Triết lý nhà Phật (2): Nhận diện để loại trừ những mầm mống nuôi dưỡng sân hận trong tâm hồn
GiadinhNet - Để làm chủ được sân hận, chúng ta cần phải nhận diện được nguồn gốc nảy sinh sự sân hận.
Lòng sân hận được nuôi dưỡng từ môi trường sống, từ sự giáo dục. Con người có xu hướng bạo lực, vì họ lớn lên trong hoàn cảnh có tính chất bạo lực. Để làm chủ được sân hận, chúng ta cần phải nhận diện được nguồn gốc nảy sinh sự sân hận. Phật giáo cho chúng ta những công cụ hữu hiệu nhất để nhận biết.

Sân hận có thể làm con người hành động mất lý trí (Ảnh minh họa)
Nhận diện mầm mống sân hận
Nếu nhìn nhận thực tế, tất cả chúng ta đều phải công nhận rằng, những giá trị nhân bản trong xã hội đang bị xói mòn. Những mâu thuẫn, xung đột, bạo lực... có xu hướng gia tăng với tính chất ngày càng phức tạp. Nhìn ở phạm vi hẹp, những vụ án đau lòng xảy ra trong xã hội ngày càng nhiều. Nguyên nhân phần lớn xuất phát từ sự giận dữ. Những người gây ra hậu quả trên thường không có kinh nghiệm, bản lĩnh chế ngự sự sân hận trong tâm.
Theo Thượng tọa Thích Nhật Từ (Phó hiệu trưởng Học viện Phật giáo Việt Nam), đây là vấn đề đang tồn tại trong xã hội chúng ta. Trách nhiệm của mỗi người là chung tay, góp sức để giải quyết vấn đề này. Việc nhận diện, làm chủ và chuyển hóa sân hận của mỗi người phải xem như trách nhiệm. Bởi, xóa tan sân hận sẽ góp phần tạo ra môi trường xã hội nhân văn, hòa bình, con người ứng xử với nhau bằng tình yêu thương. Thượng tọa Thích Nhật Từ phân tích, con người có xu hướng hành động bạo lực là do họ sinh ra và sống trong môi trường tiêu cực, cùng với sự giáo dục nhân cách không đúng đã tạo ra mảnh đất màu mỡ để dưỡng lòng sân hận. Ngày nay, những trò chơi điện tử như bắn súng, khủng bố… các đồ chơi bạo lực khiến trẻ em thích thú. Bản thân chúng chứa đầy hạt giống giết chóc, nuôi lớn lòng sân hận cho chính tâm hồn trẻ nhỏ. Các phương tiện giải trí này đang gieo rắc vào tâm hồn trẻ em những hạt giống rất nguy hiểm cho xã hội.
Còn người lớn thì sao? Chính chúng ta không nhận ra mầm mống của sân hận, nên cũng không có cách giáo dục con em mình rời xa chúng. “Khi xem các phim về chiến tranh, có bên thắng bên thua. Bên mình ủng hộ mà chiến thắng thì hò hét reo vui, cổ vũ, thậm chí quát mắng, đập bàn, đập ghế. Lúc đó, chủng tử của sân hận sẽ lớn dần lên mà không thể kiểm soát được”, Thượng tọa Thích Nhật Từ nói.
Một trong những gốc rễ khác của sân hận bắt nguồn từ thái độ si mê. Si mê dễ khiến con người mê muội, mất khả năng suy xét và khiến con người hành động theo bản năng. Si mê khiến người ta hành động bất chấp, dùng mọi thủ đoạn để thỏa mãn. Vì si mê, con người có thể làm những việc đảo lộn những giá trị đạo đức, văn hóa. Và vì si mê, trong phút giây sân hận có thể khiến một ai đó hành động mù quáng, đánh đổ những thành quả tốt đẹp khổ công gầy dựng trước đó. Theo quan điểm nhà Phật, si mê được định nghĩa như một nhận thức không sáng suốt, xa rời bản chất nhân quả, duyên khởi, vô thường, vô ngã. Đại đức Thích Nhật Từ dẫn ra câu chuyện si mê dẫn đến sân hận trong điển tích Tam Quốc Diễn Nghĩa (Trung Quốc). Đổng Trác là cha nuôi của Lữ Bố. Đổng Trác vốn háo sắc, muốn chiếm hữu người tình của Lữ Bố là Điêu Thuyền. Và trong lúc cuồng si, Lữ Bố đã quay sang đối đầu và cuối cùng ra tay giết chết cha nuôi. Mối tình tay ba này khiến Lữ Bố trở thành kẻ bất hiếu, giết chết cha nuôi. Câu chuyện lịch sử về sự tranh chấp giữa cha con Đổng Trác có thể được xem là minh họa điển hình cho lòng si mê trở thành đầu mối đấu tranh, bạo loạn và chém giết.
Để hóa giải thù hận từ gốc rễ của si mê, ta phải nuôi dưỡng những hạt giống trí tuệ. Ở câu chuyện tình tay ba giữa Điêu Thuyền, Đổng Trác và Lữ Bố. Nếu Đổng Trác là người hiểu biết về đạo lý nhân quả thì ông đã không biến mình thành tình địch của con nuôi. Nếu Lữ Bố hiểu được đạo lý đã không hạ đao giết chết cha nuôi. Quan niệm “chỉ có cái này” thì mới được hạnh phúc, không có nó thì mọi giá trị hạnh phúc đều mất hết, sẽ tạo ra nhiều rắc rối.
