Gặp những người vừa rời "quan lộ" - Kỳ 2

Kỳ 1: Những "suy tư nhất định" của ông Đặng Hùng Võ

Hơn một giờ đồng hồ ngồi trong căn nhà tràn ngập hoa của bà ở đường Huỳnh Thúc Kháng, Hà Nội, đúng vào ngày 8/3, chúng tôi thấy hai lần bà rơm rớm nước mắt khi có hai cô bạn cùng xí nghiệp cũ đến chơi. Có lẽ, đó là những bó hoa khiến bà nhớ lại cả chặng đường công tác... Đằng sau khuôn mặt vị Thứ trưởng được tiếng là thẳng thắn, cứng rắn, ẩn chứa một tâm hồn nhạy cảm và nhiều tâm sự...

Đi lên từ một công nhân bóc tôm

* Những năm vừa qua là những năm rất sóng gió của ngành thuỷ sản (nào cạnh tranh thị trường, nào dính kiện bán phá giá...). Sau một nhiệm kỳ như vậy, bà có cảm xúc gì?

Nhiệm kỳ vừa qua đúng là một nhiệm kỳ đầy sóng gió nhưng rất nhiều thành công, đáng tự hào. Tôi cảm thấy rất vui vì đã góp một phần công sức nhỏ bé vào thành tựu chung. Trong 30 năm gắn bó với ngành, tôi có ít nhất là ba cơ hội chuyển sang làm công việc khác mà chắc chắn tôi sẽ có được vị trí tốt hơn.

Nhưng lúc ấy, tôi không hề nghĩ đến chức tước cao hơn mà tôi chỉ nghĩ mình đã học chuyên ngành về thuỷ sản, hạnh phúc lớn nhất là sống được với nghề mà mình đã được đào tạo. Khi đã được làm đúng nghề thì cũng có nghĩa mình được cống hiến nhiều nhất.

* Bây giờ nghĩ lại, bà có thấy tiếc không?

Tôi không tiếc. Nhưng bây giờ nghĩ lại thì thấy rằng đó đúng là ba cơ hội tốt mà nếu tôi theo thì sẽ có cơ hội phát triển hơn. 

* Nghe nói bà phấn đấu đi lên từ công việc của một công nhân bóc tôm ở Cà Mau?

Trước kia tôi từng làm công việc bóc tôm tại nhà máy chế biến đông lạnh Cà Mau. Tôi cũng từng lội sông, lội ruộng ở Cà Mau. Nhưng công việc bóc tôm hồi ấy tôi chỉ là làm thêm khi hàng về nhiều mà công nhân lại thiếu, hoặc có những hôm công nhân phải làm đêm thì tôi cũng ở lại để làm cùng anh chị em. Còn công việc chính của tôi khi ấy là làm ca trưởng.

Khi nhận được quyết định làm giám đốc, tôi đã mất ngủ cả đêm. Thực sự tôi không hề vui mừng mà cảm thấy rất lo, làm thế nào để đưa xí nghiệp đang gặp khó khăn đi lên. Và tự nghĩ trong vòng 6 tháng đến 1 năm mà không đưa được xí nghiệp đi lên thì mình sẽ xin thôi.

* Sau 30 năm trăn trở, lăn lộn với nghề, đến khi nhận được quyết định nghỉ điều hành Thứ trưởng, bà có thấy hụt hẫng?

Tôi hơi bất ngờ vì ngoài làm Thứ trưởng ra thì tôi còn là Đại biểu Quốc hội, tôi có nghe chủ trương là Đại biểu Quốc hội thì hết nhiệm kỳ mới nghỉ hưu. Tôi không nghĩ là đến nhanh thế nhưng tôi cũng không buồn vì tôi nghĩ cái gì rồi cũng đến hồi kết thúc. Mình cứ nghĩ mình còn trẻ chứ thực ra mình có còn trẻ nữa đâu (cười).

Vẫn chưa cảm thấy yên tâm

* Khi rời khỏi vị trí của mình, bà thấy còn điều gì trăn trở?

Điều trăn trở nhất với tôi là về xuất khẩu và an toàn vệ sinh thực phẩm. Ví dụ việc gặp rắc rối khi xuất khẩu thuỷ sản sang Nhật. Mọi người không biết rằng, Nhật áp dụng chính sách không giống ai. Trước kia họ không hề kiểm tra hay đặt ra tiêu chuẩn để buộc các doanh nghiệp phải theo. Đến khi Nhật bất ngờ kiểm tra, đương nhiên là doanh nghiệp của ta “dính” thôi. Chưa kể người Nhật thích ăn sản phẩm khai thác hơn là sản phẩm nuôi, mà sản phẩm khai thác thì liên quan đến hoạt động của ngư dân. Việc hướng dẫn ngư dân thực hiện các tiêu chuẩn vệ sinh rất khó khăn.

Tôi vẫn chưa cảm thấy yên tâm vì ta chưa có được sự quản lý thực sự hiệu quả và ổn định. Phải xây dựng được hệ thống kiểm soát quá trình sản xuất, chứ không phải là chỉ lấy vài mẫu sản phẩm cuối cùng để kiểm nghiệm. Muốn kiểm soát được cả vùng nuôi và khâu nguyên liệu thì phải thành lập các hợp tác xã. Đó là điều tôi vẫn chưa làm được.

* Nhiệm kỳ vừa qua, sự kiện gây xôn xao dư luận nhiều nhất là việc ông Bửu Huy bị Hiệp hội thuỷ sản Mỹ ra “trát” bắt. Bà có suy nghĩ gì về sự kiện này?

