Xuân Nghĩa trải lòng chuyện chưa từng kể về người anh “vua hài đất Bắc” Xuân Hinh: Anh nuôi tôi ăn học, đến nợ của tôi anh cũng gánh

Một thời vỡ nợ vì kinh doanh

Gặp nghệ sĩ Xuân Nghĩa những ngày đầu xuân năm mới, nghe anh kể về những điều đã làm được trong năm qua mà cảm như tình hình dịch dã không tác động quá nhiều đến người nghệ sĩ này. Những ngày giáp Tết, anh "tung" một lúc 2 sản phẩm hài là "Bá Kiến thức tỉnh" và "Tết nội Tết ngoại". Cận Tết vẫn còn gấp rút quay giá văn Quan Hoàng Mười để kịp giới thiệu đến khá giả vào đầu năm mới.

Về tinh thần thì lại càng không bị ảnh hưởng bởi anh vốn tính nhà binh nên "kiểu gì cũng sống được" (Xuân Nghĩa hiện đang công tác tại Nhà hát Chèo Quân đội với quân hàm Trung tá). "Trước khi làm lính thì tôi là người nhà quê, rồi cha sinh mẹ đẻ cho cái nết giản đơn, chân chất, mộc mạc nên nhu cầu không có nhiều. Cơm dưa canh cà vẫn vui. Dịch dã tuy có làm cho show ít đi nhưng nói buồn thì đó là vì không được gặp khán giả nhiều thôi, chứ thu nhập giảm không phải là vấn đề để tôi phải suy nghĩ".

"Không phải suy nghĩ" bởi Xuân Nghĩa tâm sự rằng từng có thời điểm anh đã sống mà trong túi không còn tiền theo đúng nghĩa đen. Đó là thời điểm anh đứng ra làm bầu sô cách đây nhiều năm. Nhớ lại thời ấy, Xuân Nghĩa kể: "Có thể nói, tôi là người đầu tiên đưa các nghệ sĩ đi biểu diễn ở vùng sâu vùng xa, vùng miền núi. Nếu như ở thành phố, việc thưởng thức một chương trình nghệ thuật đã quá dễ dàng, nếu không muốn nói là "khủng hoảng thừa" thì ở miền núi là sự xa xỉ. Vì tổ chức ở những nơi như thế rất vất vả, thiếu thốn đủ thứ. Nhưng vì muốn bà con ở đó được hưởng một đời sống tinh thần phong phú hơn nên tôi đã không quản ngại. Mong muốn là vậy, thực tế khác xa những gì mình nghĩ. Xin giấy phép, mời nghệ sĩ, đầu tư sân khấu, quảng cáo nhưng vừa kéo quân lên thì mưa từ đầu tuần đến cuối tuần. Thất bại, tôi xoay đủ nghề để sống nhưng thành công thì ít mà đổ bể thì nhiều".

Giờ thì Xuân Nghĩa tự xác định rằng mình không có duyên nên chỉ tập trung làm nghề. Ngoài việc diễn cho nhà hát, Xuân Nghĩa được biết nhiều hơn ở lĩnh vực hài. Kiên định với hướng đi này, sự nghiệp và tài năng của anh cũng ngày càng định hình rõ nét hơn.

"Em trai Xuân Hinh": từ tự hào thành… tự ti

Nhiều người nhận định nếu Xuân Nghĩa không phải là em trai của Xuân Hinh thì có lẽ, danh tiếng của anh ít ra cũng không "chậm tiến". Nghệ thuật vốn chỉ ghi nhận sự độc bản chứ không cần một phiên bản. Mà "cái tội" của Xuân Nghĩa là quá giống với người anh trai, từ hình thức cho đến giọng nói, lối diễn, khẩu hình… đều rất dễ bị so sánh với Xuân Hinh. "Nếu khán giả nhìn thấy sự giống nhau giữa tôi và anh Hinh là bắt chước thì không đúng. Thực ra đó là nét tương đồng của những người ruột thịt. Cùng cha mẹ sinh ra, cùng từ bé đã thấm đẫm những làn điệu Chèo từ chiếu Chèo Kinh Bắc của những liền anh liền chị nên ít nhiều bị ảnh hưởng", Xuân Nghĩa lý giải.