Bài học từ chuyện của một samurai
Nói về sân hận, chúng ta có thể đã từng nghe qua câu chuyện võ sĩ Samurai suýt nữa giết nhầm vợ vì nóng giận. Chuyện rằng, một ngày nọ vị samurai đến thu nợ của người đánh cá. Người đánh cá nói: “Tôi xin lỗi, nhưng năm vừa qua thật tệ, tôi không có đồng nào để trả ngài”. Vị Samurai nổi nóng, rút kiếm ra định giết người đánh cá ngay lập tức. Rất nhanh trí, người đánh cá nói: “Tôi cũng đã học võ và sư phụ tôi khuyên không nên đánh nhau khi đang tức giận”. Vị Samurai nhìn người đánh cá một lúc, sau đó từ từ hạ kiếm xuống. “Sư phụ của ngươi rất khôn ngoan. Sư phụ của ta cũng dạy như vậy. Ðôi khi, ta không kiểm soát được nỗi giận dữ của mình. Ta sẽ cho ngươi thêm một năm để trả nợ và lúc đó chỉ thiếu một xu thôi chắc chắn ta sẽ giết ngươi”.
Vị Samurai trở về nhà khi đã khá muộn. Ông nhẹ nhàng đi vào nhà vì không muốn đánh thức vợ, nhưng ông ta rất bất ngờ khi thấy vợ mình và một kẻ lạ mặt mặc quần áo Samurai đang ngủ trên giường. Nổi điên lên vì ghen và giận dữ, ông nâng kiếm định giết cả hai. Nhưng đột nhiên, lời của người đánh cá văng vẳng bên tai: “Ðừng hành động khi đang giận dữ”. Vị samurai ngừng lại, thở sâu, sau đó cố tình gây ra tiếng động lớn. Vợ ông thức dậy ngay lập tức, kẻ lạ mặt cũng vậy, hoá ra đó chính là mẹ ông. Ông gào lên: “Chuyện này là sao vậy. Suýt nữa tôi đã giết cả hai người rồi”. Vợ ông giải thích: “Vì sợ kẻ trộm lẻn vào nhà, thiếp đã cho mẹ mặc quần áo của chàng để doạ chúng”.
Gốc rễ khác của sân hận còn là thái độ loại trừ. Sự độc đoán dẫn đến loại trừ. Người có thái độ độc đoán sẽ tự đặt mình trên bàn cân nặng hơn những người khác. Họ tự cho mình vai trò mặt trời, còn người khác phải là mặt trăng. Họ là ngày và người khác phải là đêm. Nếu tính độc tôn song hành với sự thành công thì người độc tôn rất ngạo mạn. Người ta có khuynh hướng chinh phục, bành trướng, phủ trùm, khống chế và những gì đi ngược lại đều tạo nên sự đối kháng. Họ sẽ nỗ lực bằng mọi giá tiêu diệt một cách tàn nhẫn.
Thái độ loại trừ là làm cho chủ thể nhận thức, nhìn cuộc đời bằng hai cặp kính sân hận và không tương nhượng. Người độc tôn loại trừ tự xem mình là giá trị chân lý tuyệt đối và tất cả con người, sự việc còn lại đều tùy thuộc vào trục xoay của chủ nghĩa cá nhân. Người độc đoán sẽ xem hạnh phúc của mình là trên hết. Tất cả sự vận hành cuộc đời, vũ trụ, con người, thậm chí người thân của y đều là thứ yếu. Họ muốn hướng nào thì mọi người phải theo hướng đó. Do đó, bạo động, nổi loạn, kháng cự dễ phát sinh đối với người có thái độ cực đoan.
Lịch sử nhân loại đã từng chứng kiến nhân vật Hitler, con người của sự “độc tôn loại trừ”. Ông có mối thù truyền kiếp với những người Do Thái thông minh. Ông đã ra lệnh mưu sát không biết bao nhiêu ngàn người Do Thái ở nước Đức và khắp nơi trên thế giới. Ông hạ lệnh giết hết tất cả những tướng lĩnh và Đảng viên của các Đảng đối lập. Lịch sử Hitler là lịch sử khổ đau do chính ông gieo rắc cho nhân loại. Nỗi khổ đau Thế chiến thứ hai có gốc rễ từ lòng tham loại trừ.
Cách tân đời sống đạo đức thường được khởi đầu bằng lương tâm hối hận về những điều xấu đã gây ra. Muốn làm mới nhân cách từ quá khứ đen tối, điều trước tiên là phải dẹp bỏ lòng tự ái. Khi lòng tự ái được chuyển hoá thì ý nghĩ, hành động và lời nói sẽ có sự thay đổi tích cực. Để chuyển hoá tâm lý ích kỷ và loại trừ, nên quan niệm sự đa dạng là cần thiết, thái độ khác biệt tạo nên sự phong phú. Đức Phật đã nói đến 84.000 pháp môn, con số tượng trưng cho sự đa dạng.
Theo tinh thần Phật dạy, nên bỏ thái độ loại trừ và độc tôn để có thể nhìn thấy được sự đóng góp và giá trị của người khác. Người khác có thể theo học thuyết mà ta không thích nhưng nếu hành động và sự dấn thân của họ mang lại giá trị lợi lạc thì nên tán thán và học tập.
(Còn nữa)
Kỳ Phong/Báo Gia đình & Xã hội