Làm thương mại rất phức tạp chứ không đơn giản như mình nghĩ. Doanh nghiệp của ta chưa có tên tuổi, thương hiệu. Thế mà hàng VN muốn bán sang Hồng Kông, Mỹ, thì lại phải sử dụng tên trên bao bì thì người ta mới mua. Một số nước quy định rất rõ danh mục các tên thương mại được quy định, mà các tên thương mại này thường được thoả thuận với các nước khác.

Ví dụ như cá quả ở miền Bắc, miền Nam gọi là cá lóc, miền Trung gọi là cá chày. Nhưng người nước ngoài đến Việt Nam mua thì làm sao người ta biết cả ba tên cá đó là cùng một giống. Tôi đã đưa vấn đề này ra từ mấy năm trước nhưng đến nay các vụ chức năng của Bộ vẫn chưa làm được.

Phải làm được như các nước, những loại cá phổ biến thì phải có tên thương mại, tên la tinh... và đến khi thực hiện hợp đồng doanh nghiệp phải thực hiện theo đúng tên đó. Mình chưa có quy định này nên bảo doanh nghiệp của Bửu Huy áp sai thì cũng không đúng, mặt khác không làm thế thì lại không bán được hàng. Vụ bắt vừa rồi là phi lý vì DN của ông Huy xuất khẩu trước khi kết luận vụ kiện cá. Còn nói thiếu hiểu biết thì không chỉ doanh nghiệp mà nhiều nơi cũng thiếu.

Vẫn còn một chút “ngại ngần”!

* Không chỉ có Nhật mà sắp tới Nga cũng sẽ tiến hành kiểm tra thuỷ sản Việt Nam. Theo bà, ngành thuỷ sản phải làm gì để hàng xuất khẩu không bị trả lại, hạn chế nguy cơ thuỷ sản Việt Nam bị “cấm cửa”?

Phải kiểm soát quá trình và truy xuất nguồn gốc. Khi một lô hàng bị phát hiện có tồn dư kháng sinh thì anh phải có khả năng truy ngược lại để tìm xuất xứ lô hàng, hệ thống quản lý lỗi chỗ nào. Thế nhưng ở ta chưa làm được điều đó, truy ngược lại đến được doanh nghiệp chế biến nhưng còn vùng nuôi thì có thực hiện quy định nào đâu(?). Do đó, phải xây dựng được hệ thống kiểm soát.

* Trong suốt nhiệm kỳ của mình, có điều gì mà bà cảm thấy ân hận không?

Tôi là người rất nhiệt tình, tích cực đóng góp nhưng có lẽ mình vẫn còn một chút ngại ngần. Được tiếng là phát biểu rất nhiều, thẳng thắn nhưng mình vẫn “giữ lại” một chút gì đó...

Những lần rơi nước mắt

* Những kỷ niệm đáng nhớ của bà khi đi tiếp xúc cử tri hoặc giải quyết công việc của một Thứ trưởng?

Hôm trước tôi có về Văn phòng Đại biểu Quốc hội An Giang, mọi người đều nhắc lại trước kia khi nói về vụ Bửu Huy, tôi phát biểu rằng muốn có một tiếng nói đồng thuận để bảo vệ Bửu Huy, khi ấy tôi đã rơm rớm nước mắt khóc. Tôi rất ít khi rơi nước mắt trong công việc nhưng vì là phụ nữ nên dễ đồng cảm với mọi người.

Nhớ lại, trước kia về những vùng nông thôn nhìn cảnh nhà cửa lụp xụp, đường xá kém, đời sống người dân nghèo khổ thì tôi cũng rơi nước mắt. Có những nhà không muốn cho con đi học vì chúng phải ở nhà làm với bố mẹ, nếu không thì lấy gì mà ăn. Có vùng người dân ốm không biết chở đi cấp cứu bằng xe gì, trước kia chở bằng xe công nông, sau cấm công nông thì bà con mới vận động một doanh nghiệp mua cái xe ô tô cũ để đấy phòng người ốm đau còn có xe chở đi. Rồi đến khi có người ốm thì không kiếm đâu ra lái xe, lại phải lôi mấy ông lái công nông ra, đi không có bằng bị công an giữ xe. Cái khổ của họ cứ luẩn quẩn như vậy.

* Trong suốt nhiệm kỳ làm Thứ trưởng, thành công lớn nhất của bà là gì?

Tôi đã bỏ rất nhiều công sức vào xúc tiến thương mại, xuất khẩu, an toàn vệ sinh thực phẩm, đổi mới doanh nghiệp. An toàn vệ sinh thực phẩm là chìa khoá để mở cửa thị trường, xúc tiến thương mại là chìa khoá mở rộng thị trường. Đồng thời, tôi cũng là một trong những người chủ xướng, chủ trì tổ chức Hiệp hội chế biến xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam. Và hội chợ Vietfish rất nổi tiếng trên thế giới bây giờ, cũng là do tôi kiên quyết đưa ra chủ trương làm, dù lúc ấy rất nhiều người phản đối, kể cả chuyên gia Đan Mạch.

* Rời quan trường trở về với vai trò là một người phụ nữ trong gia đình, bà có những dự định gì?

Mục tiêu trước mắt của tôi là nuôi dạy đứa cháu nên người, đó là con của cô em gái tôi đã mất vì ung thư.

* Xin cảm ơn bà.

Lã Xưa (Thực hiện)