Thực ra, so với người anh trai thì Xuân Nghĩa khá đa năng. Anh không chỉ diễn xuất cả chính kịch lẫn hài kịch mà còn viết kịch bản, tự đạo diễn cho các sản phẩm của mình, như: Mất vợ vì rượu, Để cho thầy lấy vợ, Bá Kiến thức tỉnh… 

Với các vai diễn, trong khi Xuân Hinh không đóng phản diện thì Xuân Nghĩa làm tất, từ bà già, giả gái, đến các vai "đào lệch". Dù không nói ra nhưng có vẻ như anh muốn chứng tỏ cho khán giả thấy, anh và Xuân Hinh khác nhau, mỗi người một thế mạnh chứ không phải anh bị ảnh hưởng hay bắt chước anh trai.

Từng có thời điểm, vì sự so sánh này mà Xuân Nghĩa đã giấu mình mất 10 năm không đi diễn. Có người anh trai nổi tiếng, vô tình lại trở thành rào cản cho anh. Mỗi khi mời Xuân Nghĩa tham gia, bầu sô lại làm luôn chức năng của cán bộ hộ tịch, đó là ghi thêm dòng chữ "em trai Xuân Hinh". Chưa hết, như sợ khán giả vẫn còn mông lung, bầu sô cho in cả hình ảnh ông vua hài đất Bắc Xuân Hinh lên poster. "Hành động này chẳng khác gì lừa đảo khán giả, do vậy tôi đã rút lui một thời gian dài", Xuân Nghĩa nói.

"Tôi mang ơn anh Hinh"

Không biết có phải từ câu chuyện này mà Xuân Nghĩa hiếm khi nhắc đến Xuân Hinh. Thậm chí, anh còn giấu diếm việc mình là em trai của người anh nổi tiếng để không bị so sánh. Nhưng giang hồ thì đồn đại rằng Xuân Nghĩa không nhắc đến Xuân Hinh là do bị yêu cầu như vậy. Mang lời đồn đại này hỏi Xuân Nghĩa, anh tâm sự: "Đã có không ít đồn đoán tôi với bác cả (trong gia đình, nghệ sĩ Xuân Hinh là cả, Xuân Nghĩa là út-pv) bất hoà với nhau nên mới không thấy xuất hiện hay nhắc đến nhau. Thực tế thì năm 2008 tôi và bác cả đã từng diễn chung rồi. Năm 2020 làm tiểu phẩm "Của gia bảo". Còn ít nhắc đến thì đúng, nhưng không phải vì bất hoà mà vì tôi không muốn mang tiếng là dựa hơi".

Lần này, Xuân Nghĩa "phá lệ" để tâm sự nhiều hơn về người anh trai, để những lời đồn về mối quan hệ anh em không còn xuất hiện nữa.

Xuân Nghĩa sinh ra ở Bắc Ninh trong gia đình có 7 anh chị em. Vốn không có truyền thống nghệ thuật nên nhà có tới hai người được "tổ đãi" cũng thật là hiếm hoi. Nhưng nếu như Xuân Hinh được trời phú nhiều thứ, con đường đến với nghệ thuật cũng thuận lợi hơn thì với Xuân Nghĩa lại dường như trái ngược. Bởi khi người anh trai đã bắt đầu được công chúng biết đến thì Xuân Nghĩa vẫn đang nuôi "mộng bình thường" là làm một anh thợ điện. "Trong một hội thi của trường, tôi tham gia tiết mục văn nghệ và được giải. Bác cả phát hiện tôi có năng khiếu nên dẫn dắt tôi vào nghề. Tôi thi vào trường nghệ thuật quân đội, ra trường là sống được bằng nghề luôn. Tôi mang ơn bác còn chả hết nữa là ‘bằng mặt không bằng lòng’.

Những năm tháng tôi đi học, anh Hinh là người nuôi tôi. Rồi có thời điểm tôi rơi vào khó khăn vất vả, thậm chí sống trong nợ nần, anh cũng "gánh" cho tôi. Các cụ ngày xưa có câu quyền huynh thế phụ, bố mẹ tôi mất là một tay anh lo cho các em. Anh dạy dỗ, chăm sóc các em nên nghiêm khắc, khó tính là đương nhiên. Các em tuổi trẻ bao giờ cũng có sự bồng bột, tất cả chỉ vì anh luôn muốn các em phải nỗ lực, phải tốt lên. Giờ thì anh bớt nói, bớt mắng rồi chứ trước anh nói tôi nhiều lắm, để tôi bớt đi. Thậm chí có lần còn khen, bảo "ừ thì cũng có tài đấy, hát hay đấy nhưng phải chu chỉnh thêm". Trước không bao giờ anh khen và để được anh khen là rất khó nên tôi cũng có động lực hơn".

