Con gái không được mang họ cha (2): Rắc rối chuyện "dồn tên đổi họ"

Đúng- sai chuyện “họ gốc”, “họ mượn”

Ông Nguyễn Xuân Quỳnh, 49 tuổi, ở thôn Hạ Hội kể: Năm 1986, sau bao nhiêu nỗ lực phấn đấu trong quân ngũ, ông được đơn vị giới thiệu vào Đảng. Sẽ thuận lợi và nhanh gọn hơn nhiều nếu trong quá trình thẩm tra lý lịch đơn vị không "phát hiện" ra vợ ông  là bà Công Thị Quyên không cùng họ với cha bà - ông Nguyễn Công Đang. "Tôi phải đi từ đơn vị ở Cao Bằng về địa phương để xin xác nhận của chính quyền xã, chứng minh vợ tôi là con đẻ của bố vợ tôi! May mắn là vẫn kịp. Bạn bè tôi nhiều người cũng đã gặp những tình huống tương tự" - ông Quỳnh kể.

Chị Công Thị Thuý, 26 tuổi, ở đội 5, thôn Hạ Hội, hiện đang làm cho một công ty liên doanh nước ngoài, chia sẻ "kỷ niệm" mà chị đã gặp phải cách đây 2 năm khi đi làm hộ chiếu: "Từ khi sinh ra đến khi gặp "sự cố", tôi không hề nghĩ rằng việc khác họ lại khiến mình mất thời gian và công sức đến thế".

Ông Tường Hữu Hảo - Phó Chủ tịch UBND xã Liên Khê, Khoái Châu, Hưng Yên: "Rất nhiều trường hợp xã đã chứng thực rồi nhưng lên công an huyện vẫn không chịu làm. Lại khổ sở chạy ngược chạy xuôi".

Về quan điểm con trai hay con gái trong gia đình mang "họ gốc" vẫn chưa được làm sáng tỏ. Ở Sơn Đồng, Hoài Đức, theo quan điểm của các vị cao niên, bố và con trai là những người mang họ gốc, còn con gái là người "mất họ". Trong khi đó, ông Nguyễn Chí Mậu, Chủ tịch UBND xã Sơn Đồng lại cho rằng: Không phải con gái không được đặt theo họ cha mà con gái được đặt theo họ gốc, còn con trai mới thực sự là người "mất họ".

Cùng quan điểm với ông Mậu, các cụ cao niên ở xã Tân Lập cho biết,  Nguyễn là họ "mượn", còn chữ ở giữa mới là họ gốc. Điều đó có nghĩa là con gái là người được mang họ gốc. Chẳng hạn, ở dòng họ Nguyễn Công, từ trước tới nay cả dòng họ quan niệm họ của mình là Công chứ không phải là Nguyễn, nên con gái không thể đổi thành Nguyễn Thị... được.

"Chúng tôi biết rõ những khó khăn mà người dân gặp phải khi họ của mình không trùng với họ của cha"- ông Nguyễn Hữu Tiến, Chủ tịch UBND xã Tân Lập cho biết. Theo ông Tiến, khi phát hiện ra những "rắc rối" này, chính quyền xã đã can thiệp bằng cách khuyên nhủ và khuyến khích người dân, đặc biệt là những đôi vợ chồng trẻ nên khai sinh cho con thống nhất theo họ cha.

Ông Nguyễn Xuân Quỳnh (thôn Hạ Hội, xã Tân Lập, Đan Phượng): "Tôi đã gặp không ít phiền phức khi đi làm giấy tờ vì tục đặt tên này!".

Rủ nhau đi... cải chính họ

Ông Đỗ Đức Long, 67 tuổi, Trưởng ban Hội đồng gia tộc họ Đỗ Quang cho biết: Cả 9 dòng họ trong xã đều bắt đầu bằng chữ Đỗ là Đỗ Tràng, Đỗ Bá, Đỗ Văn, Đỗ Quang, Đỗ Đình, Đỗ Trí, Đỗ Đắc, Đỗ Khoa, Đỗ Trọng. Mặc dù mang họ Đỗ nhưng từ lâu mọi người đều "hiểu ngầm" với nhau chữ Đỗ chỉ là họ đệm, còn họ chính là chữ thứ hai. 9 dòng họ Đỗ này hoàn toàn không có quan hệ với nhau về huyết thống.

