Về nơi đất biết nở, rừng biết đi

Đất nở ra, rừng biết đi và biển sinh sôi

Cà Mau trong tiếng Khmer có nghĩa là nước đen với màu đặc trưng của lá tràm, lá đước thảm rừng U Minh bạt ngàn rụng xuống. Theo sử sách thì 300 năm trước, Cà Mau thuộc trấn Hà Tiên, đạo Long Xuyên, dưới sự cai quản của Tổng binh Cựu Ngọc Hầu Mặc Cửu thời Chúa Nguyễn Phúc Chu (1691 – 1825). Trước đó 2.000 năm người Malayo Pôlynêxia - những chủ nhân thông minh tài ba của những hòn đảo ngoài khơi Đông Nam Á đã dùng thuyền tiến vào đồng bằng sông Cửu Long bấy giờ làm nên nền văn hóa Óc Eo rực rỡ vào loại hàng đầu Đông Nam Á! Nhưng rồi vào thế kỷ thứ 6 một trận biển tiến đã nhấn chìm tất cả. Sau đó hàng mấy trăm nay những người Khmer Chân Lạp, người Việt từ Phú Xuân, Ngũ Quảng theo Nguyễn Hữu Cảnh vào Nam, người Hoa chạy giặc Mãn Thanh… đầu tiên mới tới vỡ hoang, khai khẩn đất đai trồng cây, đánh cá. Đến năm 1708 đất này mới chính thức thuộc về Đại Việt.

Điều đặc biệt là ở mũi đất này là “Đất nở ra, rừng biết đi và biển sinh sôi”. Rừng biết đi bắt đầu từ câu nói của người dân địa phương: “Mắm đi trước, đước theo sau, tràm theo sát”. Đước thì rể mọc thành chùm như cọc nhọn lực điền cắm phập xuống đất mặn còn cây mắm thì rể lại từ bùn chỉa tua tủa lên trời như những vạt chông. Đầu tiên là bãi bồi bùn trống trơn. Sau đó cây mắm tung những quả mắm ra biển, sóng đánh vào bãi bồi. Thế là mắm mọc thành rừng rất nhanh để giữ phù sa giữ đất. Sau đó mắm chết, nhường chỗ cho cây đước vươn ra khẳng định chỗ đứng của mình làm cho đất nước định hình trước biển. Cây đước đến sau cây mắm, tiếp nối cùng mắm sinh sôi từ sự dâng hiến tận mình của cây mắm để làm rường cột đóng vào bùn đất ngập nước giũ cho rừng cây vững vàng trước gió.

Dường như cái chất người Cà Mau cũng giống như cây đước quật cường mà hào hiệp và xanh thắm tình thương. Mắm và đước là hai loại cây có công lớn trong việc hình thành và phát triển đất Mũi. Nhưng để làm nên đất Mũi mà mỗi năm lấn ra biển bồi đắp thêm hơn 100m phải nhờ một yếu tố địa lý kỳ lạ. Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã kỳ công dành nhiều thời gian lục tìm trong các thư viện để tìm ra dòng hải lưu Nam Bắc nổi tiếng của vùng nam Thái Bình Dương. Trong bút ký “Rừng nước mặn” Ông viết: “Một nhà hải dương học người Pháp - ông Chevey đã phát hiện ra dấu vết dòng hải lưu ấy. Chính dòng hải lưu Bắc Nam này đã đón hết phù sa sông Cửu Long chở về đến cực Nam và vì đụng phải đảo hòn Khoai nên nó tạt vòng lại, tập kết lên bãi bùn là nơi có thềm lục địa cao hơn những vùng chung quanh. Dòng hải lưu Bắc Nam và dòng Cửu Long là hai cánh tay vĩ đại của tự nhiên đón bắt những hạt phù sa vạn dặm mà đắp bồi nên mũi Cà Mau. Đặc biệt đất mũi Cà Mau là nơi duy nhất trên cả nước nhìn thấy mặt trời mọc trên biển Đông và lặn ở phía biển Tây vịnhThái Lan trong ngày…