Tôi nặng tình, cả nể còn anh Hinh rất chuẩn chỉnh

Cũng theo lời Xuân Nghĩa thì "vua hài đất Bắc" là anh cả nên từ bé đã sớm ý thức được trách nhiệm lớn lao với các em chứ không phải khi phú quý rồi mới nghĩ tới.

"Những gì anh Hinh làm cho bố mẹ, cho các em, tôi có muốn cũng không làm được. Trong nghệ thuật, anh Hinh là người chu chỉnh từng tí một. Từ phục trang, biểu diễn, giữ gìn hình ảnh cả trong nghề lẫn cuộc sống. Chính vì thế mà anh luôn khắt khe và muốn tôi phải nỗ lực hết sức, thậm chí là quá sức bản thân để xứng đáng với sự trân trọng của khán giả.

Một điểm khác nữa là, trong những cuộc vui, tôi nặng về tình cảm nên đôi khi hay hết mình chứ anh Hinh giữ gìn sức khoẻ lắm. Kể cả uống được rượu thì trừ khi là gia đình, những người gần gũi lắm anh mới uống. Lối sống rất dân dã, bình dân nhưng không xuề xoà. Anh vẫn giữ một khoảng cách trong tiếp xúc, không dễ dãi, xô bồ. Tôi thì có khác hơn vì tôi là bộ đội, mà bản chất người lính là gần gũi, tình cảm nên nhiều khi khó từ chối được các cuộc nhậu. Anh Hinh hay mắng tôi vì cái đó thôi, còn trong đối nhân xử thế hay công việc, tôi không để ai phải than phiền chê trách. Nếu không rèn thì làm sao mà tôi được thăng hàm trước thời hạn như năm vừa qua? Nếu sống chơi bời thì không bao giờ trụ được trong môi trường quân đội vốn rất kỷ luật, nghiêm khắc".

Hỏi Xuân Nghĩa có thấy chạnh lòng khi bị so sánh và ít nổi tiếng hơn anh trai không? Anh thành thực: "Tôi vô cùng hãnh diện nếu được khen giống anh ấy. Anh Hinh dù có người thích người không nhưng với tôi, anh luôn là cây đa, cây đề. Nhiều người muốn giống anh cũng đâu có được. Việc anh được công chúng yêu mến hơn cũng là điều dễ hiểu. Đó là chất xúc tác để mình cố gắng. Hơn nữa, trong cuộc sống tôi không phải là người thích đố kỵ và tham vọng. Tôi trân trọng những gì đến tự nhiên và làm sao để mình thoải mái nhất chứ không phải nỗ lực bằng mọi giá mà phải đánh đổi hay sống khác đi với bản thân.

Gần đây có bài báo còn so sánh đời tư của tôi và anh Hinh, rằng anh có cuộc sống mơ ước, nhà cao cửa rộng, con cái giỏi giang còn tôi vẫn ở nhà công vụ, gia đình dở dang… Đã gọi là đời tư thì mỗi người sinh ra đều có số mệnh, không muốn nó vẫn đến. Ai lập gia đình cũng đều mong được hạnh phúc chứ ai muốn đổ vỡ? Nhiều hôm đi diễn về muộn, trở về căn phòng chỉ có một mình mà thấy tủi phận nhưng biết làm sao được, số mình nó thế…". Xuân Nghĩa cho biết, anh vẫn mở lòng để đón nhận tình cảm nhưng chưa đủ duyên nên hiện tại, anh chỉ biết dồn hết cho công việc. Con trai anh hiện sống với mẹ nên nam diễn viên chỉ có thể dành tình cảm cho con vào ngày nghỉ hay dịp lễ tết và cùng vợ cũ gánh vác trách nhiệm và luôn cố gắng để con trai không bị thua thiệt.

Lê Thanh Hà