Hai chàng “Trương Chi” tài tử bậc nhất đất Bạc Liêu

Danh ca Triệu Thanh Xuân hạnh phúc với danh hiệu “Gia đình nghệ nhân Đờn ca tài tử” dù cuộc sống rất thanh đạm. Ảnh: Đ.B

Vợ phải lòng vì nghe tiếng ca trên đài

Vừa đặt chân xuống bến xe Bạc Liêu, chúng tôi đã mê đắm bởi giọng nữ ngọt ngào vẳng ra từ một quán cà phê “… bảo kiếm sắc phong lên đàng… vào ra luống trông tin chàng… năm canh mơ màng…”. Giọng ca ngọt như mía lùi khiến chúng tôi như rũ hết cái mệt của hành trình 7 tiếng đồng hồ từ Sài Gòn đến miền sông nước tìm tài tử Triệu Thanh Xuân, chàng “Trương Chi” mê đờn ca tài tử từ hồi 13 tuổi. Tới nay, “chàng” đã là giọng ca U70 song hầu hết tài tử U30 - U40 trong làng đờn hay, hát giỏi đều phải nghiêng mình, ngả mũ.

Nhà lão tài tử họ Triệu nằm trên con lộ nhỏ dẫn ra biển, cách cầu Quay (cầu Tôn Đức Thắng) không xa lắm. Thật bất ngờ khi danh ca xứ Bạc Liêu lại sống cùng gia đình trong ngôi nhà nhỏ vách phên, cũ kĩ và có phần xiệu xạo. Một phụ nữ đứng tuổi đang ngồi may lộc cộc, xung quanh chất đầy than tổ ong, than đước, ngước nhìn chúng tôi, hỏi “Chú tìm nhà tui hả, ổng mới đi giao than, để tui gọi dìa (về) liền nghen”. Chỉ 5 phút sau ông về thật. Lạ, người đàn ông vào tuổi “thất thập cổ lai hy” trong mùa xuân Bính Thân này mà trông lại khá trẻ so với tuổi. Phải chăng, đờn ca tài tử đã là một hiệu ứng đẩy lùi dấu vết thời gian?

Giữa bộn bề than đước, than tổ ong có cái bàn con con. Lão tài tử say mê kể chuyện xưa nay trong khi người vợ vẫn cọc cạch trên chiếc máy may, thi thoảng góp đôi câu hài hước ý nhị. Nhìn người phụ nữ chịu thương chịu khó đến cuối đời vẫn còn lam lũ vì mình, giọng ca đứng hàng nhất, nhì xứ Bạc Liêu chùng cả giọng: “Thương vợ tui vì máu mê đờn ca tài tử của 4 cha con tui mà cực khổ hổng hé răng tiếng nào. Chú biết tại sao không? Tại bả yêu giọng ca của tui đó” - tài tử Triệu Thanh Xuân cười sang sảng. Bật cười theo cái khí khái của ông, tôi quay qua hỏi: “Chú Sáu nói thiệt hả thím?”. Ở nhà, danh ca họ Triệu dùng tên cúng cơm là Sáu Sợi nên xung quanh bà con lối xóm vẫn gọi là chú Sáu. Thím Sáu bẽn lẽn cười: “Hồi tui còn nhỏ phụ bán tiệm cà phê gần nhà đài. Nghe ổng hát trên đài riết rồi ghiền mà đâu biết mặt. Sau có mấy lần, ổng cùng người nhà đài ra uống cà phê, nghe nói qua, nói lại tui mới biết chớ. Úi cha cha, nghe giọng hát hay mà thấy người cũng hiền nên tui mới đâm thương đó chú”. Tài tử Triệu Thanh Xuân lại tiếp tục cười đắc ý vì cái độ “hot” một thời của mình.