Hà Nội tổ chức 5 điểm bắn pháo hoa mừng 80 năm Quốc khánh 2/9
Xã hội - 3 giờ trướcChào mừng 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, TP Hà Nội sẽ tổ chức 5 điểm bắn pháo hoa; đồng thời phối hợp với các cơ quan, đơn vị tổ chức nhiều hoạt động khác.

Tuyên Quang: Nhiều hố "tử thần" bất ngờ xuất hiện giữa đồng sau mưa lớn
Xã hội - 3 giờ trướcNhiều hố sụt lún bất ngờ xuất hiện tại Tuyên Quang sau mưa lớn, khiến người dân lo lắng. Chính quyền địa phương đã khẩn trương triển khai các biện pháp đảm bảo an toàn.

Cách Quảng Ngãi vận hành thử cấp xã mới, được khen là sáng tạo
Xã hội - 4 giờ trướcÔng Nguyễn Xuân Thắng - giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương - đã khen Quảng Ngãi sáng tạo khi vận hành thử nghiệm hoạt động cấp xã trong 5 ngày.

Hà Nội cập nhật bản đồ địa chính cho 126 xã, phường mới
Xã hội - 4 giờ trướcSở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội đang chỉnh lý, cập nhật dữ liệu bản đồ địa chính, bản đồ hình thể cho 126 xã, phường mới sau sắp xếp.

Xử lý ‘núi’ bánh kẹo bị vứt bỏ tại bãi rác xã La Phù thế nào?
Xã hội - 4 giờ trướcUBND xã La Phù (Hoài Đức, Hà Nội) cho biết, cả rác thải cùng số lượng bánh kẹo bị vứt bỏ sẽ được chuyển về điểm tập kết và trung chuyển rác của xã. Dự kiến ngày 11/6 sẽ hoàn thành công tác xử lý theo đúng quy định.

Cán bộ 2 xã ở Đắk Nông trả 170 triệu đồng tiền tiếp khách cho quán cơm bình dân
Xã hội - 4 giờ trướcCán bộ 2 xã, thị trấn ở Đắk Nông đã thanh toán toàn bộ số tiền hơn 170 triệu đồng nợ quán cơm bình dân và một phần trong số tiền gần 180 triệu đồng nợ cửa hàng văn phòng phẩm.

Câu kết với người nước ngoài lập đường dây lừa đảo tại Campuchia, chiếm đoạt hàng tỷ đồng
Xã hội - 4 giờ trướcCông an Thanh Hóa vừa bắt giữ 13 đối tượng liên quan đường dây lừa đảo chiếm đoạt tài sản hoạt động tại Campuchia do một số người Việt Nam câu kết với người nước ngoài cầm đầu.

Con rể chém mẹ vợ tử vong sau mâu thuẫn, rồi ra đầu thú trong đêm
Xã hội - 4 giờ trướcVợ bỏ về nhà bố mẹ đẻ, người đàn ông cầm dao tìm đến nói chuyện. Hai vợ chồng xảy ra mâu thuẫn, khi mẹ vợ đến can ngăn Tùng bất ngờ dùng dao chém bà tử vong.

Khi nào Hà Nội công bố kết quả và điểm chuẩn vào lớp 10 công lập 2025?
Xã hội - 5 giờ trướcDự kiến, từ ngày 4 - 6/7, Sở GDĐT Hà Nội sẽ công bố cùng lúc điểm thi và điểm chuẩn trúng tuyển vào lớp 10 của các trường THPT công lập.

Kịp thời ngăn chặn 2 nhóm dùng hung khí chuẩn bị hỗn chiến
Xã hội - 5 giờ trướcLực lượng công an kịp thời phối hợp ngăn chặn 2 nhóm thanh thiếu niên ở Bình Thuận dùng hung khí để giải quyết mâu thuẫn trên mạng xã hội.

Quy định mới về hình thức nhận lương hưu từ 1/7/2025, người hưởng chế độ nên biết
Đời sốngGĐXH - Luật Bảo hiểm xã hội 2024 có hiệu lực từ ngày 1/7/2025, theo đó quy định các hình thức nhận lương hưu đối với người tham gia BHXH. Dưới đây là thông tin cụ thể.