Nguồn gốc tục lệ "ẩn" họ chính của mình thì chưa một ai lý giải được. Ngay cả các cụ cao niên trong các dòng họ cũng không biết nó bắt nguồn từ đâu. Anh Đoàn Ngọc Sáng (trước là Đỗ Tràng Sáng), xã đội trưởng xã Liên Khê cho biết, tại bia đá đình Liên Khê lập từ đời Hậu Lê đã ghi tên các dòng họ Đỗ. Theo gia phả họ Đỗ Tràng thì từ đời thứ 6 trở về trước mang họ Đoàn, từ đời thứ 7 đã có sự "biến hoá" dòng họ. Từ đó tới nay mang họ Đỗ Tràng, mặc dù họ gốc ở Hà Tây (cũ) vẫn mang họ Đoàn. "Các bậc tiền nhân trong họ cho rằng chữ "Đoàn" phát âm gần với đoản, nghĩa là "ngắn". Người mang họ này "lo sợ" đoản mệnh nên đổi Đoàn thành Tràng (dài). Mấy năm nay, mọi người thuộc dòng họ lại bắt đầu lấy lại họ Đoàn.

Ông Bùi Ngọc Long - cán bộ chuyên trách tư pháp xã Tân Lập, Đan Phượng: "Con trai hay con gái mang họ gốc vẫn còn đang bàn cãi..."

Ông Tường Hữu Hảo, Phó Chủ tịch UBND xã Liên Khê cho biết: Năm 2005, hàng chục học sinh (nữ) cuối bậc THPT ở xã Liên Khê gặp rắc rối khi làm thủ tục dự thi ĐH, CĐ. Nhiều em phải khổ sở chạy ngược chạy xuôi xin xác nhận để thi đại học vì không trùng họ bố. Từ đó, hơn 1.000 khẩu thuộc 9 dòng họ này đều nhận thấy rằng, việc "mượn" họ của người khác làm họ là điều khó chấp nhận được phải lấy lại đúng họ tổ của mình. Tất cả cùng làm đơn để xin chính quyền cải chính từ họ Đỗ sang đúng họ cũ, dấy lên "phong trào" "dồn tên đổi họ" trong xã.

Anh Nguyễn Đức Vũ, cán bộ tư pháp xã Liên Khê kể: "Khởi đầu cho cuộc vận động làm đơn xin cải chính họ là dòng họ Đỗ Tràng với lá đơn của 300 thành viên xin đổi sang họ Đoàn. Tiếp theo hơn 120 người của họ Đỗ Bá và lần lượt các họ còn lại cũng làm đơn xin cải chính về họ gốc: Họ Khoa 46 người; họ Tràng 186 người; họ Đình 47 người; họ Quang 76 người; họ Đắc 39 người và họ Văn 69 người. Cuộc cải chính đồng loạt này làm chính quyền bối rối vì tính chất phức tạp và nhạy cảm của vấn đề. Đến nỗi UBND tỉnh Hưng Yên phải làm đơn xin ý kiến của Bộ Tư pháp".

Ông Hảo cho biết thêm: "Cuối tháng 3/2005, Bộ Tư pháp đã về kiểm tra tình hình về việc cải chính họ. Sau đó, Sở Tư pháp Hưng Yên có thông báo hướng dẫn các dòng họ lập danh sách thống kê số nam giới trong mỗi họ để đổi về họ gốc. Còn khoảng 300 nữ giới trong các họ không phải đổi vì đã mang họ gốc. CMND của những người đã được cấp sẽ được làm lại theo họ mới. "Tuỳ yêu cầu của từng gia đình, chúng tôi có 2 cách để cải chính: Một là cải chính con trai và bố theo về họ gốc; hai là đưa họ của con gái đổi về họ bố hiện thời. Tất cả đều bám hồ sơ gốc ban đầu và chứng minh thư gốc. Nhờ sự giúp đỡ của Sở Tư pháp Hưng Yên và Bộ Tư pháp, trong gần 2 tháng chúng tôi đã cải chính cho hơn 1.000 nhân khẩu" - ông Hảo kể.