4 cha con cùng đi thi

Danh ca Triệu Minh Hồng cùng vợ, con trai út Triệu Thuận Bằng và em trai Triệu Thanh Xuân. Ảnh: Đ.B

Vợ chồng tài tử Triệu Thanh Xuân cưới nhau năm 1975 và có 3 con: Triệu Thanh Tâm, Triệu Thanh Thanh, Triệu Thanh Thảo. “Hồi đó khổ mà chú, đi đâu sống tui cũng làm lụng ghê lắm mới nuôi nổi 3 đứa nhỏ chớ. Nhưng cái máu mê đơn ca tài tử này dù sống kiểu gì nó cũng chảy rần rần trong người nên ở đâu tui cũng tụ anh em lại đờn ca. Nói chú biết nghen, cái môn đờn ca tài tử này nó hay lắm, vừa chơi vừa làm chứ không phải vì chơi mà nghỉ làm đâu, nhờ vậy mà chơi nó mới bền đó chú”, lão tài tử họ Triệu sảng khoái khi nói đến “món tủ”. Thấy chúng tôi tỏ ý chưa hiểu, ông cười: “Có cái gì đâu, lao động kiếm cơm cả ngày mệt nên chiều tối về nhà thì tụ nhau, người miếng mồi, kẻ cút rượu là ôm đàn ra chơi được rồi. Kẻ hát, người đờn cho thỏa cái máu mê đờn ca tài tử chừng 2-3 tiếng đồng hồ rồi nhà ai nấy về, ngủ khỏe mai dậy tiếp tục kiếm cơm nuôi vợ, nuôi con. Chú thấy cái thú này tao nhã không?”.

Cách đây vài năm, khi mấy người con còn chưa lấy vợ, gả chồng, cứ chiều chiều là xóm Rạch Thăng dưới chân cầu Quay lại nghe tiếng đờn ca ngọt lịm từ nhà ông Sáu Sợi. Nghe tiếng danh ca Triệu Thanh Xuân sống ở đây, nhiều tay đờn khắp xứ Bạc Liêu tìm đến so dây, thử giọng rồi kết tri âm - tri kỷ hay bái sư tầm nghệ. Chưa hết, máu mê đờn ca tài tử còn chảy dọc theo cả 3 người con họ Triệu: Hai Tâm ca mùi thiệt là mùi, còn Ba Thanh thì ca ngọt lịm, riêng Út Thảo luyến láy trầm bổng ít người sánh bằng. Bởi vậy, tiếng đờn ca tài tử mỗi chiều sụp nắng ở nhà danh ca Triệu Thanh Xuân đã khuấy động phong trào ở P.5, TP Bạc Liêu rồi dần lan rộng trên cái xứ sở được xem là “chiếc nôi” của môn nghệ thuật dân dã miệt Đồng bằng sông Cửu Long này.

Hồi năm 2006, trong cuộc thi Liên hoan đờn ca Tài tử Nam Bộ lần III tổ chức ở Cà Mau quy tụ hầu hết tay đờn, giọng ca có tiếng các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, cả ban tổ chức lẫn khán giả theo dõi đều bất ngờ với sự tham gia của cả gia đình 4 người họ Triệu. Gia đình mê đờn hát này còn gây bất ngờ khi cả 4 người đều đoạt giải cao. Trước đó, trong các cuộc thi do tỉnh hay huyện ở Bạc Liêu tổ chức, ai tham gia cứ nghe có gia đình họ Triệu cùng đi thi là có phần “ngán” vì mấy giải Nhất, Nhì, Ba thường do 4 người nhà này “ẵm” cả. Luôn hiện diện trong các cuộc thi và cả những cuộc vui của làng xóm, láng giềng, nên đến tận hôm nay, nhắc đến danh ca Triệu Thanh Xuân là những người trong giới đờn ca tài tử đều thừa nhận ông là “người giữ lửa” cho phong trào đờn ca tao nhã này.