Con đường vạn dặm xuyên đất nước

Tôi rất ngạc nhiên khi đến thành phố Cà Mau bắt gặp cây cột mốc “TP Cà Mau – 0 km” ở ngay bên đường quốc lộ 1A cũ chạy suốt chiếu dài đất nước. Trong khi đó từ đây về đến đất Mũi còn có khoảng cách hơn 100km. Còn ở chót đất mũi Cà Mau mới là nơi đặt cột mốc tọa độ quốc gia GPS0001 (Cây số 0) được xây xong vào tháng 1/1995. Đây là cột mốc lớn được xây dựng rất đẹp có hình dạng ngôi sao sáu cánh ở giữa có một cái lỗ hình vuông là tâm của cột mốc. Trước đây khách du lịch đi từ thành phố Cà Mau hay thị trấn Năm Căn (cách đất Mũi 50km) bằng ca nô cao tốc mới đến được đất Mũi. Ca nô lướt ào ào trên con sông Cửa Lớn – một con kênh dài 58km rộng 600m. Ở đây chằng chịt những luồng lạch và rạch nước. Bởi thế ca nô chở khách du lịch về đất mũi Cà Mau không đi thẳng như hành trình tham quan trên biển mà chốc chốc bẻ lái rẻ vào lạch nước mới. Không biển báo, không ký hiệu chỉ dẫn nhưng những chiếc ca nô cứ nối tiếp nhau như đã có đường mòn từ trước. Sau khoảng một giờ lênh đênh bắt đầu từ chợ Năm Căn, ca nô cập bến đưa du khách đặt chân lên mũi Cà Mau. Từ đầu năm 2016 du khách có thêm một con đường khác là đường bộ được thông xe đường Hồ Chí Minh đoạn Năm Căn – đất Mũi nối thông tuyến đường bộ từ Pắc Bó (Cao Bằng) đến mũi Cà Mau. Thật là một ngẫu nhiên tuyệt vời có ý nghĩa biết bao khi con đường mang tên Bác bắt đầu từ điểm đầu đất nước ở hang Pắc Bó nơi Bác Hồ về nước năm 1941 để lãnh đạo nhân dân ta hoàn thành công cuộc giải phóng dân tộc. Và điểm cuối chính là đất mũi Cà Mau nơi tận cùng của dải đất Nam Bộ thân yêu mà Bác Hồ khao khát vào thăm. Bây giờ ước nguyện của Người, con đường mang tên Người đa vươn xa đến đây như sự hiện diện của Bác Hồ kính yêu đối với đồng bào đất Mũi. Tôi hiểu vì sao trong những năm tháng kháng chiến ác liệt nhất trong rừng đước Cà Mau nhân dân đã lập đền thờ Bác và người dân Cà Mau khao khát được gửi ra miền Bắc mấy cây đước đâm chồi mọc rể trồng bên Tháp rùa Hồ Gươm…

Ngắm trăng Rằm, xem ga-ra trên nước

Tác giả và má Ba Sương ở Đất Mũi. Ảnh: TG

Hôm từ Cần Thơ về thăm đất Mũi chỉ có hai người, tôi và một anh bạn làm thơ. Bạn tôi, thi sĩ thì cứ ngó ngơ miễn là được đến cột mốc cực Nam chụp tấm ảnh và có tứ thơ là được. Còn tôi thêm công việc viết báo nên cứ bồn chồn lo không những về đến tận đất Mũi tham quan như những khách du lịch trong ngày mà muốn có một đêm nghỉ lại ở chót đất Mũi. Thường các đoàn khách đông người họ hợp đồng hẳn một ca nô cao tốc từ sáng xuất phát ở thành phố Cà Mau hay chợ Năm Căn về thẳng đất Mũi và chiều tối trở lại nơi xuất phát. Chúng tôi vì đi hai người nên nếu không ghép được với đoàn nào thì phải thuê hẳn một ca nô giá 2 triệu đồng, trong khi đó đi theo đoàn thì giá khoảng 200 nghìn đồng/một người.

May sao, cháu của anh bạn tôi tên là Lĩnh làm ở cơ quan thường trú báo Nhân dân ở TP Cần Thơ liên hệ được với nhà xe Vân Thuận chạy từ tuyến Sài Gòn về đất Mũi và đón chúng tôi ở TP Cần Thơ lúc hai giờ chiều. Cũng thật may mắn là Lĩnh nhờ một anh bạn phóng viên báo Cà Mau đăng ký trước cho một phòng ở khách sạn nhỏ của má Ba Sương vừa mới xây dựng xong trước Tết ở xóm đất Mũi. Đến thị trấn Năm Căn lúc 6 giờ chiều, cứ tưởng phải nghỉ lại nhưng nhà xe Vân Thuận đã chuyển chúng tôi cùng hai người dân đất Mũi sang xe trung chuyển 16 chổ ngồi đến tận nơi cần đến. Đêm đó Rằm, vầng trăng Cà Mau có gì khác thường cứ lẻo đẽo theo sau xe qua cửa kính. Tôi nhìn ra hai bên con đường mới mở thông tuyến là những rừng tràm U Minh Thượng, U Minh Hạ vút cao trong bóng trăng như dáng những con hươu cao cổ. Anh tài xế bảo: Nếu các chú đi ban ngày sẽ ngẩn ngơ trước bạt ngàn hoa tràm trắng và thỉnh thoảng sẽ bắt gặp những đụn khói thơm lừng của dân đi “ăn ong”.

