Giá thuốc vẫn cao sau WTO

Theo thỏa thuận về các khía cạnh thương mại của quyền sở hữu trí tuệ của WTO (thỏa thuận TRIPS), khoảng thời gian bảo hộ bản quyền cho các sản phẩm tối thiểu là 20 năm. Tại hội thảo về WTO và y tế ngày 27/11, tiến sĩ Lê Văn Truyền, chuyên gia cao cấp về dược học, nguyên thứ trưởng Bộ Y tế, giải thích, trong thời gian bảo hộ độc quyền cho thuốc mới, không ai được sản xuất thuốc này nếu không có giấy phép của công ty phát minh.

Điều này có nghĩa là việc sản xuất các thuốc generic (thuốc gốc) sẽ bị trì hoãn lâu hơn, giá thuốc sẽ ở mức cao trong một thời gian dài, làm giảm khả năng tiếp cận thuốc của người nghèo. Mặc dù khi gia nhập WTO, mức thuế đánh vào thuốc nhập khẩu sẽ giảm nhưng mức giảm không cao, mặt khác thuế không phải là yếu tố quan trọng đẩy giá thuốc lên.

TRIPS cũng yêu cầu bảo vệ độc quyền về dữ liệu sản phẩm tối thiểu 5 năm. Đối với lĩnh vực dược, điều này có nghĩa là mọi thông tin về một loại thuốc độc quyền (số liệu về thử nghiệm lâm sàng, sinh khả dụng...) phải được cơ quan quản lý dược bảo vệ. Một nhà sản xuất khác nếu muốn đưa ra thị trường sản phẩm tương đương sẽ không được sử dụng các dữ liệu của thuốc gốc mà phải tự mình nghiên cứu để có số liệu chứng minh hiệu quả và độ an toàn của sản phẩm.

"Việc nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng và các thử nghiệm tiêu tốn nhiều năm và số tiền khổng lồ. Chỉ các hãng dược lớn mới có khả năng làm như vậy" - tiến sĩ Lê Văn Truyền nói. Như vậy, các công ty dược trong nước chỉ có cách chờ đợi đến khi thời gian bảo hộ qua đi.

Ông Truyền cũng cho biết, ở Việt Nam, bảo hộ độc quyền dữ liệu là trách nhiệm của Cục Quản lý dược, và việc này phải được thực hiện nghiêm ngặt. Nếu không, cơ quan này có thể bị công ty nắm bản quyền kiện.

Bà Karin Timmermans, chuyên viên của Tổ chức Y tế Thế giới, cũng cho rằng thỏa thuận TRIPS trì hoãn việc tung ra các "phiên bản" của thuốc mới, không chỉ hạn chế khả năng tiếp cận thuốc của người dân mà còn tác động tiêu cực lên ngành công nghiệp dược ở các nước nghèo. Theo lý thuyết, TRIPS sẽ thúc đẩy phát minh tại chỗ, tăng đầu tư trực tiếp nước ngoài, thúc đẩy chuyển giao công nghệ ở các quốc gia thành viên WTO. Tuy nhiên, với các nước đang phát triển, điều này rất khó xảy ra. Thực tế tại Thái Lan cho thấy, việc chuyển giao công nghệ về dược ở nước này vẫn ở mức tối thiểu, đầu tư trực tiếp nước ngoài rất ít.

Thực ra, TRIPS cũng có một số điều khoản hạn chế tác động tiêu cực của việc bảo hộ sở hữu trí tuệ đối với khả năng tiếp cận thuốc. Trong trường hợp khẩn cấp, các quốc gia có quyền cấp giấy phép sản xuất thuốc độc quyền dù chưa hết hạn bảo hộ. Tuy nhiên, theo ông Lê Văn Truyền, thực tế việc này không đơn giản.

"Việc sản xuất cưỡng chế thuốc độc quyền không phải mình cứ đơn phương làm là được, mà vẫn phải có sự thỏa thuận nhất định với nhà sản xuất. Và hoàn cảnh khẩn cấp cũng có tiêu chí của nó, chẳng hạn với sự lây truyền HIV thì chỉ khi 1% dân số nhiễm virus này mới được xem là trường hợp khẩn cấp" - ông Truyền nói.

Theo bà Karin Timmermans, Việt Nam có thể tham khảo kinh nghiệm của một số nước để vẫn có thuốc rẻ cho người dân. Chẳng hạn, Thái Lan sản xuất các thuốc điều trị HIV/AIDS không đăng ký bản quyền ở nước này. Với một dược phẩm có bản quyền nhưng chỉ được bảo hộ dạng viên, Thái Lan cho sản xuất thuốc này dạng bột, tuy không tiện dụng và có liều chính xác bằng viên nhưng không vi phạm bản quyền. Sau đó, nước này lại cho phép sản xuất thuốc viên đó nhưng với liều khác đi.

Một số nước khác như Brazil, Malaysia... cũng có những "mẹo" tương tự. Bà Karin cho rằng Việt Nam cũng có thể khảo sát để biết thuốc nào chưa được bảo hộ ở Việt Nam và bảo hộ ở mức nào để từ đó sản xuất thuốc generic, giúp người dân có thuốc chữa bệnh với giá phải chăng.

Theo VnExpress