eMagazine

Táo quân từng là "đặc sản" giải trí ngày Tết

"Gặp nhau cuối năm" ra đời từ năm 2003, xuất phát từ đề xuất của NSND Khải Hưng, lúc đó đang là Giám đốc VFC: "Cứ làm một chương trình hài hước cuối năm đi". Vậy là "Gặp nhau cuối năm" ra đời. Ban đầu tích "Táo quân" chỉ là một tiểu phẩm độc lập trong chương trình "Gặp nhau cuối năm" và phải tới năm 2006, "Táo quân" mới chiếm lĩnh toàn bộ chương trình. Trong suốt nhiều năm sau đó, "Táo quân - Gặp nhau cuối năm" trở thành "món ăn" không thể thiếu trong đêm 30 Tết. Thậm chí, có khán giả nhận xét rằng "Tết mà thiếu Táo quân thì nhạt lắm".

Format "Táo quân" vốn được xây dựng theo truyền thuyết Táo quân lên chầu Ngọc Hoàng, có nhiệm vụ báo cáo trước Ngọc Hoàng và thiên đình về công việc diễn ra ở hạ giới trong một năm, liên qua đến ngành mà mình phụ trách. Từ điển tích này, các câu chuyện thời sự nóng hổi diễn ra trong lĩnh vực như Y tế, Văn hoá, Kinh tế, Giao thông, Giáo dục… đã được mổ xẻ.

Những hình ảnh quen thuộc của khán giả vào đêm 30 Tết

Tuy nhiên, cái hay của Táo quân là không thiên về việc báo cáo thành tích đơn thuần mà chủ yếu tập trung vào những vấn đề nổi cộm, gây bức xúc trong dư luận. Góc nhìn phê phán cũng được soi chiếu qua lăng kính trào lộng, hài hước, thâm thuý mà sâu cay. Cách thể hiện cũng vô cùng phong phú, từ tấu trình, hài kịch xen lẫn với các điệu dân ca cải lương, chèo và nhạc chế… mang đến buổi chầu đậm tính "hạ giới" với đủ sắc thái cảm xúc. Để có hiệu quả này là sự làm việc cật lực của ê kíp, đòi hỏi sự bao quát về tất cả các lĩnh vực trong năm, không ngại làm "mất lòng" các ngành bị nhắc đến.

Đây là điểm khác biệt của "Táo quân - Gặp nhau cuối năm" so với các chương trình hài khác mà nếu muốn, họ cũng khó mà bắt chước được cách làm của VFC.

Đó là cách xây dựng kịch bản do một nhóm biên kịch thực hiện, mời nhiều "ngôi sao" sân khấu và cần sự tập luyện trong một khoảng thời gian dài, có sự đầu tư lớn… Tất cả những điều này khó mà được các hãng phim hài của tư nhân dám chơi. Mà nếu dám, họ cũng không có được lợi thế như VFC, phát vào khung giờ vàng đêm 30 Tết - thời điểm mà đông đảo các gia đình quây quần bên chiếc tivi để đón năm mới cùng VTV.

Nhờ những yếu tố kể trên mà nhiều năm, "Táo quân - Gặp nhau cuối năm" trở thành món ăn không thể thiếu, thậm chí được cho là đặc sản của ngày Tết.

Mỗi Táo là một sức hấp dẫn

Chương trình cũng làm nên thương hiệu của các nghệ sĩ tham gia như Quốc Khánh, Công Lý, Xuân Bắc, Vân Dung, Tự Long, Quang Thắng… Chính các nghệ sĩ cũng khẳng định, nếu không có Táo quân thì họ khó có tên tuổi như hôm nay.

Ngoài bộ 3 không đổi qua các năm là Ngọc Hoàng (Quốc Khánh), Nam Tào (Xuân Bắc) và Bắc Đẩu (Công Lý), chương trình còn thu hút nhiều danh hài, nghệ sĩ nổi tiếng như Chí Trung, NSƯT Minh Vượng, NSND Minh Hằng, NSƯT Đức Hải, Thành Trung và có cả sự "ngoại đạo" của ca sĩ Tuấn Hưng, Bình Minh, Minh Quân trong vai Thiên Lôi. Những năm gần đây có thêm các gương mặt trẻ như Đỗ Duy Nam, Dũng Hớn, Minh Tít, Trung Ruồi… mang đến màu sắc mới cho "Gặp nhau cuối năm".

