Hải Hậu, Nam Định), liệt sỹ Đào Xuân Thái (quê ở Chợ Chu, Định Hóa, Thái Nguyên) và liệt sỹ Trương Trọng Tường (quê ở Chí Linh, Hải Dương). Chuyến đi này, ông đã trực tiếp mang hài cốt liệt sỹ Trần Văn Nhậm về trao cho gia đình. Với hài cốt liệt sỹ Đào Xuân Thái và liệt sỹ Trương Trọng Tường, ông mang về đặt tại nghĩa trang tỉnh An Giang và thông báo cho gia đình hai liệt sỹ biết. Sau đó ông đã dẫn các gia đình vào tận nghĩa trang, làm các thủ tục xin chuyển về quê.

Người cựu binh đã không quản ngại đường sá xa xôi, lặn lội sang nước bạn tìm mộ đồng đội ấy tên là Nguyễn Duy Quyết (quê ở xã Bình Thành, Định Hóa, Thái Nguyên).

Miếu nhỏ nhòa nước mắt nghĩa tình

Từ tháng 7 - 11/1972, Trung đoàn 101, Quân khu 9 của ông Quyết chiến đấu tại ấp Hòn Heo, xã Dương Hòa, huyện Kiên Lượng, tỉnh Kiên Giang. Những đồng đội hy sinh được an táng tập trung tại một địa điểm ở ấp này. Sơ đồ nơi chôn cất được ông và đồng đội vẽ bổ sung từng ngày. “Hôm nào, có đồng đội hy sinh, chúng tôi lại đánh dấu thêm một ngôi mộ vào sơ đồ. Đau xót thay, số mộ phần cứ nhiều lên theo thời gian”, ông Quyết nói.

40 năm sau, ông Quyết trở lại Hòn Heo với sơ đồ mộ chí trên tay. Ấp nghèo xưa trong chiến tranh nay đổi khác hoàn toàn. Xưa, Hòn Heo tan hoang bởi bom đạn. Nay, nhà dân mọc lên san sát. Biết tìm mộ đồng đội ở nơi đâu? Trò chuyện với những người dân nơi đây, ông được biết, bãi đất hoang cây cối mọc um tùm trước nhà họ có hài cốt. “Họ bảo, mở đất làm vườn đến chỗ có hài cốt là dừng lại”, ông Quyết nhớ lại.

Thế rồi lần lượt phần mộ của hơn 20 liệt sỹ hy sinh ở Hòn Heo năm xưa đã được tìm thấy nằm theo đúng thứ tự trong sơ đồ. Sau khi giám định ADN, năm 2012, khu nghĩa trang dã chiến của Trung đoàn 101 đã được quy tập. Các anh đã trở về quê hương sau tròn 40 năm.

Cũng trong năm 2012, ông Quyết trở lại huyện Hòn Đất, tỉnh Kiên Giang. Tại đây, ngày 18/7/1974, người bạn thân của ông đã hy sinh. Ông Quyết nhớ lúc người bạn Nguyễn Văn Thể nằm xuống đã được an táng ngay tại thôn Vàm Rầy, xã Bình An của huyện Hòn Đất. Nhiều lần ông trở lại Vàm Rầy nhưng không có kết quả bởi địa hình, địa vật đã thay đổi. Lần ấy, thật kỳ lạ khi ông bước đi trên một con đường ở Vàm Rầy, có cảm giác như ai đưa đường dẫn lối. “Bước chân đi có cảm giác mình đang đi trên con đường quen thuộc. Tôi quả quyết: Đúng vị trí này. Nhưng vị trí ấy bây giờ là vườn nhà dân khang trang, quy củ”, ông Quyết kể.

Trong lúc loay hoay tìm kiếm, ông tình cờ gặp ông Chín Công. Sau khi nghe chuyện, ông Chín Công liền kể lại rằng, khi ông san đất làm vườn có thấy một ngôi mộ. “Xe ủi vô tình ủi tung lên một bộ hài cốt. Tôi đoán đó là mộ bộ đội vì không có tiểu, hài cốt được bó bằng nilon. Tôi đã đưa hài cốt vào tiểu sành và lập miếu thờ”. Ông Quyết mừng rơn: “Miếu nào? Ở đâu bác ơi?”. Ông Chín Công chỉ ra cái miếu thờ trước sân. Ngôi miếu nhỏ nhòa đi trong nước mắt của ông. Có thể đồng đội, người bạn thân bao năm chưa tìm được mộ có thể an nghỉ tại đây. Ông mừng hơn bắt được vàng.

Sau đó, ông Quyết đã báo tin cho người nhà liệt sỹ Nguyễn Văn Thể ở thôn Bàn Lễ, xã Diên Hồng, huyện Kim Động, tỉnh Hưng Yên. Sau khi giám định ADN, ngày 5/3/2012, người thân đã đón liệt sỹ Nguyễn Văn Thể trở về quê.

Dùng tiền lương hưu đi tìm đồng đội

Tôi đến nhà ông Nguyễn Duy Quyết ở 246 đường Phan Đình Phùng, TP Thái Nguyên sau khi ông vừa kết thúc một chuyến đi vào Nam. Từ ngày về hưu, vợ chồng ông sống trong căn nhà nhỏ bình dị. Gác hai, nơi làm việc của ông có cửa sổ nhìn ra những hàng cây trước hiên nhà. Nhìn ra những vòm lá lao xao, ông Quyết bùi ngùi: “Chiến tranh ác liệt lùi xa, nhưng biết bao nhiêu chiến sỹ ngã xuống chưa được về quê, bao nhiêu chiến sỹ còn nằm lại đâu đó nơi bìa rừng, con sông, dòng suối khắp đất nước. Xót xa lắm cháu ạ!”.

