Vị "quan tòa" không biết chữ

Không những thế, ông còn là nhịp cầu đưa các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước đến với đồng dân tộc ít người Bana. Ông là A Nhô (78 tuổi), già làng Plei Rơ 2, phường Lê Lợi, thị xã Kon Tum, tỉnh Kon Tum.

“Quan tòa” của buôn làng

Nhà già làng A Nhô nằm ngay ngã ba trường học, cũng là trung tâm của thôn Plei Rơ 2, nơi có 92 nhóc nhà của đồng bào Bana. Hôm chúng tôi đến cũng là lúc già làng vừa trở về từ vụ hòa giải cho một đôi vợ chồng “cãi” nhau.

“Hai vợ chồng thằng A Hiưh có chuyện lục đục, mình tới “dọa” nó: “bố mẹ đã giao cho thành vợ thành chồng rồi, phải thương yêu nhau, thằng chồng không được đánh vợ. Nó vi phạm, lần thứ nhất mình phạt một ché rượu cần và một con gà. Nếu vi phạm lần thứ 2, mình sẽ phạt con heo; vi phạm lần thứ 3 phạt con bò. Vậy là vợ chồng nó hoảng quá không còn cãi nhau nữa” - già làng A Nhô vừa cười hiền.

Đối với dân làng Plei Rơ 2, uy tín của già làng A Nhô sừng sững như bóng cây Kơ-nia trên rừng. Tất tần tật mọi chuyện trong làng, lớn thì tai nạn giao thông, thanh niên đánh nhau, nhỏ thì vợ chồng mâu thuẫn, con cãi cha mẹ, hàng xóm cãi nhau... họ đều mời già A Nhô đến phân xử. Với những phân tích có tình, có lý, kết thúc những buổi phân xử mọi người đều vui vẻ theo.

“Mình làm già làng gần hai chục năm rồi, không nhớ hết những vụ đã phân xử đâu. Riêng 2 vụ này thì mình không quên: Đó là mấy năm trước trong làng có 8 người làm bậy, nói xấu Đảng, Nhà nước. Mình tới nhà từng đứa nói lẽ phải trái, nó nghe ra. Bây giờ thì ngon lắm rồi. Nó không những không nói xấu Đảng, Nhà nước mà còn quay sang làm cán bộ cho mình.

Còn vụ thứ hai: Mấy đứa thanh niên 2 làng Plei Rơ 2 và Plei Rơ 1 cự cãi gì đó, rồi kéo nhau đánh lộn rần rần cả đêm, có đứa đi nhà thương. Sáng ra, mình cùng với già làng Plei Rơ 1 đến nhà mấy thanh niên nọ, kêu từng đứa ra nói lẽ phải, trái. Sau khi nghe lọt lỗ tai, hai bên đã tự thương thảo. Sau đó mỗi bên đã góp một ché rượu và một con gà, đem đến nhà rông làng Plei Rơ 1 để ăn uống vui vẻ, hóa giải mọi xích mích” - Già A Nhô kể.

“Quan tòa” làm khuyến nông

Mặc dù hoà giải được nhiều vụ việc bằng lý lẽ phải trái, có tình có lý, nhưng có điều ít người biết vị “quan toà” này... “không quen cái chữ”- theo cách nói của ông, nhưng bù lại già có trí nhớ rất tuyệt. Được đi nhiều nơi, gặp gỡ các lãnh đạo cao cấp của Đảng, Nhà nước, nghe các vị thăm hỏi, dặn dò thế nào, A Nhô về tổ chức họp dân làng nói lại y chang thế ấy.

“Thủ tướng Chính phủ bảo Tây Nguyên mình giàu tiềm năng lắm, bà con phải nghe theo hướng dẫn của chính quyền địa phương để làm ăn ngày càng giàu lên, không được nghe theo kẻ xấu gây mất đoàn kết...” - A Nhô kể lại lần gặp gỡ Thủ tướng tại TP Hồ Chí Minh trong “Hội nghị phát triển kinh tế-xã hội Tây Nguyên giai đoạn 2006-2010”.

Sau mỗi bận đi tham quan, học tập cách làm ăn hoặc họp hành ở phường về, A Nhô lại đi từ đầu đến cuối làng hướng dẫn bà con “lấy bò sắp hàng kéo đất, lấy thuốc xịt vào cho cây lúa tốt tươi”, rồi ông chỉ cho mọi người cách trồng đậu, trồng khoai mì (sắn), trồng sả; cách nuôi gà, nuôi heo, chăn bò cho mau lớn, da bóng, không bị bệnh...

“Chỗ nào quên thì mình về hỏi lại hai đứa con trai, thằng lớn A Tân, hiện đang làm trưởng thôn này; còn thằng em A Tuấn là cán bộ thú y của địa phương mình mà” - A Nhô tự hào khoe.

A Nhô cũng là người gây dựng thói quen chào cờ vào ngày đầu tuần cho gần 100 hộ dân trong làng. Suốt 5 năm qua, mỗi tờ mờ sáng thứ hai, A Nhô đã có mặt tại nhà rông của thôn để chuẩn bị cho lễ chào cờ diễn ra lúc 6 giờ sáng. Thường thì lễ tiến hành ở sân nhà rông, hôm nào mưa thì đưa vào nhà bên trong, chứ không bỏ lần nào.

Hồi đầu số người tham dự thưa thớt, nhưng già Nhô kiên trì đi vận động từng nhà, giờ thì hầu như nhà nào cũng có ít nhất một người đại diện đến tham dự lễ. Chào cờ xong, A Nhô thêm ít phút để thông báo lại cho dân làng biết các chủ trương chính sách của Đảng, Nhà nước và của địa phương đối với bản làng mình.

Rồi ông nhắc nhở các thanh niên trong làng “uống rượu ít thôi, làm nhiều hơn”, nhắc nhở mọi người giữ gìn tình làng nghĩa xóm. Những học sinh là con em trong làng bỏ học giữa chừng, cũng được nhà trường đưa danh sách đến nhờ A Nhô “nói giúp”. Giáo viên đến nhà vận động không được, nhưng đến tay A Nhô, thì trăm phần trăm đều quay lại lớp.

Khi được hỏi già có kinh nghiệm gì khiến dân làng nể phục, A Nhô cười xòa: “phân xử mọi việc phải cho mọi người hiểu hết cái lý, cái tình và nhất là bản thân mình phải sống thật tốt”. Mà bản thân A Nhô, dù đã cao tuổi nhưng hàng ngày ông vẫn lên rẫy chăm 2 sào lúa, 5 sào mì, bắp, rồi còn đi cắt rau muống về cho 5 con heo trong chuồng nhà. Lúc rỗi ông lại lấy xe máy đèo bà vợ đi loanh quanh thăm con cháu.

Nói về vị già làng gương mẫu này, bà Đặng Thị Hiệp, Phó chủ tịch UBND phường Lê Lợi vui vẻ cho biết: “Đời sống dân làng Plei Rơ 2 giờ đã khá lên nhiều, nhà cửa, đường sá khang trang, tình hình an ninh trật tự rất tốt. Điều đó có công rất lớn của già làng A Nhô”.

Chi Mai