Mê anh hai ca hay mà theo

Nét duyên của đờn ca tài tử. Ảnh: KT

“Hồi 13 tuổi tui được anh Hai dẫn theo chơi thường xuyên, nghe ảnh ca mà tui ghiền, tui mê rồi về tui học. Mà tui nói để chú hình dung, ca tài tử nó có bài bản lớp lang nên mình về nghiên cứu rồi tập hát cho đúng bài đúng bản, rồi luyện ca cho hay, cho tới, đến khi đụng trận, so dây với anh em bạn, mà đặc biệt là với bậc tiền bối, mình hát được người ta khen “thằng này hát được” một cái thôi là nó sướng mê luôn à chú”, tài tử Triệu Thanh Xuân tâm sự thêm về cái duyên khiến ông bén lửa đờn ca tài tử mấy chục năm qua. “Vậy tới từng tuổi này khi ngồi tụ tập đờn ca thì sướng nhất là cái gì chú Sáu”. Người đàn ông Bạc Liêu trầm ngâm một chút rồi trả lời chúng tôi mà như tự nói cho mình nghe: “Ai mê môn đờn ca tài tử này cũng chỉ tâm niệm một điều rằng được ca, được đờn cho người khác nghe là sướng rồi chú. Ở tuổi của tui cũng vậy. Có điều mình luyện giọng đã lâu nên giờ mà gặp được người có ngón đờn cũng lão luyện để mình ca chẳng những đúng bài bản gốc, tròn vành, rõ chữ, bổng trầm, giận mùi, khô ướt có đủ mà còn lạng lách ngân nga, nhấn nhá. Đó mới là cái sướng cực độ đó chú”.

Anh Hai của tài tử Triệu Thanh Xuân, không ai xa lạ mà chính là danh ca Triệu Minh Hồng, người từng “chiếm lĩnh” các đài phát thanh hồi trước và cả sau 1975 ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long lẫn Sài Gòn trong những chương trình đờn ca tài tử. Ông Hồng từng được ông Trần Văn Trạch (em ruột cố giáo sư Trần Văn Khê) mời lên đài phô diễn giọng ca mía lùi ngọt lịm. Lão danh ca này hiện có 6 người con đều là những giọng ca, tay đờn danh tiếng đất Bạc Liêu: Triệu Cảo Hoa, Triệu Cảo Đắc, Triệu Cao Thành, Triệu Thuận Bằng, Triệu Phương Xuyên, Triệu Tuyết Hằng.

Gặp “học trò cưng” cố nhạc sĩ Cao Văn Lầu

Các nghệ sỹ đờn ca tài tử trình diễn. Ảnh: K.T

Chúng tôi đến nhà cao thủ đờn ca tài tử Triệu Minh Hồng lúc trời nhá nhem tối. Thím Hai Hồng ra đón chúng tôi từ cửa tiệm tạp hóa con con mà gia đình đang bán, hắng giọng: “Chú Sáu và ký giả tới chơi kìa ông ơi”. Phía trong, tiếng danh ca Triệu Minh Hồng cười to: “Tới thì nói vô đây chứ tui sao ra được”. Hóa ra bậc tiền bối đờn ca tài tử nay đã 85 tuổi này đang bị quấn xung quanh bởi dây và bình ôxy. Ông mắc chứng tắc nghẽn phổi mãn tính đã một thời gian dài song giọng nói vẫn còn trong lắm.

Câu chuyện bắt đầu bằng những tràng cười vì thím Hai Hồng chưa gì đã vạch tội chồng: “Ổng hát hay dữ lắm nên đào theo cũng nhiều dữ lắm”. “Vậy thím ghen mệt dữ a?”, chúng tôi hỏi vui. “Sức đâu mà ghen với mấy ông giỏi đờn ca tài tử chú ơi”, thím Hai Hồng vừa trả lời vừa cười.