Dọc con đường sông nước Cà Mau. Ảnh: T.G

Tác giả bên mốc tọa độ Quốc gia.

Đặc biệt quảng đường chưa đẩy 50 cây số xóc nảy, lởm chởm ổ gà này tôi đếm được rất nhiều cầu. Thì ra ở đây là xứ kênh rạch, cứ mỗi rạch kênh lại bắc một cây cầu. Hai người dân về đất Mũi chắc mệt nên ngủ gà, ngủ gật trên đống bao tải chở hàng phía sau. Chợt chú tài xế gọi to “đến cầu Rạch Tàu rồi” và phanh xe lại. Tôi nhìn ra ngoài chẳng thấy nhà cửa, hàng quán gì cả chỉ một màu đen tối mịt và bạt ngàn tràm xanh trắng sáng. Hai người dân lục tục dậy chuyển hàng thì bất ngờ phía con rạch trước mặt một chiếc xuồng ba lá hiện ra với hai người chèo. Họ đều đeo một chiếc đèn pin trước trán. Về sau tôi mới biết là dân sống ở đây quanh năm với sông nước nên chiếc thuyền như con trâu, là “đầu cơ nghiệp”. Họ chăm sóc, giữ gìn chiếc thuyền rất cẩn trọng, mỗi gia đình làm nhà nổi trên sông đều có một khu mái lợp riêng để cất giữ thuyền. Họ gọi vui đó là những “ga ra” thuyền mỗi khi không đi biển thuyền được treo cao, phơi khô ráo…

Nghe Mẹ Việt Nam Anh hùng hát đờn ca tài tử

Rừng tràm đước lấn biển và những làng nổi ở đất mũi. Ảnh: T.G

Đêm nghỉ lại ở xóm Mũi Cà Mau, chúng tôi ở trong khách sạn má Ba Sương. Khi biết hai anh em từ ngoài Bắc vào lại là dân viết lách má mừng lắm. Má nói: “Ngày xưa còn trẻ má cũng yêu thích văn nghệ lắm, lát nữa ăn tối xong má ca cho mà nghe, đơn ca tài tử mà!”. Thật lạ, bà má Cà Mau hơn 80 tuổi mà răng chưa rụng, mắt đọc báo không phải đeo kính, đặc biệt trí nhớ minh mẫn vừa quạt bếp than đước rực đỏ, vừa bảo anh con trai: “Làm cái gì tươi tuơi cho các chú uống rượu nghe con!”.

Tươi tươi thì nhất ở đây rồi, cua tươi còn bò lổm ngổm, rùa bò lạo xạo trong thùng, rồi những con lệch tươi sống to hơn con lươn vàng ngoài Bắc lại có cả nồi cháo rắn nấu đậu xanh bốc hơi thơm nức. Má nói ở đây còn có cả loài cá ba đời nghĩa là trong bụng con cá “Mẹ” lại có con cá “con”, trong bụng cá con đó lại có một con cá “cháu”. Rồi má khoe: “Chỉ đất biển xứ Mũi mới có giống ba khía trông như con cua nhưng càng rất to. Dân Mũi muối mắm ba khía vàng rộm nhắm rượu rất bắt”.