Bộ 3 ăn ý trong "Táo quân - Gặp nhau cuối năm"

Mỗi nghệ sĩ làm nên một diện mạo, một cá tính riêng không trộn lẫn. Họ chính là nhân tố làm nên sự hấp dẫn đặc biệt của "Táo quân".

Đối với vai Ngọc Hoàng của nghệ sĩ Quốc Khánh, tuy là vai diễn "ít đất" nhất nhưng với khả năng diễn xuất của mình, anh không hề bị lu mờ trước các diễn viên khác.

Là chương trình hài nên mỗi năm, sự thể hiện của Ngọc Hoàng cũng có khác nhau chứ không "đóng đinh" một kiểu. Khi là Ngọc Hoàng giả, khi làm Ngọc Hoàng vi hành, cách nói cũng đời thường, dân dã chứ không cứ khuôn vàng thước ngọc của người đứng đầu triều đình đầy quyền uy.

Với bộ đôi Nam Tào - Bắc Đẩu luôn có sự tung hứng, tương trợ lẫn nhau nhưng màu sắc, cá tính lại hoàn toàn ngược.

Dấu ấn đầy ấn tượng của Bắc Đẩu qua sự thể hiện của NSND Công Lý

Nếu như Nam Tào của Xuân Bắc có sự sắc sảo, gần như ổn định tính cách qua các năm thì vai Bắc Đẩu lại đầy màu sắc và trở thành nhân vật "độc nhất vô nhị" trong các chương trình hài.

Lối diễn chanh chua, đanh đá nhưng tưng tửng của cô Đẩu đã trở thành điểm nhấn của "Táo quân - Gặp nhau cuối năm". Nghệ sĩ Quang Thắng từng nhận xét về NSND Công Lý: "Tôi phải phục Công Lý. Người diễn giỏi nhất trong "Táo quân" là Công Lý. Không phải ai cũng làm được vai như vậy đâu. Nói thẳng ra, Công Lý là một người có thể cầm trịch được sân khấu. Công Lý đi được con đường mà đạo diễn Đỗ Thanh Hải đưa ra và còn diễn rất giỏi".

Là nhân vật kiểu "nửa nam nửa nữ" nhưng vai "cô Đẩu" không hề ẻo lả, nhầy nhụa như các vai "bóng" thường thấy. Anh tạo cho mình một kiểu "bóng" riêng, thể hiện qua lời nói chua ngoa, chát chúa và thích làm đẹp như phụ nữ chứ không lạm dụng sự õng ẹo để mô tả sự đồng tính của Bắc Đẩu.

Nghệ sĩ Chí Trung với khả năng hoạt ngôn và khả năng nhấn nhá, nhả chữ điêu luyện

Với vai Táo của nghệ sĩ Chí Trung, trong chương trình "Gia đình Táo quân" mới phát sóng cách đây vài ngày, nghệ sĩ Tự Long cũng đánh giá về vai Táo của nghệ sĩ Chí Trung: "Anh Chí Trung là người rất hoạt ngôn và có khả năng nhấn nhá, nhả chữ vô cùng điêu luyện".

Trong khi đó, các vai Táo của nghệ sĩ Tự Long đảm nhiệm cũng để lại ấn tượng đặc biệt với khán giả nhờ vào tài ca hát, chế lời. Mỗi năm, các bài hát của anh lại được truyền miệng nhiều nhất, thậm chí trở thành "trend" suốt một thời gian.

NSND Tự Long cũng là một điểm nhấn thú vị trong Táo quân với các bản nhạc chế và khả năng ca hát 

Nghệ sĩ Quang Thắng với lối diễn "tưng tửng", có khả năng gây cười ngay cả khi chưa thoại.

Với nghệ sĩ Vân Dung, Táo nữ duy nhất trụ lại qua các năm đã cho thấy tầm quan trọng của chị trong chương trình. Với "Táo quân – Gặp nhau cuối năm", cách diễn của Vân Dung cũng ngày càng "nuột" hơn, không la hét ồn ào như trước.

Những câu nói ấn tượng của "Táo quân"

Một trong những thước đo sức hấp dẫn của "Táo quân" là sau mỗi chương trình, các câu nói tạo "trend" lại được khán giả "truyền miệng".