Danh ca Triệu Minh Hồng nghe vợ “hạch tội” thì cười ngất: “Vậy mà bả vẫn theo tui tới giờ, đẻ cả bầy con, đứa nào cũng mê ca tài tử, chắc tại bả cũng mê ca”. Thím Hai Hồng ngồi võng nghe chồng ghẹo thì hứ giọng: “Ai mà thèm mê ca, mê đờn như cha con nhà ông”. Cậu con trai út Triệu Thuận Bằng trong nhà đi ra bảo: “Úi, vậy chứ lâu lâu má tui cũng làm một hai câu à nghen. Má mà hát là đờn vô không nổi luôn đó”. Tiếng cười lại rộ lên. Thuận Bằng đang là Chủ nhiệm CLB đờn ca tài tử phường Nhà Mát, mấy hôm nay cận Tết chộn rộn lo quy tụ CLB để giao  lưu đờn ca tài tử cùng những CLB các phường khác. Mấy anh và hai em gái cũng vừa rời nhà đi ca, đi đờn nên không tham gia cuộc chuyện trò. “Chú Hai, chú có hướng mấy người con ham thích đờn ca tài tử hay không mà ai cũng thành cao thủ môn này hết vậy”, chúng tôi hỏi danh ca Triệu Minh Hồng. Tiền bối đờn ca tài tử cười rộ: “Chẳng có hướng gì đâu chú ơi, hồi nhỏ tụi nó nghe riết rồi mê, rồi tự hát. Đến khi nó biết hát rồi thì tui hoặc học trò của tui hướng dẫn tụi nó thêm. Thuận Bằng hồi 8 tuổi hát giỏi 4-5 bài khó rồi”.

“Còn chú hồi nhỏ thì sao mà mê đơn ca tài tử?”, chúng tôi thắc mắc. Danh ca Triệu Minh Hồng lại cười: “Thì cũng có khác gì tụi nó đâu, cũng nghe ông già tui ca, có điều ông chỉ ca được chứ không ca giỏi. Tui thì may hơn, hồi trẻ thường được gặp bác Sáu Lầu (nhạc sĩ Cao Văn Lầu) chỉ giáo, điểm xuyết nên có bài, có bản, ngon cơm, ngọt canh à chú”. Nghe ông nói, chúng tôi thầm nghĩ, rõ là đờn ca tài tử được lưu giữ từ thế hệ này sang thế hệ khác với đa số “con nhà nòi” hoặc ít nhất cũng được thường xuyên tiếp cận với thú chơi tao nhã, đặc thù miền Tây sông nước này từ tấm bé. Chợt danh ca Minh Hồng cắt dòng suy nghĩ của chúng tôi khi tiếp tục nhắc đến cố nhạc sĩ Cao Văn Lầu: “Soạn giả Linh Đức có làm bài “Nhớ bác Sáu” đủ sáu câu nghen chú. Trong đám tang bác Sáu Lầu, hằng hà sa số giọng ca tụ về đưa tiễn nhưng tui là người hát đầu hàng (áo quan) của bác Sáu bài này nghen chú. Đời ca tài tử của tui Đông Tây khắp chốn, nhưng lần hát đó là tui được mãn nguyện đó chú”.

Trời đã tối mà chuyện cứ kéo dài không dứt. Những lúc cao hứng, hai lão tài tử Triệu Minh Hồng, Triệu Thanh Xuân còn cất giọng “xề cống xang sự” khiến chúng tôi cũng chẳng muốn rời bước. Với những cao thủ chơi và sống đúng cái chất vốn có của đờn ca tài tử là “trọng nghĩa khinh tài”, “cầu danh bất cầu lợi”… như họ và hậu duệ, học trò của họ ở xứ Bạc Liêu, đờn ca tài tử sẽ mãi lưu truyền. Chúng tôi rời Bạc Liêu mang theo dư âm “Dạ cổ hoài lang” của cố nghệ sỹ Cao Văn Lầu, với câu “chốt hạ” của danh ca Triệu Minh Hồng: “Đã mê đờn ca tài tử thì chỉ quên thở mới thôi”.

     Đỗ Bá - Thanh Giang/Báo Gia đình & Xã hội