Trên bàn làm việc nhỏ của vị Trung tá về hưu, nào là sơ đồ mộ chí, thư từ liên lạc người nhà liệt sỹ, danh sách liệt sỹ… Bà Nguyễn Thị La (vợ ông) trách yêu chồng: “Từ ngày về hưu, ông ấy dồn hết tâm huyết vào việc tìm mộ đồng đội thôi”.

Tôi hỏi ông: “Bác có bao nhiêu chuyến đi tìm đồng đội rồi?”. “Không nhớ hết đâu, đi suốt ấy mà”, ông cười trừ. “Bác lấy tiền đâu chi cho những chuyến đi ấy ạ?”, tôi lại hỏi. “Tiền lương!”, ông lại nhoẻn miệng cười hiền từ. “Vì sao bác lại có nhiều thông tin quý về đồng đội để sau này phục vụ việc tìm kiếm?”. Ông cười hiền khô: “Tôi ghi chép lại”.

Ngược thời gian, ông Quyết nhập ngũ khi chưa đầy 18 tuổi. Năm 1967, ông đã có mặt ở chiến trường Tây Nguyên trong hàng ngũ của Sư đoàn 1. Rồi sau đó là những năm tháng chiến đấu ác liệt ở mặt trận vùng Bình Long, Tây Ninh, Kiên Giang, An Giang. Năm 1978, ông tiếp tục tham gia chiến đấu đánh đuổi Pôn-pốt trên đất nước Campuchia. May mắn hơn nhiều đồng đội nằm lại ở chiến trường, sau chiến tranh ông trở về với gia đình. Trong tâm nguyện của người cựu binh này, tìm đồng đội là mặt trận ông phải “chiến đấu” tiếp.

Ông bảo hơn 400 mộ phần đồng đội được quy tập mà ông góp công, mỗi trường hợp là một lần đau, một lần khóc. “Lần đưa hài cốt liệt sỹ Nguyễn Văn Bội từ Kiên Giang về quê an táng tại xã Đức Chính, huyện Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh làm tôi nghẹn ngào. Anh Nguyễn Văn Bội hy sinh khi vừa bước sang tuổi 21 tại huyện Công-Bông-Trách, tỉnh Căm Pốt, Campuchia trong một trận đánh ngày 18/4/1972. Khi đưa được hài cốt của anh Bội về với người mẹ 101 tuổi sau 38 năm, bà mẹ đã khô nước mắt để khóc con. Xong việc, tôi lặng lẽ bắt xe khách về nhà”, ông vừa kể, vừa đưa tay quệt dòng nước mắt chảy dài trên gò má. Chính vì những cuộc hội ngộ đó đã thôi thúc ông tiếp tục tranh thủ thời gian tìm đồng đội.

Trăn trở sau hơn 40 năm

Trong căn phòng làm việc giản dị của ông cũng có ban thờ liệt sỹ. Như biết tò mò của tôi, ông bảo: “Người anh của bác! Bao nhiêu năm nay bác đi tìm anh mà chưa có kết quả. Trường hợp anh mình tương đối khó”. Người anh của ông nhập ngũ năm 1953, phục viên năm 1957, tái ngũ năm 1958. “Lần đó, anh vào Nam. Vào đến Kon Tum, anh có gửi thư về nhà. Đó là lá thư cuối cùng. Sau này, gặp một số người cùng đi đợt ấy, gia đình được biết các anh chưa đến nơi giao quân thì bị Mỹ ném bom. Anh chưa kịp vào đơn vị nào nên rất khó tìm”, ông Quyết tâm sự. Có lẽ điều trăn trở nhất đối với ông Quyết là sau nhiều lần tìm kiếm mà ông vẫn chưa thấy được mộ của anh trai và 2 người bạn thân cùng đơn vị của ông là liệt sỹ Trịnh Quang Hai (quê ở Vĩnh Hồng, Vĩnh Lộc, Thanh Hóa), liệt sỹ Phùng Khắc Thơm (ở Vật Lại, Ba Vì, Hà Nội).

Giờ đây, chuẩn bị tới tuổi xưa nay hiếm, sức khỏe không cho phép ông đi những chuyến dài ngày tìm mộ liệt sỹ được nữa. Ông Quyết bảo rằng, ông đã tập hợp sơ đồ mộ chí cùng danh sách liệt sỹ chưa tìm thấy gửi lên Cục Chính sách (Bộ Quốc phòng). Chợt nhìn thấy một cuốn sổ nhỏ để cạnh góc bàn, tôi xin phép mở xem thì ông bảo: “Những dòng cảm tưởng của người nhà các liệt sỹ viết. Bác giữ lại làm kỷ niệm ấy mà. Không có gì đâu”.

Để có được hàng trăm trang viết như thế này, ông đã phải âm thầm bỏ công trở lại chiến trường xưa, chắp nối, liên hệ. Trong cuốn sổ ấy có tên rất nhiều đồng đội của ông đã hy sinh. Nào là Lý Đình Thạch, Nguyễn Văn Thể, Phan Đình Thiều, Nguyễn Đình Thành… Ông Quyết bảo, mỗi cái tên là một niềm đau, là một câu chuyện dài, một lần tiếp thêm động lực để ông tiếp tục tìm mộ những đồng đội khác.

Nguyễn Quang Thành/Báo Gia đình & Xã hội