Người trong cuộc lý giải sự xứng đáng của bài thơ "Mẹ tôi chửi kẻ trộm" gây tranh cãi

Bài thơ "Mẹ tôi chửi kẻ trộm" nằm trong chùm thơ 3 bài của tác giả Tòng Văn Hân vừa đoạt giải B (không có giải A) của cuộc thi thơ báo Văn Nghệ (2019-2021). Tác phẩm này gây tranh cãi trên mạng xã hội những ngày qua: người khen ngợi ý tứ, ý tưởng và tính nhân văn, người lại chê đầy thô, vụng, "không phải là thơ".

Thậm chí, nhiều người trong giới văn nghệ như nhà thơ Trần Mạnh Hảo cho rằng BGK giải thơ đã trao giải cho "bài thơ dở nhất nước" vì nó thuộc trường phái "tân con cóc", phi thơ, vớ vẩn, dễ dãi, dông dài và lưu manh. Ông không chấp nhận thể loại thơ “hậu hiện đại” xóa nhòa ranh giới thơ và văn xuôi một cách dễ dãi và nhảm nhí như vậy. Hay trên trang cá nhân, nhà thơ Nguyễn Doãn Việt cho rằng bài thơ này không có tính nghệ thuật. 

"Bài thơ là thế, nó không tội tình gì. Chỉ tiếc nó lại được giải cao. Báo Văn nghệ xưa nay là một ngôi đền thiêng, bản thân tôi chưa một lần dám gửi bài lên đó. Vậy mà nay chọn một bài thơ không có tính nghệ thuật để trao giải là sao?", anh thắc mắc.

Tác giả Tòng Văn Hân (bên trái) và Nguyễn Văn Song nhận giải B của cuộc thi thơ báo Văn nghệ

Trước luồng ý kiến đó, trả lời báo chí, nhà thơ Hữu Thỉnh - Chủ tịch hội đồng chung khảo của giải thơ đã giải thích về lý do đoạt giải. Theo ông Thỉnh, bài thơ "Mẹ tôi chửi kẻ trộm" thú vị ở sự nhân văn, độ lượng: "Lấy ân báo oán thì oán giảm đi, lấy oán báo oán thì oán chồng chất. Đấy là đạo lý rất hay của dân tộc mình".

Trao đổi với Báo Gia đình & Xã hội, nhà văn Khuất Quang Thụy - Trưởng BTC cuộc thi cho biết tiêu chí giải thưởng cuộc thi. Theo đó, giải nhất phải đáp ứng được tiêu chí tạo được ấn tượng lớn, mạnh mẽ trong dư luận và có cống hiến về những mặt khác. Các giải thưởng thấp hơn cũng đến từng mặt, từng khía cạnh chứ không phải toàn bích.

"Chùm thơ của anh Tòng Văn Hân và Nguyễn Văn Song (đồng giải B - PV) đoạt giải đến từ từng mặt chứ không phải những tác phẩm hoàn hảo, và đây là đánh giá của Hội đồng Chung khảo. Với tư cách là nhà tổ chức, chúng tôi ủng hộ quyết định của Hội đồng Chung khảo. Họ là những nhà thơ uy tín, có kinh nghiệm nên họ trao giải như vậy, chúng tôi không có băn khoăn hay thắc mắc gì", ông Khuất Quang Thụy cho biết.

Cụ thể bài thơ "Mẹ tôi chửi kẻ trộm" của tác giả Tòng Văn Hân có đáp ứng được những tiêu chí? Trưởng BTC Khuất Quang Thụy bày tỏ, với ông đây là bài thơ có ý tưởng nhân văn và có lối diễn đạt khá độc đáo theo quan niệm của người miền núi, có cái nhìn riêng về hiện tượng tiêu cực của xã hội. 

Nhà văn Khuất Quang Thụy - Trưởng BTC cuộc thi

"Trộm cắp là một tội lỗi trong xã hội, có một phần nguyên nhân là do nghèo đói và để giải quyết chuyện đó, người mẹ trong bài thơ chỉ mong muốn kẻ trộm làm ăn khá lên, sẽ triệt được thói hư tật xấu không đi ăn trộm nữa. Đó là cách suy nghĩ rất dễ hiểu và nhân văn. Các anh trong Hội đồng Chung khảo như nhà thơ Trần Đăng Khoa, Hữu Thỉnh, Nguyễn Bình Phương hay anh Nguyễn Đức Mậu đều đánh giá cao ý tưởng này. Tuy nhiên, đó không phải bài thơ toàn bích nên mới chỉ được giải nhì", ông nhấn mạnh.

Nói thêm về tác giả bài thơ gây tranh cãi, nhà văn Khuất Quang Thụy cho rằng cuộc thi nhằm tìm kiếm những tác giả trẻ cho làng thơ Việt Nam. Tòng Văn Hân có tuổi đời không trẻ nhưng mới xuất hiện trên văn đàn nên có thể coi là phát hiện ở cuộc thi, nhưng là phát hiện ở từng khía cạnh. Thành công ở cuộc thi này là có phát hiện, nhưng chưa toàn diện, chỉ là phát hiện từng mặt và đánh giá khiêm nhường.

"Dĩ nhiên, sân chơi nào cũng có sự tiếp nhận riêng của nó nên tôi không thấy lạ khi có những ý kiến trái chiều. Chỉ có điều, mọi người phát ngôn có thiện ý hay không. Với một cây bút trẻ người dân tộc có ý tưởng mới mẻ như vậy, mà phát ngôn mang tính vùi dập thì tôi nghĩ không nên. Lâu nay, người ta quen thơ nhịp nhàng, mượt mà rồi nên có một tác giả làm bài thơ lạ như thế, người khen kẻ chê là bình thường. Đó là cảm nhận cá nhân của mỗi người và họ có quyền như thế", nhà văn Khuất Quang Thụy bày tỏ.

Tác giả Tòng Văn Hân - người sáng tác bài thơ "Mẹ tôi chửi kẻ trộm"

Trước đó, chia sẻ với truyền thông về giải thưởng này, nhà thơ Trần Đăng Khoa - một giám khảo cuộc thi cho hay chính ông đề nghị không có giải A và B, chỉ có giải C và giải khuyến khích thôi. Tuy nhiên sau khi bàn luận với hội đồng giám khảo, ông đồng ý với quyết định trao 2 giải B.

"Tứ hay và rất nhân văn. Cách viết mộc, thật thà đúng cách nghĩ cách nói của đồng bào dân tộc. Tuy nhiên, về nghệ thuật bài thơ không có gì. Nhưng để mộc thế này lại hiệu quả. Để viết có vần có ngôn ngữ bóng bẩy chả khó gì nhưng như thế sẽ mất đi sự chân phác của người dân tộc. Cách viết như tác giả là hợp lý. Bài thơ không vần điệu, ngôn ngữ không đặc biệt nhưng thật thà. Cái hay của bài thơ cũng là ở chỗ đó. Tôi cho rằng, đó là bài thơ hay nhưng không toàn bích. Nếu toàn bích, nó đã giải Nhất rồi", Trần Đăng Khoa thông tin.

An Khánh