Nói về nạn chạy chức chạy quyền và bổ nhiệm thần tốc nổi cộm trong năm 2018, Táo "con ông cháu cha" (do bé Bi - con của nghệ sĩ Xuân Bắc - đảm nhiệm) đã nói: "Cầm tiền thì sợ tiền rơi. Cầm tờ A4 đời đời ấm no", ý nói chức tước đi liền với bổng lộc. Ngay sau câu này, cậu bé yêu cầu được khiêng vào để "thay bỉm". Chi tiết này khiến nhiều người xem phải bật cười.

Trong phần trò chơi liên quan đến đoạt ghế, câu nói mang hàm ý sâu sa cũng được nhiều người sử dụng để phê phán như: "Ghế không có ta, ghế vẫn là ghế. Ta không có ghế thì đời ta hóa hư vô".

Bé Bi- con trai nghệ sĩ Xuân Bắc lần đầu xuất hiện trong chương trình đã mang lại nhiều tiếng cười thú vị cho khán giả

Táo Giao thông (Chí Trung) từng tổng kết câu nói mà cho đến nay vẫn được sử dụng: "Nước trong thì không có cá, người tốt quá thì không ai chơi"; Hay: "Giàu thì nó ghét mà đói rét thì nó khinh, thông minh thì tìm cách tiêu diệt".

Nam Tào: "Trước mình cần một chỗ đứng, giờ mình cần đứng đúng chỗ đó".

Bắc Đẩu: "Sự việc càng to thì mình cần phải nói cho nhỏ. Vì khi mình nói nhỏ thì sự việc cũng sẽ nhỏ lại".

Và còn rất nhiều những câu nói hài hước nhưng chua cay khác được các Táo sử dụng. Tuy có tính trào lộng, nói quá nhưng ở những trường hợp cụ thể, nó là sự phản ánh vô cùng chân thực của đời sống.

Khán giả đã khoác chiếc áo quá rộng cho "Táo quân"?

Nhưng có lẽ vì quá được yêu thích, kỳ vọng năm sau hay hơn năm trước, trong khi sức sáng tạo của con người là có hạn khiến "Táo quân" những năm gần đây bị đánh giá là nhạt, cũ. Chính nghệ sĩ Chí Trung đã không dưới một lần cho rằng "Táo quân" nên dừng lại khi đã lên đến "đỉnh" chứ không nên cố.

"Ai cũng vậy, năng lượng sẽ giảm dần đi. Hiện nay, Táo quân đang đứng im tại chỗ, tôi thấy bao năm vẫn thế. Tôi biết là nhiều người mong đợi nó, nhưng nếu đột phá thì phải đợi người thay thế anh Hải, là một ê kíp khác.

Ngay cả "cha đẻ" của chương trình là NSND Khải Hưng khi được hỏi cũng đã thẳng thắn thừa nhận: "Từ khi tôi nghỉ hưu, đạo diễn Đỗ Thanh Hải chịu trách nhiệm sản xuất. Anh ấy lao động cật lực để tạo ra một chương trình ý nghĩa trong đêm 30 Tết. Sau chừng ấy thời gian, năng lượng, sức sáng tạo của anh ấy cũng giảm dần đi. Đó là điều tất yếu. 

Khách quan mà nói, tôi thấy chương trình đang chững lại, không hay hơn mà cũng không dở đi. Vài năm nay, VFC đưa một số diễn viên mới vào "Táo quân" như Minh Tít, Trung Ruồi, Duy Nam… Tôi thấy đây là tín hiệu đáng mừng, góp phần tạo làn gió mới. Tuy nhiên, một, hai diễn viên không đủ sức làm thay đổi cả một chương trình".

Đồng thời, nguyên giám đốc hãng phim truyền hình cũng cho rằng một trong những lý do của việc chưa được như kỳ vọng của công chúng là bởi, suốt 15 năm vẫn nguyên một ê kip cáng đáng. 

"Ai cũng vậy, năng lượng sẽ giảm dần đi. Hiện nay, "Táo quân" đang đứng im tại chỗ, tôi thấy bao năm vẫn thế. Tôi biết là nhiều người mong đợi nó, nhưng nếu đột phá thì phải đợi người thay thế anh Hải, là một ê kíp khác. Đội ngũ khác thì cách làm ắt sẽ khác. Tuy nhiên, có mấy đạo diễn đảm đương được việc này?"