Ở đây nướng là món thông dụng còn mang dấu ẩn của những ngày đi khẩn hoang mở đất. Má đãi chúng tôi món cá kèo nấu lẩu rất ngon. Đĩa cá kèo đang vừa mới bắt được dưới rạch bùn rừng đước lúc chiều đổ ập vào nồi lẩu đang sôi lụp bụp mà nghe râm ran da thịt chuyển mình với xao xác rừng đại ngàn. Chuyện trò với má thật thân thương và bình dị. Má hay hỏi, có những câu hỏi thật hồn nhiên như con trẻ: Tụi bây có biết không, hôm nọ có đoàn các má ngoài đó vào chơi ở đây được ông Thủ tướng cho đi, sướng thật! Tôi nói “Má ơi! Đó là những bà mẹ Việt Nam Anh hùng đó”. Má cười: “Má cũng là mẹ Việt Nam Anh hùng đây, cái bằng treo trên đó mà ước mãi chưa ra Thủ đô được. Anh con trai đang chỉnh lại cây đàn nói vọng ra: “Thì con mấy lần giục má đi, xã mấy lần mời má đi, má chẳng chịu đi”. Má nói: “Tao đi thì nhớ đất Mũi lắm, nằm quen với cái gió biển đất Mũi này rồi, ngồi trong cái điều hòa là cảm cúm liền à, không chịu được”. Rồi đêm má không rấm chút trầm đuổi muỗi vo ve quen tai thì khó mà ngủ được. Khi cậu con trai tung tẩy ngón đàn réo rắt buông lửng mơ hồ mà thắt lại ngổn ngang bao tâm tư thì má cất giọng – Một bài ca từ thủa chống Pháp can trường: “Má ơi, con chẳng lấy chồng/ Con chờ chiến sỹ thành công đón chàng/ Một thương chiến sỹ xa đường/ Hai thương chiến sỹ can cường đánh Tây/ Ba thương lặn lội bùn lầy …”

Nơi tận cùng Tổ quốc

Sáng hôm sau chúng tôi thuê xe ôm từ chợ đất Mũi ra cột mốc số không khoảng 5km. Ở đây có cột mốc Mũi Cà Mau mang biểu tượng hình con thuyền và cánh buồm lướt sóng và mốc Tọa độ Quốc gia GPS cốt 0 được đo đạc và xây dựng từ ngày 1/1/1995. Trên đài quan sát cao 15m tôi nhìn thấy rất rõ đảo Hòn Khoai, bãi Khai Long phía Đông Nam mũi Cà Mau và khu du lịch sinh thái rộng 150 ha. Ở dây có đường bê tông bao quanh và nhà hàng với những món đặc sản hiếm có. Như món lẩu canh chua cá dứa – một loại cá thịt trắng rất thơm ngon, đặc sản của rừng mắm. Người dân ở đây kể cá dứa thích ăn trái mắm. Vào mùa thu, trái mắm rụng là mùa bà con đất Mũi đánh bắt được nhiều cá dứa nhất, bắt cá dứa bằng phóng lao. Lại nhớ câu chuyện má Ba Sương kể: Trong ruột trái mắm có cái lõi màu xanh ăn được nhưng rất chát. Những năm đánh giặc, quân dân Cà Mau đã hái hàng tạ trái mắm đạp vỏ lấy cái lõi bên trong luộc cho hết chát rồi ăn thay cơm bám trụ giết giặc. . .

Lúc trở về thành phố Cà Mau chúng tôi nhờ anh lái xe ôm mua vé theo một ca nô chở hàng buôn bán xuất phát từ chợ Đất Mũi. Một cảm giác thích thú như trò chơi cảm giác mạnh trên sông nước, tôi vừa được hít thở bầu khí quyển vô cùng trong lành, lại được ngắm quang cảnh hai bên bờ sông lướt qua nhanh. Màu xanh của đước, của những vạt dừa nước, nhà cửa nối tiếp nhau cùng hàng quán hai bên ‘Đường sông” không khác gì trên đất liền: Cửa hàng điện thoại di động, shop thời trang, quán cắt tóc, quán phở, quán nhậu, vựa cá, vựa tôm (tôi rất thích chữ vựa ở đây có gì ăm ắp phóng khoáng không cần che chắn như tính cách của người Nam bộ. Thỉnh thoảng ca nô liệng qua ngã ba, ngã tư, cua trái, quẹo phải… với cách đánh tay lái khá điệu nghệ và bình thản của người sông nước miền Tây. Chốc chốc, anh dừng lại để trao đổi hàng hoá nhanh chóng, cách trao đổi cũng khá đặc biệt, đôi lúc dùng “tiếng lóng” với nhau không cần mặc cả, đong đếm.

Tôi bất giác nhìn ra xa mà lòng nghe náo nức, miên man như muôn con sóng nối nhau vỗ vào mình. Chợt bài hát “Về đất Mũi” của nhạc sỹ Hoàng Hiệp bỗng ngân vang da diết níu kéo: “Anh đến quê em đất biển Cà Mau – Anh thấy xanh tươi đước rừng bát ngát – Miền quê hương em cá bạc, tôm vàng – Miền quê hương em đất cũng sinh sôi – Gần thêm yêu dấu quê chúng ta Cà Mau …” Gần lắm Cà Mau ơi, dù khi tôi đã đi xa ngàn dặm…

Hà Tĩnh, ngày 14/9/2017

Bút ký của Nguyễn Ngọc Phú