Đạo diễn Đỗ Thanh Hải cũng thừa nhận rằng từ chỗ đảm nhận chương trình với tinh thần của sức trẻ đầy sáng tạo, thời gian 15 năm trôi qua, tuổi tác và sức khỏe cũng đã ảnh hưởng đến sự sáng tạo… Nhưng anh cũng khẳng định nhiều người đã khoác cho "Táo quân" chiếc áo quá rộng, trong khi đây thực chất cũng đơn thuần là món ăn tinh thần, với mục đích mang lại tiếng cười giải trí cho khán giả.

Và sau những phàn nàn liên tiếp của khán giả, từ năm 2020, lần đầu tiên sau 16 năm phát sóng, "Táo quân" đã có sự thay đổi. Chương trình "Táo quân" được phát vào ngày 23 tháng Chạp - ngày ông Táo lên thiên đình chầu. Còn "Gặp nhau cuối năm" vẫn phát vào tối 30 Tết nhưng với format hoàn toàn mới.

"Gặp nhau cuối năm" 2020 mang format mới với sự tham gia của nghệ sĩ Xuân Hinh và Thanh Thanh Hiền

Không còn hình ảnh các Táo lên chầu trời, bẩm báo với Ngọc Hoàng tình hình văn hóa, kinh tế, xã hội một năm qua ở dưới hạ giới mà là những người dân làng Vũ Đại thời hội nhập với những câu chuyện hài hước, dân dã trong chương trình Gặp nhau cuối năm.

Làng Vũ Đại thời hội nhập hội tụ những nhân vật quen thuộc bước ra từ các tác phẩm văn học như: Lão Hạc, Thị Màu, Thị Nở, Chí Phèo, Xuân tóc đỏ, bà Phó Đoan, anh Mõ... Hóa thân vào những nhân vật này vẫn là những nghệ sĩ tài năng, quen thuộc với khán giả truyền hình như: NSƯT Quốc Khánh, NSƯT Chí Trung, NSND Tự Long, NSƯT Xuân Bắc, NSƯT Quang Thắng, NSƯT Xuân Hinh, NSƯT Thanh Thanh Hiền, NSƯT Vân Dung…

Không yêu cũng đừng nói lời cay đắng

Mặc dù không còn "phong độ" như xưa nhưng khi tưởng "Táo quân – Gặp nhau cuối năm" không còn, nhiều khán giả đã bày tỏ sự tiếc nuối và vẫn mong được xem mỗi năm. Đó không chỉ đơn thuần là thói quen trong 16 năm qua mà còn bởi so với các chương trình giải trí hiện nay thì "Táo quân" vẫn là show diễn được đầu tư và có chất lượng hơn nhiều.

Trong khi đó, với những khán giả trí thức - những người được coi là ít xem ti vi nhất lại chính là những người phản ứng nhiều nhất. Thậm chí, thay vi góp ý để chương trình tốt lên, hoặc nhận xét một cách văn minh thì họ đưa ra những phê phán nặng nề dành cho ê kíp.

Điều này khiến các nghệ sĩ – những người luôn nỗ lực hết mình để phục vụ khán giả - cảm thấy bị tổn thương không ít. NSND Công Lý từng chia sẻ: "Mỗi năm, khi kết thúc chương trình, tôi đều nghe ngóng xem phản ứng của khán giả về chương trình thế nào. Có những năm chương trình bị chê, mà chê một cách thậm tệ, chúng tôi cũng buồn lắm. Họ bảo chương trình nhạt, kéo dài làm gì để bị chửi. Không yêu thì khán giả đừng nói lời cay đắng".

16 năm với vô vàn cảm xúc và cả chuyện "phía sau đỉnh núi là dốc" thì với các nghệ sĩ và một bộ phận khán giả, "Táo quân – Gặp nhau cuối năm" là một phần thanh xuân của họ. Có "Táo quân" hay không thì cuộc sống vẫn tiếp diễn, còn với những ai đã xem, đã yêu thì ký ức đẹp về Táo quân – Gặp nhau cuối năm vẫn sẽ còn đó.